Banaś Mirosława

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0515

25 marca 2019, Kielce

0:53

Mirosława Banaś z d. Chodnikiewicz (ur. 1951, Kielce) opowiada o losach matki, Marii Sowiar-Chodnikiewicz, która w czasie niemieckiej okupacji należała do Związku Walki Zbrojnej. Maria Sowiar została aresztowana przez gestapo w 1942 roku, w czasie akcji wymierzonej w polskie podziemie, po nieudanej próbie likwidacji niemieckiego agenta Maksymiliana Szymańskiego ps. „Relampago”. Od lutego 1943 więźniarka KL Auschwitz, opiekunka Żydówki Hany Hampel, przebywającej w obozie jako Janisława Zahorajko. W 1945 roku w czasie „marszu śmierci” Maria Sowiar uciekła z kolumny więźniarek. Po wyzwoleniu wróciła do Kielc. W 1989 roku otrzymała medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1951 r. w Kielcach, córki Marii Sowiar-Chodnikiewicz. [00:00:25] Matka boh., Maria Sowiar, urodziła się w 1918 r., jej ojciec był blacharzem. W 1939 r. ukończyła kieleckie Pedagogium i została zatrudniona jako wychowawczyni w żeńskim internacie. Nie podjęła pracy, ponieważ wybuchła wojna. W czasie okupacji uczyła na tajnych kompletach i działała w konspiracji – jej zadania.
[00:02:50] We wrześniu 1939 r. zginęła koleżanka matki Zofia Dziewięcka. Matka należała do harcerstwa, przed wojną wyjeżdżała na obozy Przysposobienia Wojskowego i szkolenia PCK. Przed wybuchem wojny była na wycieczce w Gdańsku – atmosfera w mieście.
[00:06:08] Matka znała niemiecki i francuski – tłumaczenie listów z frontu pisanych przez niemieckich żołnierzy. Po jakimś czasie ZWZ przerzuciło ją ze względów bezpieczeństwa do Radomia, gdzie pracowała jako instruktorka hodowli drobiu. Zadania w konspiracji – działania wywiadowcze i przewóz broni w futerale od skrzypiec.
[00:11:35] Wiosną 1942 r. matka została przeniesiona do Radomia. Dowiedziano się, że w szeregach ruchu oporu jest zdrajca. Grupa jadąca na akcję likwidacyjną została zatrzymana przez żandarmów w Rożkach koło Radomia. W strzelaninie zginęły dwie osoby, u których znaleziono broń wytwarzaną w podziemiu. Jeden z aresztowanych ps. „Bill” [Józef Grabosz] załamał się w czasie śledztwa i wydał wielu ludzi – egzekucje.
[00:15:15] Matka została aresztowana w listopadzie 1942, śledztwo prowadzone przez gestapo trwało trzy miesiące. Matka miała dwie porcje trucizny, jedną w guziku. W czasie rewizji jedną skrytkę znaleziono. Konfrontacje z „Billem” w areszcie – postawa matki. Ponieważ niczego jej nie udowodniono, została wysłana do obozu w Oświęcimiu – spotkanie z granatowym policjantem, który przekazał wiadomość rodzinie.
[00:18:42] Uwagi strażników w Oświęcimiu, gdy zobaczyli ślady pobicia matki przez gestapo [+]. Niemcy zabili „Billa” oraz jego żonę.
[00:21:10] Matka przebywała w Oświęcimiu na bloku nr 7, pracowała przy rozbiórkach budynków i sortowaniu odzieży, potem obierała ziemniaki. Przy tej pracy poznała Żydówkę ze Lwowa Hanę Hampel, która miała papiery na nazwisko Zahorajko. Sława Zahorajko znała niemiecki i pisała listy współwięźniarkom. Matka stanęła w jej obronie, gdy inne kobiety podejrzewały, że jest Żydówką – reakcja więźniarek. [+]
[00:30:40] Różne postawy więźniów obozu koncentracyjnego.
[00:32:54] W styczniu 1945 po ostatnim apelu więźniarki zostały wyprowadzone z obozu, kobiety miały czerwony pas namalowany farbą na plecach. Matka umówiła się z koleżanką, że uciekną, jeśli nadarzy się okazja – ukrycie znaku na plecach. Okoliczności ucieczki z kolumny – spotkanie z koleżankami Wandą Popiel i Seweryną Szmaglewską.
[00:35:48] [Przerwa techniczna – odgłosy w tle, wymiana zdań z siostrą i członkami ekipy] [00:36:16] Matka uciekła w okolicach Pszczyny – pomoc w napotkanym gospodarstwie. Matka dotarła do Rychwałdka, do domu koleżanki z obozu Heleny Gęgi. Tu doczekała do wyzwolenia, w domu Gęgów zamieszkali czerwonoarmiści.
[00:40:20] Matka była u państwa Gęgów, gdy wyzwolono Oświęcim. Okoliczności, w jakich żołnierze radzieccy zobaczyli, że ma wytatuowany numer obozowy – wizyta enkawudzisty i przesłuchanie, podejrzenie, że matka jest ukrywającą się esesmanką. Enkawudzista postanowił ją aresztować – zachowanie tłumacza. Ucieczka przy pomocy zawiadowcy stacji. [+]
[00:45:55] W Krakowie matka spotkała się ze znajomym z konspiracji – opieka nad niewidomym w drodze do Kielc. Tu matka dowiedziała się, że jej rodzice zginęli w czasie walk Niemców i sowietów o miasto – okoliczności śmierci dziadków.
[00:49:32] Boh. była świadkiem spotkania matki i Hany wiele lat po wojnie. Reakcja Hany po nieoczekiwanym lądowaniu samolotu w Berlinie. Matka nie lubiła opowiadać o okupacyjnych przeżyciach – uwaga podczas obierania ziemniaków. Stosunek matki do owczarków niemieckich i kolęd. Stosunek do Niemców. [+]
więcej...
mniej

Kosierkiewicz Dorota

Pęczalski Krzysztof

Instytut Pileckiego

Film