Celina Wiszniewska (ur. 1937 r., Białobrzegi k. Augustowa) została wywieziona wraz z rodziną na Syberię 10 lutego 1940 roku. Przez pierwsze dwa lata zesłania jej rodzina miała status specprzesiedleńców i przebywała w obozie pracy, potem mogła się przenieść do miejscowej wsi. W marcu 1946 rodzina powróciła do Polski transportem repatriacyjnym. Rodzinny dom spłonął w czasie działań wojennych, więc rodzina osiedliła się w Bartoszycach na Ziemiach Odzyskanych (woj. olsztyńskie). Pani Celina pracowała jako nauczycielka języka rosyjskiego w bartoszyckim Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Żeromskiego. Przez ponad 17 lat kierowała też Wydziałem Oświaty i Kultury w Urzędzie Miejskim w Bartoszycach. Była wielką propagatorką literatury polskiej. Przez lata pisywała recenzje książkowe w „Wiadomościach Bartoszyckich” i „Gońcu Bartoszyckim”. Pod pseudonimem „Martyna Wrzos” opublikowała liczne wiersze, eseje i wspomnienia. Razem z grupą pasjonatów przez wiele lat prowadziła Bartoszycką Grupę Literacką „Barcja”. Jako uznana jurorka współpracowała z Bartoszyckim Domem Kultury przy organizacji Konkursu Poetyckiego im. L. Turkowskiego oraz przy eliminacjach powiatowych Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego.
more...
less
[00:00:08] Ur. 3 stycznia 1937 r. w Białobrzegach k. Augustowa. Najwcześniejsze wspomnienia z dzieciństwa, przedmioty. Ojciec jako kawaler jeździł do Francji do pracy, oszczędzał na budowę domu, w 1936 r ożenił się. Pracował jako gajowy w lasach państwowych. Mama prowadziła dom i niewielkie gospodarstwo rolne. Dostatnie życie w Białobrzegach.
[00:02:08] Okupacja radziecka, pod koniec 1939 r. ojciec na liście do wywiezienia na Syberię – ostrzeżenie od sekretarza Dylewskiego. [+] Ukrywanie się ojca. Najście NKWD nad ranem 10 lutego 1940 r., wywiezienie boh., mamy i babci Róży do Augustowa. Bydlęce wagony, piętrowe prycze, najliczniejsze rodziny pracowników Lasów Państwowych z okolic Augustowa.
[00:04:08] Warunki w wagonie, poparzenie twarzy. Przyjazd pod Irkuck. Pogrzeby w miejscowości Kwitek k. Tajszetu. Łagier w tajdze, oddalony od najbliższej osady 25 km, drut kolczasty, strażnicy z bronią. Przepustka na każde wyjście.
[00:07:36] Żywność za pracę, głód, zapasy suszonego chleba z Polski. Mężczyźni wyrębywali drzewa, kobiety obcinały gałęzie z pni – ogromne mrozy i śnieg. Brak ubrań do pracy, walonki, kufajki.
[00:09:51] Wysoka śmiertelność wśród mężczyzn. Praca za „utrzymanie” bez wynagrodzenia. Mieszkanie: „kajutki” (2,5x 1,7 m) dla każdej rodziny w barakach. Pluskwy spadające z sufitu, zarobaczone ściany izolowane trocinami. Ogrzewanie: palenisko w beczkach, zabawy dzieci.
[00:12:22] Walka z pluskwami: polewanie ścian wrzątkiem. Latem dokuczliwe meszki, choroby: krwawa dezynteria (czerwonka), malaria, puchlina głodowa. Czwórka osieroconych dzieci: ojciec zmarł z głodu, matka zatruta grzybami, tzw. „babie uszy” [piestrzenica kasztanowata].
[00:17:40] Obrazy ludzi umierających z głodu, sąsiad rodziny p. Zagórski. Zabranie na zsyłkę główki maszyny do szycia [+] – źródło zarobku mamy. Zabranie matce dolarów przez NKWD. Zabawy dzieci w łagrze, skakanie po tzw. szpałach (świeżych deskach).
[00:21:55] Po ponad dwóch latach przeprowadzka do kołchozu. Dojmujące uczucie głodu. Rany podczas wywózki: rozcięcie głowy o kant kufra podróżnego, blizna na twarzy po poparzeniu.
[00:25:10] Lazaret w łagrze: firanki z gazy, smak gorzkiej soli (Epsom). Strach o życie mamy. Zima w łagrze − dzieci nie wychodziły na zewnątrz. „Woda podrzucona do góry spadała już jako lód”.
[00:28:35] Radość pod koniec 1941 r. – odzyskanie wolności na mocy układu Sikorski-Majski, amnestia. Możliwość pracy zarobkowej, trudności z wyjazdem. Przeprowadzka pod koniec lata 1942 r. z Kwitka (obwód irkucki) pod Iłańsk (obwód iłański), również w Krasnojarskim Kraju. Praca w kołchozie „[::] chleborob”, głównie kobiety z dziećmi. Życzliwy wobec Polaków przewodniczący kołchozu p. Makowiecki, potomek zesłańców z XIX w.
[00:32:25] Marzenia mamy o ucieczce z Armią Andersa. Otrzymanie żywności a konto przyszłej pracy, „pajok” − przydział chleba. Odrabianie „długu” poprzez szycie rękawic. Pieczenie chleba na potrzeby kołchozu. Nowy dom: 15 osób w pokoju o pow. ok. 40 mkw., pośrodku piec do wypieku chleba.
[00:37:40] Poprawa warunków życia w kołchozie, pensja, dorabianie przeróbkami (nicowanie ubrań).
[00:39:35] Wróżenie z kart, rosnąca fama mamy wśród Rosjanek. „Pochoronka” – wiadomość o śmierci żołnierza na wojnie w formie trójkątnie złożonych kartek z czarną obwódką. Rosjanka „babcia Titowa”: przepowiedzenie rychłego powrotu jej syna spod Stalingradu [+], dramatyczna historia syna.
[00:42:18] Ludowe sposoby leczenia galopujących suchot: wystawianie na słońce na narach, stosowanie psiej krwi. Zaprzestanie wróżb przez mamę (widzenie diabła). [+]
[00:45:45] Lepsze życie w kołchozie, praca mamy od 5 rano do zmierzchu. Opieka babci Róży, zbieranie ziół. „Rozgęszczenie” w mieszkaniu, wyjazd rodziny Bernatowiczów. Po śmierci babci Róży opieka Rosjanki, „babci Sołowiowej”, zabawy z równolatką Ninką. Niebezpieczeństwa: jadowite żmije na drodze. Kąpiele w balii, owijanie głowy szmatką nasączoną naftą przeciw wszom.
[00:48:35] Dom na skraju osady kołchozu „[::] chleborob”, sąsiedni kołchoz „Dałaj” [Dalaj]. Sąsiedzi Niemcy nadwołżańscy wygnani przez Stalina. Koledzy: Piotrek Kamiński, Józek Śmigielski, zabawa w „wojnę” z niemieckimi dziećmi. Potomkowie Polaków zesłanych na Syberię w czasie rozbiorów. Uroczystości z okazji świąt, obchody 11 Listopada, spotkania w domu pp. Zagórskich, wykonywanie ozdób świątecznych [+].Wigilia w domu Zagórskich, wigilijne potrawy. Rośliny w tajdze: żurawiny, dzikie porzeczki (czarne i czerwone), czosnek niedźwiedzi. Rośliny lecznicze, uratowanie zakażonej stopy przed amputacją.
[00:55:10] Siedem polskich rodzin w kołchozie, wspólne wspomnienia i marzenia o powrocie. Informacja o repatriacji w 1945 r. Zaginięcie polskich dzieci w radzieckich sierocińcach. Opieka mamy nad dwoma chłopcami: Edward (potem uciekł do armii polskiej) oraz Czesio Sendkowski, wrócił z rodziną boh. do Polski.
[00:57:54] Życie w kołchozie: strach przed wilkami, zima. Wykradanie owiec z chlewów, rozszarpanie nauczycielki i konia przez stado wilków. Wycie syberyjskich wilków – motyw prześladujący matkę po latach. [+]
[01:00:00] Paczki UNRRA, komisyjne rozdzielanie darów, zazdrość boh. o kurtkę w kratkę [+]. Weryfikacja Polaków, udowadnianie tożsamości, wspólne zdjęcie z Polakami z kołchozu.
[01:03:20] Słodycz z melasy z buraków cukrowych, dzikie jabłka. Pierniczek otrzymany od „szlachetnego” mężczyzny na stacji kolejowej w Kańsku w 1942 r.: „do tej pory pamiętam smak”. Paczka z Polski od wuja Bronka z Przewięzi, zapach skóry z butów dla boh. Latem bieganie na bosaka, zimą walonki.
[01:08:09] Powrót do domu: weryfikacja dokumentów w Iłańsku, kontakt z ojcem: 2 listy z Polski, plany spotkania. Choroba mamy: malaria i żółtaczka zakaźna. Weryfikacja dokumentów przez członków Związku Patriotów Polskich [w ZSRR], ludzie bez dokumentów świadczyli za siebie nawzajem.
[01:10:49] Przekupienie komendanta w celu uzyskania zgody na podróż chorej matki. Spotkanie z ojcem w Białymstoku, matka wyniesiona z pociągu na noszach. Zachwyt boh. pięknem Polski. Edukacja w kołchozie po rosyjsku: trzy klasy, jedna nauczycielka Rosjanka na dwie wsie. Poznawanie języka polskiego w domu, koledzy Ziutek Śmigielski i Piotrek Kamiński z sąsiedztwa. „Elementarz” Falskich otrzymany w paczce. Kompleksy językowe boh. po przyjeździe do Polski. Chinina z paczek z UNRRA dla mamy.
[01:14:17] Podróż powrotna do Polski, wrażenie przygody. Wyjazd w kwietniu [1946] z Krasnojarska, przejazdy pociągów z zachodu (z jeńcami niemieckimi i wykradzionym wojennym dobytkiem). Jedzenie po drodze, granica w Brześciu. Wielka radość, spotkanie z ojcem w Białymstoku.
[01:18:30] Spotkanie z ojcem, poznanie rodziny mamy [w Przewięzi], pobyt mamy w szpitalu w Białymstoku przez miesiąc. Zniszczenie domu w Białobrzegach przez Rosjan (pociski zapalające), dziś szkoła w miejscu domu. Decyzja o osiedleniu w Bartoszycach. Zatrudnienie ojca w Bogrationowsku (Iławka Pruska), a po „prostowaniu” granicy przeniesienie do Bartoszyc od września 1946 r.
[01:21:35] Początek nauki w 3 klasie podstawówki. Wywózka trwała od 10 lutego 1940 do połowy 1942 w łagrze, drugi okres w kołchozie „[::] Chleborob” w Krasnojarskim Kraju, powrót do Polski 16 maja 1946.
[01:22:57] Losy ojca: ukrywanie się zarówno przed Rosjanami, jak i Niemcami. Opuszczone poniemieckie wille w Bartoszycach. Opinia rodziców o mieniu poniemieckim: „na tym są ludzkie łzy”. Przekonanie, że Niemcy wrócą. Prymitywne warunki w mieszkaniu. Okolica chroniona przez wojsko.
[00:26:24] Po przyjeździe silne kompleksy i niska samoocena, wyrównywanie braków, osiągnięcia sportowe. Studia na Politechnice Łódzkiej, zakłady włókiennicze Morena blisko domu. Warunki lokalowe w akademiku, rezygnacja ze studiów.
[01:29:40] Praca w banku przez dwa miesiące, rozpoczęcie studiów rusycystycznych. Praca nauczycielki rosyjskiego od 1961 do 1974 r. w bartoszyckim liceum, w 1974 r przejście do Wydziału Oświaty Urzędu Powiatowego. Emerytura od 1990 r., uprawnienia tłumacza przysięgłego. Aktywność społeczna, jurorka w konkursach recytatorskich, założycielka koła Związku Sybiraków. Krytyczna ocena polityki polskiej wobec Sybiraków.
[00:33:13] Krewny męża kpt Marian Wiszniewski rozstrzelany w Charkowie , pomnik w Bartoszycach. Deportowanie rodziny męża w kwietniu 1940 r. do Kazachstanu.
[01:36:34] Bilans zesłania: więcej strat niż zysków, utrata całego dorobku życia przez ojca, utrata zdrowia przez mamę. Pomoc wujów (Bronisław, Piotr i Józef), zakup krowy. Utrata pamięci przez mamę w latach 70. W 1978 r. świadectwo sześcioletniej pracy w kołchozie niehonorowane przez ZUS, brak świadczeń. Bieda w rodzinie „przez całe życie”. Niewielki majątek boh.
[01:41:00] Koszty emocjonalne zesłania: niewiara w siebie, „nie wychylać się”, postawa „homo sovieticus”. Idealizowanie Polski, akceptacja wszystkiego, „bo polskie”. Niedbanie o gromadzenie majątku.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.