Gruszczyńska Mirosława
Mirosława Gruszczyńska z d. Przebindowska (ur. 1929, Kraków) podczas okupacji niemieckiej przez ponad rok ukrywała – wraz z matką i siostrą – żydowską dziewczynkę Miri (Annę Allerhand). Została za to uhonorowana medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, a z uratowaną Anną Allerhand do dziś się przyjaźnią.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonej w Krakowie.
[00:00:55] 29 sierpnia 1939 boh. skończyła 10 lat – nastroje przed wybuchem wojny, propaganda. Bombardowania 1 września, trudności w zdobywaniu żywności.
[00:03:35] 6 września do Krakowa wjechali Niemcy – zarządzenia władz okupacyjnych. Restrykcje wobec ludności żydowskiej. Budynek szkoły, do której chodziła boh. został zajęty przez Niemców – powody zniknięcia koleżanek-Żydówek. Racjonowanie żywności, zmuszanie Żydów do prac publicznych: odśnieżania zimą i budowy dróg latem, opaski z Gwiazdą Dawida. Informacje o egzekucjach Żydów.
[00:08:52] W marcu 1941 wysiedlono Żydów do getta – warunki mieszkaniowe i higieniczne, głód w getcie. Prof. Aleksandrowicz, lekarz w getcie, nakreślił w swoich pamiętnikach panującą tam sytuację. Kary za ucieczki z getta i kary dla Polaków, którzy pomagali Żydom. W marcu 1943 rozpoczęto likwidację getta – wywożenie ludzi do obozów zagłady.
[00:12:03] W 1943 r. w domu zjawiła się bratowa mamy, która poprosiła o ukrycie żydowskiej nastolatki Miri. Rodzina mieszkała w Śródmieściu przy ul. Sławkowskiej – niemieckie patrole na ulicach. Mama przyjęła dziewczynkę za zgodą córek: boh. i Urszuli. Miri uciekła z getta przed jego likwidacją, początkowo ciotka ukryła ją w szopie na działce – panujące tam warunki. [+]
[00:19:57] Pierwsze spotkanie boh. z Miri – przyjaźń dziewczynek. Choroba Miri – gdy leczenie domowymi sposobami nie przyniosło rezultatów, poproszono o pomoc znajomego farmaceutę Józefa Koperskiego. [+]
[00:25:26] Mama dostała nakaz opuszczenia mieszkania, zamieniony na dokwaterowanie polskiej rodziny – stosunek lokatorów do gospodarzy. Lokator pracował na kolei i okazał się alkoholikiem – nocne awantury. Konspiracja w domu, by lokatorzy i znajomi nie dowiedzieli się o Miri. Po ukończeniu podstawówki boh. musiała podjąć pracę – dzięki pomocy przyrodniej siostry, która pracowała w urzędzie pracy, boh. nie została wysłana na roboty do Niemiec. [+]
[00:32:53] Prace zarobkowe podczas okupacji – prucie swetrów, robienie rekwizytów teatralnych. Boh. pracowała w kwiaciarni, a jej siostra Urszula w niemieckim urzędzie chemii sądowej [Oddział Chemii Instytutu Medycyny Sądowej i Kryminalistyki] kierowanym przez dr Jana Robla, gdzie zajmowano się materiałami z Katynia. Siostra widziała dokumenty i listy zamordowanych oficerów. Materiały katyńskie były w gestii władz niemieckich. [+]
[wywiad – świadek odpowiada na pytania]
[00:39:10] Miri przyprowadziła ciotka Salomea Kowalczyk. Przedstawienie rodziców: Heleny i Franciszka Przebindowskich. Ciotka Salomea poznała przyszłego męża Stanisława Kowalczyka podczas wojny 1920 r. Kowalczykowie mieli pięciu synów – powody, dla których wuj nie chciał, by Miri ukrywała się u nich w domu. Ciotka znała matkę Miri, która przed wojną była właścicielką sklepu tekstylnego – wizyty dzieci Allerhandów w domu Kowalczyków.
[00:45:33] Getto częściowo było ogrodzone drutem kolczastym. Miri miała siostrę bliźniaczkę i brata – dzieci przekradały się za ogrodzenie i przychodziły do ciotki po jedzenie. Podczas jednego z powrotów za ogrodzenie Miri natknęła się na niemieckiego strażnika – jego reakcja na widok dziewczynki. [+]
[00:52:50] Po wojnie Miri wyjechała do Izraela, gdzie ciężko chorowała – list ze szpitala, w którym opiekowały się nią katolickie zakonnice. Siostrzeniec boh. wyrzucił całą powojenną korespondencję z Miri.
[00:54:57] Miri uciekła z getta z siostrą, znajoma ciotki miała zawieźć dziewczynki do Monasterzysk i w oczekiwaniu na wyjazd umieściła je u rodzin na wsi – okoliczności przyjazdu Miri do Krakowa. Siostra Miri (Szoszana) jadąc pociągiem spotkała księdza, który ją uratował podczas niemieckiej kontroli. Brat Aleksander pracował w getcie – po likwidacji getta trafił z matką do transportu jadącego do obozu i uciekł z pociągu. Matka zginęła w obozie w Bełżcu. Aleksander Allerhand, złapany przez Niemców, trafił do obozu w Płaszowie i został zapisany na Listę Schindlera, wśród pracowników Schindlera poznał przyszłą żonę.
[01:03:40] Po dokwaterowaniu lokatorów do mieszkania rodzina mieszkała w jednym pokoju – kryjówka Miri. Ujawnienie Miri przed rodziną i znajomymi – ojciec miał dwie siostry, jedna z nich, Bronisława, po I wojnie wyjechała do pracy na Kresy, tam wyszła za mąż. Rodzina utrzymywała ze sobą sporadyczne kontakty. Miri została przedstawiona jako córka ciotki Bronisławy – wyrobienie metryki na nazwisko Maria Malinowska przy pomocy księdza [ks. Faustyn Żelski], który uciekł z Kresów. Zgłoszenie Miri do administracji – dodatkowe kartki żywnościowe. Mama czesała Miri tak jak boh. – zdanie dozorczyni na temat dziewczynek. [+]
[01:14:17] Boh. pracowała w kwiaciarni – pewnego dnia Miri przyniosła jej obiad i została przez szefową poproszona o doręczenie kwiatów. Wygląd Miri, jej spotkanie z sąsiadką sprzed wojny – ucieczka dziewczynki. [+]
[01:20:10] Mama wierzyła, że Hitler przegra wojnę i tę wiarę zaszczepiła córkom. W listopadzie 1944 do mieszkania przyszli Niemcy, którzy sprawdzali zaciemnienie w oknach – reakcja dziewcząt. [+]
[01:31:01] Nasilenie się niemieckiego terroru pod koniec 1944 r. Odgłosy zbliżającego się frontu, bombardowania obiektów wojskowych, puszki z niemieckich magazynów.
[01:33:50] Miri nie wiedziała, co się stało z członkami jej rodziny. Domowa edukacja Miri, która zdała potem egzamin z materiału szkoły podstawowej. W maju 1945 z oflagu w Woldenbergu wrócił ojciec Miri Leopold Allerhand – Niemcy planowali oddzielenie Żydów od Polaków, ale Polacy sprzeciwili się władzom obozu.
[01:40:10] Boh. nie słyszała o pogromie w sierpniu 1945 r., jej mama walczyła z antysemityzmem i propagandą antyżydowską.
[01:41:27] Walka mamy z przesądami antyżydowskimi. [+]
[01:42:05] Ojciec zmarł w 1937 r. i mama wychowywała sama dwie córki.
[01:42:39] W Krakowie działała organizacja pomagająca Żydom ocalałym z Holocaustu. Rodzina Allerhandów zamieszkała w pokoju przy ul. Bandrowskiego. Powody, dla których Mira i jej siostra zdecydowały się na wyjazd do Izraela – list z obozu przejściowego we Włoszech, gdzie uczono języka i zawodu. Miri została laborantką medyczną. W 1948 r. Miri wyjechała do Izraela i tam wyszła za mąż. Listy i zdjęcia z Izraela.
[01:46:45] Aleksander Allerhand został w Krakowie i tu studiował stomatologię. Ożenił się z dziewczyną także uratowaną przez Schindlera. W 1957 r. rodzina, razem z ojcem, wyjechała do Izraela.
[01:48:09] Korespondencja urwała się, gdy zerwano stosunki z Izraelem. W 1989 r. Miri przyjechała z bratem i jego rodziną do Polski – rewizyta w Izraelu – wrażenia z pobytu. Miri nie chciała rozmawiać o wojnie.
[01:52:31] [Fragment nieudostępniany na życzenie pani Mirosławy Gruszczyńskiej - okoliczności śmierci męża Miri]
[01:53:45] Wspomnienie syna Miri, który jest bardzo oddany matce.
[01:54:20] Miri nie opowiadała o swoich początkach w Izraelu, nie żałowała decyzji o wyjeździe z Polski. Aleksander Allerhand doktoryzował się w Krakowie z ortodoncji i pracował w Izraelu jako ortodonta dziecięcy.
[01:56:17] Nastawienie boh. do polityki i wydarzeń roku 1968. Boh. nie mogła po wojnie studiować. Po przejściu na emeryturę boh. pracowała jako sekretarka w Polskim Klubie Ekologicznym.
[01:58:15] Przyznanie boh., jej mamie i siostrze medalu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Medal przyznano, gdy mama i siostra już nie żyły. Wspomnienie pobytu w Izraelu w 1990 r. – wycieczka do Jerozolimy, wyjazd nad Morze Czerwone. Wizyta w Instytucie Yad Vashem i Ogrodzie Sprawiedliwych. Przebieg uroczystości z udziałem rabina – boh. odebrała medale za swoją rodzinę i rodzinę Kowalczyków. Rodzina, która przechowała Szoszanę, nie została uhonorowana medalem.
[02:12:46] Miri przebywała w domu boh. od lipca 1943 do maja 1945 r.
[02:13:38] Lokatorzy dokwaterowani do mieszkania nie zwracali uwagi na Miri.
[02:14:40] Kobieta spotkana w Jerozolimie odebrała medal Sprawiedliwych per procura. Boh. dostała medal w roku 1990.
[02:16:20] Refleksje na temat podjęcia decyzji o ratowaniu Miri.
[02:17:50] W zdobyciu metryki dla Miri pomógł ksiądz Faustyn Żelski.
[02:18:41] Boh. i siostra uczyły się na tajnych kompletach. Mąż boh., Stefan Gruszczyński, przed wojną student we Lwowie, był nauczycielem tajnych kompletów w Rozwadowie.
[02:20:35] Języka polskiego uczył Roman Stankiewicz, później rektor szkoły teatralnej w Krakowie, łaciny uczyła pani Irena Klemensiewicz, matematyki Zbigniew Kamykowski. Pewnego dnia boh. i siostra wchodziły do kamienicy przy ul. Sobieskiego, gdzie odbywały się lekcje matematyki i zostały tam zatrzymane przez Niemców. Siostra pokazała dokumenty i Niemcy pozwolili im odejść.
[02:25:55] Mama wysyłając córki w różne miejsca nie pozwalała na notowanie adresów – nawyk zapamiętywania liczb: numerów bankowych i telefonów.
[02:28:05] Po wojnie boh. pracowała niedaleko ul. Lubicz, gdzie podczas okupacji odbyła się egzekucja. Pod koniec okupacji nasilił się niemiecki terror, z egzekucji na Dąbiu ocalał jeden człowiek [Jan Hajduga].
[02:31:10] Miri nazywała się Anna Allerhand, w domu mówiono na nią Maria, Marylka. Metrykę wystawiono na nazwisko Maria Malinowska. Daty urodzenia boh. oraz Miri.
[02:33:48] Na początku okupacji boh. była mamą na Rynku – spotkanie z niemieckim oficerem, który chciał dać dziewczynkom czekoladę – reakcja mamy. Przed wojną boh. sama chodziła do szkoły – surowe napomnienia, jak ma się zachowywać wobec nieznajomych. [+]
[02:38:00] Kontakty z rodziną Miri od 1989 r. Aleksander Allerhand z żoną Krystyną często przyjeżdżał do Krakowa. Losy członków rodziny Szoszany, której mąż walczył pod Monte Cassino. Podczas spotkania z izraelską młodzieżą jedna z dziewcząt rozpoznała na zdjęciu Miri – swoją ciotkę. Propozycja, by boh. przyleciała do Stanów na spotkanie z Miri.
[02:47:19] Spotkanie w hotelu Sheraton, na które zaproszono krakowskich Sprawiedliwych: boh. i pana Rościszewskiego – spotkanie z Miri, która przyjechała z synem i siostrzenicą.
[02:53:56] Refleksje na temat znaczenia spotkań z młodzieżą i wartości przekazywanych im wraz z opowieścią. Rola wiary w życiowym postępowaniu. Nastroje w domu boh. podczas okupacji – ukrywanie Miri jako forma walki z okupantem.
[02:58:48] Pytania padające na spotkaniach z młodzieżą – pytanie o wpływ na dalsze życie boh. – poczucie odpowiedzialności za drugiego człowieka.
[03:03:08] Reakcje żydowskiej młodzieży podczas spotkań, które organizuje m.in. Żydowskie Muzeum Galicja oraz Nowohuckie Centrum Kultury.
[03:10:32] Boh. posiada uprawnienie kombatanckie, założyła koło stowarzyszenia Sprawiedliwych. Boh. została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
[03:13:17] Wspomnienie ojca, Franciszka Przebindowskiego, który zajmował się konserwacją fresków i obrazów kościelnych. W domu było dużo obrazów religijnych – wiele z nich dostał ksiądz Żelski, dzięki któremu Miri dostała metrykę. Podczas okupacji mama sprzedawała obrazy.
more...
less