Dulko Stefan
Stefan Dulko (ur. 1933, Wołokiennik) – założyciel i dowódca antykomunistycznej organizacji młodzieżowej w Lęborku o nazwie „Polska Organizacja Zbrojna”, która działała od stycznia do lipca 1951 roku na terenie powiatu lęborskiego. W lipcu 1951 aresztowany, skazany na 8 lat więzienia. Więziony m.in. w obozie dla młodocianych więźniów politycznych w Jaworznie.
więcej...
mniej
[00:00:18] Ur. 26 czerwca 1933 r. w Wołokienniku, gmina Turgiele, k. Wilna, ojciec Karol Dulko, matka Maria Dulko dd. Krym, pochodziła ze szklachty, która brała udział w powstaniu listopadowym. Rodzice posiadali 3,7 ha ziemi uprawnej. Ojciec był wziętym cieślą i stolarzem, pracował m. in. u gen. Żeligowskiego. Trzy kochające siostry: Władysława, Stefania, Wanda.
[00:02:57] Nauka w szkole litewsko-polskiej, wrogość Litwinów, boh. pobił uczniów litewskich, podarł flagę litewską i ze strachu przed karą uciekł do Wilna. Następnego dnia wrócił ukradkiem do domu, przestał chodzić do szkoły. Pomoc w gospodarstwie, pasanie krów.
[00:06:30] W czasie okupacji ojciec dalej pracował jako stolarz (trumny wykonywał za darmo). W czasie okupacji radzieckiej współpracował z wileńską AK. Jan Adamowicz (brat szwagra) brał udział w bitwie o Ostrą Bramę. Współpraca „sowietów” z litewską milicją. Partyzanci bywali w domu boh. – mieli tam kwaterę.
[00:09:13] Wzięcie jeńców litewskich przez AK – przeprowadzenie ich w kalesonach przez Turgiele. „Wilk” Krzyżanowski przyjmował defiladę partyzantów. Ojciec chciał wyjechać do Polski w 1945 r., Litwini mnożyli trudności. Przyjazd do Lęborka w maju 1945 r. Początek nauki w 3 klasie podstawówki, potem przyspieszona szkoła dla dorosłych. Szkoła średnia zawodowa przy ul. Warszawskiej. Przymusowa przynależność do ZMP.
[00:12:45] Utworzenie własnej organizacji Polska Organizacja Zbrojna (POZ). Siedmiu uczniów ze szkoły. Rozlepianie antykomunistycznych ulotek, wykrywanie pracowników UB w urzędach i zakładach pracy, wykradzenie nocą ze świetlicy szkolnej portretów przywódców komunistycznych, niszczenie haseł propagandowych.
[00:17:06] Podobna akcja w sąsiedniej szkole, przywieszenie krzyży we wszystkich klasach. Sporządzanie „bomb” ze starych pocisków artyleryjskich w celu wysadzenia budynków PZPR i UB. Na wakacyjnych obozach, tzw. brygadach Służby Polsce pod Świdnikiem, budowanie osiedla pracowniczego. Członkowie POZ składali przysięgę, mieli własną pieczątkę. UB wszczęło postępowanie przeciw boh., zasadzka w Lublinie.
[00:22:30] Śledztwo, bicie, nieprzespane noce. Wielu więźniów było kapusiami. Przewiezienie do Gdańska, kolejne śledztwo i tortury, centralane więzienie przy ul. Kurkowej („Sing Sing”). W celi osadzony za podobne zarzuty kapuś. Repatriant z Francji w innej celi siłą nawracał na komunizm, potem został uniewinniony.
[00:27:14] Inni osadzeni: marynarze za próbę ucieczki okrętem z kraju. Ciągłe przesłuchiwania, tortury. Dentysta usunął boh. 2 zdrowe zęby. W grudniu 1951 r. rozpoczęcie procesu – wyrok 8 lat więzienia i pozbawienia praw obywatelskich oraz utraty mienia. Inne wyroki: bracia Okrój 7 i 6 lat, Hołowacz 5 lat, inni wyroki w zawieszeniu. Przeniesienie do Sztumu, potem do więzienia w klasztorze w Koronowie nad Brdą – przyuczenie do pracy w piekarni, potem do Radochy – więzienia przejściowego.
[00:32:05] Osadzenie w Jaworznie, zatrudnienie przy prefabrykacji elementów betonowych: trylinerk, belek – ciężka praca, złe wyżywienie, głodowe racje. Brygadzista Żurek (kapuś). Wypadek boh., upadek ze sterty trylinki, uszkodzenie kolana. Zapalenie płuc. Podczas dyżuru w kartoflarni próba ucieczki z Alojzym Okrojem, Kazimierzem Piwońskim, Wypychem. [+] Piwoński dostał karę śmierci, potem amnestia.
[00:38:07] Przebieg ucieczki, przecinanie drutów pod napięciem, alarm, nieudana akcja, ostrzał strażników. Za karę: szykany, tortury, przesłuchania. Przeniesienie do więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie, potem na pół roku do izolatki w Wadowicach. Sąd w Chrzanowie –dodatkowy wyrok więzienia. Ciasna cela izolatki, indywidualne spacery –„tam zdziczałem”, „zacząłem się jąkać”. [+]
[00:43:12] Przeniesienie „na górkę” do hodowli jedwabników, zbieranie morwy, nauka szycia mundurów. Praca w kopalni Knurów – praca nago, tylko buty i kask, wysokie temperatury. Wylewanie potu z gumowców, niebezpieczeństwo wypadku.
[00:45:42] Wywiezienie do kopalni Wesoła II, ciężkie warunki, praca na czworakach. Ponowna ucieczka, wydani przez kapusia. Wywiezienie do Pszczyny – kara dyscyplinarna. Prośba o ułaskawienie w Krakowie, akta z IPN. Opinia naczelnika więzienia z Montelupich: „demoralizator”.
[00:49:27] W Knurowie pobicie kapusia w kopalni, rozprawa, wyrok: dodatkowo 1,5 roku, izolatka w Raciborzu. Tam zastała boh. amnestia – wyjście z więzienia 5 maja 1956 r. Powrót do Lęborka, praca w Spółdzielni Spożywców „Społem” – po wykryciu przeszłości boh. przeniesienie z pracy (prezes Głuchowski) do zakładu energetycznego. Kolejne przeniesienie do Zarządu Budynków Mieszkalnych ZBM w Koszalinie (pomoc kolegi z organizacji).
[00:54:49] Następne przeniesienie do Mrągowa, ślub z Anną Trąbalską, córką organisty. Wykrycie przeszłości więziennej. Rozwód, wyjazd na Śląsk, praca w Elektromontażu 1, kurs mistrzowski elektromonterski, praca na budowach, potem w Katowicach w ZBM jako elektromonter. Emerytura.
[00:57:24] Amnestia nie cofnęła kary pozbawienia praw obywatelskich i honorowych. W czasie więzienia rodzice byli represjonowani, ojciec zabierany na przesłuchania. Dokuczliwe zatrzymywanie boh. przez UB na 48 godzin.
[00:59:57] Wybuch wojny: z mamą na polu, ostrzał z samolotów. Strach przed Rosjanami. [+] Schron na podwórku. Naloty Niemców na Wilno, zrzucanie nadmiaru bomb obok domu boh., strach o ojca. Przemarsze uzbrojonych wojsk niemieckich przez wieś, w domu boh. mieścił się sztab niemiecki.
[01:03:15] Otrzymanie od Niemca harmonijki ustnej i czekolady, „Gut, gut Piłsudski”. Żydzi mieszkali w Turbielach, prowadzili sklep ogólnospożywczy. Niemcy ich wywieźli. Kilku „bolszewików” w wiosce wspólpracowało z sowietami, potem rozstrzelani przez akowców – boh. widział nieboszczyka z rozstrzelaną twarzą – egzekucja dokonana przez akowców ze zgrupowania Krzyżanowskiego „Wilka”.
[01:06:40] Powojenne wysiedlenie Niemców z Lęborka. Boh. woził im rzeczy na dworzec swoim wózkiem. W oczekiwaniu na pociąg Niemcy przebywali w szkole. Po przyjeżdzie do Lęborka rodzina boh. zatrzymała się u Niemców przy ul. Harcerskiej, została dobrze przez nich przyjęta. Przyjazne stosunki, koleżanka Niemka.
[01:09:22] Rodzina Ukraińców przesiedlona do domku przy Harcerskiej otrzymała lepsze mieszkanie niż rodzina boh.
[01:11:00] Działalność w organizacji opozycyjnej: odręczne pisanie ulotek „Odezwa do mieszkańców Lęborka: Nie dajcie się propagandzie socjalistycznej...!”. Zwyczaje panujące w więzieniu w Potulicach, meldowanie sie do naczelnika: „Ja, bandyta...”. Ukraińcy z UPA w wiezieniu (akcja „Wisła”).
[01:13:40] Włamanie do administracji mieszkaniowych przy ul. 15 Grudnia i Gdańskiej w poszukiwaniu nazwisk [ubeków] w kartotekach. Henryk Talary – agent UB w organizacji POZ, wyprowadził się z Lęborka. Akt oskarżenia za akcję w szkole (zdemolowanie świetlicy, kradzież maszyny d pisania).
[01:16:14] Przebieg przesłuchań podczas śledztwa. Poszukiwanie inspiratora. Silny wpływ Jana Adamowicza, brata szwagra, partyzanta, który przeszedł nielegalnie przez Bug, po wojnie zamieszkał w Mrągowie, pracował w wypożyczalni łodzi. Jego oddział rozstrzelał enkawudzistów w zasadzce.
[01:19:43] Krwawa potyczka partyzantów z Niemcami w Wigilię – boh. był z rodzicami w rodzinie szwaga w Dołubianach [?] – ciężko rannych przewieziono do szpitala. Boh. nie wydał Adamowicza jako swojego inspiratora.
[01:21:24] Tortury podczas śledztwa: wyrwanie zębów, naderwanie ucha, „taboret”, izolatka w ciemnej piwnicy przy Kurkowej, drewniana prycza, kratka ściekowa ze szczurami. Byle jakie jedzenie. [++]
[01:25:27] Warunki w więzieniu w Jaworznie. Dobre stosunki w celi. Współzawodnictwo pracy. Marne zupy, niedożywienie. Szpital w baraku. Zapalenie płuc podczas kursu betoniarskiego. [+]
[01:30:24] Powrót z więzienia, przywiezienie przez ojca ze stacji, radość całej rodziny. Pobicie w więzieniu kapusia „warszawiaka”, kryminalnego, za karę karcer, przeniesienie do Raciborza.
[01:34:36] Losy kolegów z organizacji po wyjściu z więzienia – niektórzy zginęli, wyprowadzili się.
[01:36:34] Działalność w „Solidarności” w Świętochłowicach w fabryce silników okrętowych „Zgoda”. W czasie stanu wojennego przepustka do Lęborka, w pociągu poznanie mężczyzny z ulotkami z postulatami strajkujacych stoczniowców.
[01:39:29] W czasie inwazji Rosjan na Węgry w 1956 r. boh. z kolegą Bolkiem Serewiczem zorganizowali wiec w domu kultury, spotkanie ze studentem-świadkiem wydarzeń, zbiórka funduszy na pomoc dla Węgrów.
[01:41:44] Współpraca z kolegą z nielegalnego harcerstwa.
więcej...
mniej