Mirosława Gruszczyńska z d. Przebindowska (ur. 1929, Kraków) podczas okupacji niemieckiej przez ponad rok ukrywała – wraz z matką i siostrą – żydowską dziewczynkę Miri (Annę Allerhand). Została za to uhonorowana medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, a z uratowaną Anną Allerhand do dziś się przyjaźnią.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonej w Krakowie.
[00:00:55] 29 sierpnia 1939 boh. skończyła 10 lat – nastroje przed wybuchem wojny, propaganda. Bombardowania 1 września, trudności w zdobywaniu żywności.
[00:03:35] 6 września do Krakowa wjechali Niemcy – zarządzenia władz okupacyjnych. Restrykcje wobec ludności żydowskiej. Budynek szkoły, do której chodziła boh. został zajęty przez Niemców – powody zniknięcia koleżanek-Żydówek. Racjonowanie żywności, zmuszanie Żydów do prac publicznych: odśnieżania zimą i budowy dróg latem, opaski z Gwiazdą Dawida. Informacje o egzekucjach Żydów.
[00:08:52] W marcu 1941 wysiedlono Żydów do getta – warunki mieszkaniowe i higieniczne, głód w getcie. Prof. Aleksandrowicz, lekarz w getcie, nakreślił w swoich pamiętnikach panującą tam sytuację. Kary za ucieczki z getta i kary dla Polaków, którzy pomagali Żydom. W marcu 1943 rozpoczęto likwidację getta – wywożenie ludzi do obozów zagłady.
[00:12:03] W 1943 r. w domu zjawiła się bratowa mamy, która poprosiła o ukrycie żydowskiej nastolatki Miri. Rodzina mieszkała w Śródmieściu przy ul. Sławkowskiej – niemieckie patrole na ulicach. Mama przyjęła dziewczynkę za zgodą córek: boh. i Urszuli. Miri uciekła z getta przed jego likwidacją, początkowo ciotka ukryła ją w szopie na działce – panujące tam warunki. [+]
[00:19:57] Pierwsze spotkanie boh. z Miri – przyjaźń dziewczynek. Choroba Miri – gdy leczenie domowymi sposobami nie przyniosło rezultatów, poproszono o pomoc znajomego farmaceutę Józefa Koperskiego. [+]
[00:25:26] Mama dostała nakaz opuszczenia mieszkania, zamieniony na dokwaterowanie polskiej rodziny – stosunek lokatorów do gospodarzy. Lokator pracował na kolei i okazał się alkoholikiem – nocne awantury. Konspiracja w domu, by lokatorzy i znajomi nie dowiedzieli się o Miri. Po ukończeniu podstawówki boh. musiała podjąć pracę – dzięki pomocy przyrodniej siostry, która pracowała w urzędzie pracy, boh. nie została wysłana na roboty do Niemiec. [+]
[00:32:53] Prace zarobkowe podczas okupacji – prucie swetrów, robienie rekwizytów teatralnych. Boh. pracowała w kwiaciarni, a jej siostra Urszula w niemieckim urzędzie chemii sądowej [Oddział Chemii Instytutu Medycyny Sądowej i Kryminalistyki] kierowanym przez dr Jana Robla, gdzie zajmowano się materiałami z Katynia. Siostra widziała dokumenty i listy zamordowanych oficerów. Materiały katyńskie były w gestii władz niemieckich. [+]
[wywiad – świadek odpowiada na pytania]
[00:39:10] Miri przyprowadziła ciotka Salomea Kowalczyk. Przedstawienie rodziców: Heleny i Franciszka Przebindowskich. Ciotka Salomea poznała przyszłego męża Stanisława Kowalczyka podczas wojny 1920 r. Kowalczykowie mieli pięciu synów – powody, dla których wuj nie chciał, by Miri ukrywała się u nich w domu. Ciotka znała matkę Miri, która przed wojną była właścicielką sklepu tekstylnego – wizyty dzieci Allerhandów w domu Kowalczyków.
[00:45:33] Getto częściowo było ogrodzone drutem kolczastym. Miri miała siostrę bliźniaczkę i brata – dzieci przekradały się za ogrodzenie i przychodziły do ciotki po jedzenie. Podczas jednego z powrotów za ogrodzenie Miri natknęła się na niemieckiego strażnika – jego reakcja na widok dziewczynki. [+]
[00:52:50] Po wojnie Miri wyjechała do Izraela, gdzie ciężko chorowała – list ze szpitala, w którym opiekowały się nią katolickie zakonnice. Siostrzeniec boh. wyrzucił całą powojenną korespondencję z Miri.
[00:54:57] Miri uciekła z getta z siostrą, znajoma ciotki miała zawieźć dziewczynki do Monasterzysk i w oczekiwaniu na wyjazd umieściła je u rodzin na wsi – okoliczności przyjazdu Miri do Krakowa. Siostra Miri (Szoszana) jadąc pociągiem spotkała księdza, który ją uratował podczas niemieckiej kontroli. Brat Aleksander pracował w getcie – po likwidacji getta trafił z matką do transportu jadącego do obozu i uciekł z pociągu. Matka zginęła w obozie w Bełżcu. Aleksander Allerhand, złapany przez Niemców, trafił do obozu w Płaszowie i został zapisany na Listę Schindlera, wśród pracowników Schindlera poznał przyszłą żonę.
[01:03:40] Po dokwaterowaniu lokatorów do mieszkania rodzina mieszkała w jednym pokoju – kryjówka Miri. Ujawnienie Miri przed rodziną i znajomymi – ojciec miał dwie siostry, jedna z nich, Bronisława, po I wojnie wyjechała do pracy na Kresy, tam wyszła za mąż. Rodzina utrzymywała ze sobą sporadyczne kontakty. Miri została przedstawiona jako córka ciotki Bronisławy – wyrobienie metryki na nazwisko Maria Malinowska przy pomocy księdza [ks. Faustyn Żelski], który uciekł z Kresów. Zgłoszenie Miri do administracji – dodatkowe kartki żywnościowe. Mama czesała Miri tak jak boh. – zdanie dozorczyni na temat dziewczynek. [+]
[01:14:17] Boh. pracowała w kwiaciarni – pewnego dnia Miri przyniosła jej obiad i została przez szefową poproszona o doręczenie kwiatów. Wygląd Miri, jej spotkanie z sąsiadką sprzed wojny – ucieczka dziewczynki. [+]
[01:20:10] Mama wierzyła, że Hitler przegra wojnę i tę wiarę zaszczepiła córkom. W listopadzie 1944 do mieszkania przyszli Niemcy, którzy sprawdzali zaciemnienie w oknach – reakcja dziewcząt. [+]
[01:31:01] Nasilenie się niemieckiego terroru pod koniec 1944 r. Odgłosy zbliżającego się frontu, bombardowania obiektów wojskowych, puszki z niemieckich magazynów.
[01:33:50] Miri nie wiedziała, co się stało z członkami jej rodziny. Domowa edukacja Miri, która zdała potem egzamin z materiału szkoły podstawowej. W maju 1945 z oflagu w Woldenbergu wrócił ojciec Miri Leopold Allerhand – Niemcy planowali oddzielenie Żydów od Polaków, ale Polacy sprzeciwili się władzom obozu.
[01:40:10] Boh. nie słyszała o pogromie w sierpniu 1945 r., jej mama walczyła z antysemityzmem i propagandą antyżydowską.
[01:41:27] Walka mamy z przesądami antyżydowskimi. [+]
[01:42:05] Ojciec zmarł w 1937 r. i mama wychowywała sama dwie córki.
[01:42:39] W Krakowie działała organizacja pomagająca Żydom ocalałym z Holocaustu. Rodzina Allerhandów zamieszkała w pokoju przy ul. Bandrowskiego. Powody, dla których Mira i jej siostra zdecydowały się na wyjazd do Izraela – list z obozu przejściowego we Włoszech, gdzie uczono języka i zawodu. Miri została laborantką medyczną. W 1948 r. Miri wyjechała do Izraela i tam wyszła za mąż. Listy i zdjęcia z Izraela.
[01:46:45] Aleksander Allerhand został w Krakowie i tu studiował stomatologię. Ożenił się z dziewczyną także uratowaną przez Schindlera. W 1957 r. rodzina, razem z ojcem, wyjechała do Izraela.
[01:48:09] Korespondencja urwała się, gdy zerwano stosunki z Izraelem. W 1989 r. Miri przyjechała z bratem i jego rodziną do Polski – rewizyta w Izraelu – wrażenia z pobytu. Miri nie chciała rozmawiać o wojnie.
[01:52:31] [Fragment nieudostępniany na życzenie pani Mirosławy Gruszczyńskiej - okoliczności śmierci męża Miri]
[01:53:45] Wspomnienie syna Miri, który jest bardzo oddany matce.
[01:54:20] Miri nie opowiadała o swoich początkach w Izraelu, nie żałowała decyzji o wyjeździe z Polski. Aleksander Allerhand doktoryzował się w Krakowie z ortodoncji i pracował w Izraelu jako ortodonta dziecięcy.
[01:56:17] Nastawienie boh. do polityki i wydarzeń roku 1968. Boh. nie mogła po wojnie studiować. Po przejściu na emeryturę boh. pracowała jako sekretarka w Polskim Klubie Ekologicznym.
[01:58:15] Przyznanie boh., jej mamie i siostrze medalu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Medal przyznano, gdy mama i siostra już nie żyły. Wspomnienie pobytu w Izraelu w 1990 r. – wycieczka do Jerozolimy, wyjazd nad Morze Czerwone. Wizyta w Instytucie Yad Vashem i Ogrodzie Sprawiedliwych. Przebieg uroczystości z udziałem rabina – boh. odebrała medale za swoją rodzinę i rodzinę Kowalczyków. Rodzina, która przechowała Szoszanę, nie została uhonorowana medalem.
[02:12:46] Miri przebywała w domu boh. od lipca 1943 do maja 1945 r.
[02:13:38] Lokatorzy dokwaterowani do mieszkania nie zwracali uwagi na Miri.
[02:14:40] Kobieta spotkana w Jerozolimie odebrała medal Sprawiedliwych per procura. Boh. dostała medal w roku 1990.
[02:16:20] Refleksje na temat podjęcia decyzji o ratowaniu Miri.
[02:17:50] W zdobyciu metryki dla Miri pomógł ksiądz Faustyn Żelski.
[02:18:41] Boh. i siostra uczyły się na tajnych kompletach. Mąż boh., Stefan Gruszczyński, przed wojną student we Lwowie, był nauczycielem tajnych kompletów w Rozwadowie.
[02:20:35] Języka polskiego uczył Roman Stankiewicz, później rektor szkoły teatralnej w Krakowie, łaciny uczyła pani Irena Klemensiewicz, matematyki Zbigniew Kamykowski. Pewnego dnia boh. i siostra wchodziły do kamienicy przy ul. Sobieskiego, gdzie odbywały się lekcje matematyki i zostały tam zatrzymane przez Niemców. Siostra pokazała dokumenty i Niemcy pozwolili im odejść.
[02:25:55] Mama wysyłając córki w różne miejsca nie pozwalała na notowanie adresów – nawyk zapamiętywania liczb: numerów bankowych i telefonów.
[02:28:05] Po wojnie boh. pracowała niedaleko ul. Lubicz, gdzie podczas okupacji odbyła się egzekucja. Pod koniec okupacji nasilił się niemiecki terror, z egzekucji na Dąbiu ocalał jeden człowiek [Jan Hajduga].
[02:31:10] Miri nazywała się Anna Allerhand, w domu mówiono na nią Maria, Marylka. Metrykę wystawiono na nazwisko Maria Malinowska. Daty urodzenia boh. oraz Miri.
[02:33:48] Na początku okupacji boh. była mamą na Rynku – spotkanie z niemieckim oficerem, który chciał dać dziewczynkom czekoladę – reakcja mamy. Przed wojną boh. sama chodziła do szkoły – surowe napomnienia, jak ma się zachowywać wobec nieznajomych. [+]
[02:38:00] Kontakty z rodziną Miri od 1989 r. Aleksander Allerhand z żoną Krystyną często przyjeżdżał do Krakowa. Losy członków rodziny Szoszany, której mąż walczył pod Monte Cassino. Podczas spotkania z izraelską młodzieżą jedna z dziewcząt rozpoznała na zdjęciu Miri – swoją ciotkę. Propozycja, by boh. przyleciała do Stanów na spotkanie z Miri.
[02:47:19] Spotkanie w hotelu Sheraton, na które zaproszono krakowskich Sprawiedliwych: boh. i pana Rościszewskiego – spotkanie z Miri, która przyjechała z synem i siostrzenicą.
[02:53:56] Refleksje na temat znaczenia spotkań z młodzieżą i wartości przekazywanych im wraz z opowieścią. Rola wiary w życiowym postępowaniu. Nastroje w domu boh. podczas okupacji – ukrywanie Miri jako forma walki z okupantem.
[02:58:48] Pytania padające na spotkaniach z młodzieżą – pytanie o wpływ na dalsze życie boh. – poczucie odpowiedzialności za drugiego człowieka.
[03:03:08] Reakcje żydowskiej młodzieży podczas spotkań, które organizuje m.in. Żydowskie Muzeum Galicja oraz Nowohuckie Centrum Kultury.
[03:10:32] Boh. posiada uprawnienie kombatanckie, założyła koło stowarzyszenia Sprawiedliwych. Boh. została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
[03:13:17] Wspomnienie ojca, Franciszka Przebindowskiego, który zajmował się konserwacją fresków i obrazów kościelnych. W domu było dużo obrazów religijnych – wiele z nich dostał ksiądz Żelski, dzięki któremu Miri dostała metrykę. Podczas okupacji mama sprzedawała obrazy.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.