Godyń Irena
Irena Godyń z d. Juchniewicz (ur. 1925, Łabno), córka żołnierza Legionów. Jako uczennica gimnazjum brała udział w obronie Grodna we wrześniu 1939 roku. 10 lutego 1940 została wraz z rodziną wywieziona do specposiołka Toporok w irkuckiej obłasti, gdzie pracowała w tajdze. Potem rodzinę przeniesiono do posiołka Kwitok, gdzie Irena Godyń pracowała wraz z ojcem w wytwórni nart przeznaczonych na front w Finlandii. Po amnestii, w styczniu 1942 r., rodzina uciekła z zesłania i ruszyła przez Irkuck na południe ku Armii Andersa. W Bucharze skierowano ich do pracy w kołchozach. Po śmierci ojca i zabraniu matki wraz z dwójką rodzeństwa do szpitala, Irena ruszyła z kaleką siostrą do Buchary, by odnaleźć rodzinę. W Bucharze znalazła się pod opieką Delegatury Polskiego Rządu i wstąpiła do Junaczek stacjonujących w Guzarze, w sierpniu 1942 r. została ewakuowana z Krasnowodzka do Iranu. Do 1945 r. przebywała w sierocińcu w Isfahanie, potem wraz z grupą Polaków została przewieziona do Libanu, gdzie w 1946 r. zdała maturę i podjęła studia medyczne na amerykańskim uniwersytecie, przerwane po roku z powodu gruźlicy. W 1950 r. Irena Godyń wyjechała do Wielkiej Brytanii. Początkowo mieszkała w obozie dla Polaków przy granicy ze Szkocją, potem w Londynie, gdzie pracowała w zakładzie produkującym igły do strzykawek i w zakładzie krawieckim. Podczas nauki w szkole handlowej pracowała w kawiarni u Dakowicza, potem w szpitalu Queen Mary’s Hospital for Children w Carshalton. Żona rotmistrza Zygmunta Godynia, współzałożycielka grupy „Komitet 70”, dokumentującej 70. rocznicę wywózek. Mieszka w Londynie, gdzie od lat działa edukacyjnie spotykając się z młodzieżą.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1925 r. w osadzie Łabno koło Grodna.
[00:00:22] Ojciec i stryj brali udział w bitwie niemeńskiej, obydwaj zostali ranni i otrzymali ziemię koło Grodna. Pałacyk majątku należał do gen. Franciszka Kleeberga, który zapraszał okoliczną młodzież na podwieczorki. Rodzice mieli dom w Grodnie przy ul. Łososiańskiej i rodzina dzieliła czas między Grodno a Łabno. Boh. ukończyła czteroklasową szkołę w Naumowiczach, potem uczyła się w Grodnie.
[00:02:54] Wspomnienie konia wykarmionego butelką, którego w dniu wywózki rodziny zaprzęgnięto do sań – zachowanie zwierząt domowych. [+]
[00:03:58] W maju 1939 r. boh. zdała do żeńskiego gimnazjum im. Emilii Plater. Działalność w harcerstwie – zbiórki nad Niemnem. Boh. brała udział w obronie Grodna.
[00:05:02] Krewni mieszkali w Druskiennikach, gdzie miał dom Marszałek Piłsudski – okoliczności spotkania. Wychowanie w kulcie Marszałka. Boh. brała udział w uroczystościach złożenia Serca Marszałka na wileńskiej Rossie. [+]
[00:07:38] W 1939 r. boh. rozpoczęła naukę w gimnazjum. Przygotowania miasta do obrony we wrześniu 1939 r., walka z oddziałami Armii Czerwonej. W koszarach przygotowywano butelki zapalające, których używano przeciwko sowieckim czołgom. Śmierć Tadeusza Jasińskiego, postawa młodzieży. Represje wobec obrońców Grodna. [+]
[00:12:40] Podczas deportacji mieszkańców Grodna wywieziono do tajgi. Moment wywózki – do domu przyszli dwaj żołnierze i dwaj członkowie lokalnej milicji – boh. zasłoniła ojca, którego chciano zastrzelić. Z domu nie pozwolono nic zabrać, ale jeden z milicjantów, Antek, zgarnął ubrania w tobołek i wrzucił go na sanie. [+]
[00:16:20] Opis wnętrza wagonu. Podróż zimą trwała sześć tygodni – śmierć dziewczynki, której zwłoki wyrzucono przy torach. Warunki podczas podróży, zupa i kipiatok. [+]
[00:19:25] Przyjazd do baraków w tajdze – wieżyczki strażnicze i pluskwy. Starsi zesłańcy pracowali przy wycince tajgi – wypadek ojca. Boh. miała odmrożone dłonie i kolana. Przeniesienie do innego posiołka [Kwitok], gdzie był tartak i wytwórnia nart na front fiński. Zmiana sytuacji zesłańców po napaści Niemiec na Związek Radziecki – nieregularne dostawy żywności. Boh. i ojciec pracowali w wytwórni nart, które przewożono wąskotorówką do Tajszetu. [+]
[00:24:10] Priedsiedatiel Masojedow nie powiedział zesłańcom o amnestii – znalezienie gazety. Pracownicy wytwórni nart nie mogli wyjechać, ponieważ pracowali dla wojska. Ojciec przekupił futrem kolejarza z wąskotorówki i rodzina uciekła w styczniu 1942 r. do Tajszetu i dalej do Irkucka, gdzie w polskiej Delegaturze wyrobiono dokumenty. Droga do Armii Andersa – wyrzucanie zwłok z pociągu. Pociąg miał jechać do Buzułuku, ale skierowano go do Buchary, gdzie zesłańców rozwieziono do sowchozów i skierowano do pracy przy uprawie bawełny. [+]
[00:29:50] 5 kwietnia 1942 r. zmarł ojciec, matka straciła pamięć, a siostra i brat zachorowali na tyfus i zostali przewiezieni do szpitala w Bucharze. Boh. została z młodszą siostrą, która na Syberii została zgnieciona w kolejce po chleb – stan zdrowia siostry, wypędzenie z sowchozu ze strachu przed zarazą. Droga z kaleką siostrą do Buchary – boh. była zmuszona zostawić ją kilka kilometrów od miasta. Spotkanie z Polakami, czekolada w Delegaturze. Przywiezienie siostry do Buchary – zamieszkanie w pokoju wynajętym przez Delegaturę, gdzie umieszczano sieroty. Wiadomość o śmierci matki. Brat i młodsza siostra zostali przewiezieni do polskiego sierocińca w Kaganie. [+]
[00:35:55] Po wyjściu starszej siostry ze szpitala boh. trafiła z nią do Junaczek w Guzarze, gdzie dziewczęta mieszkały w dawnej stajni – warunki pobytu, zachorowania na malarię, przeniesienie do Kitabu. Pod koniec sierpnia 1942 r. boh. została przewieziona do Krasnowodzka, skąd wypłynęła ostatnim statkiem, który zmierzał do Iranu. Trudne warunki podczas rejsu przepełnionym statkiem. [+]
[00:38:04] W Pahlevi boh. zniesiono z pokładu statku – mycie i golenie. Junaczki wyjechały do Palestyny, ale boh. i jej siostra trafiły do szpitala w Isfahanie. W mieście przebywała grupa dzieci, które ewakuowano w kwietniu – za ich pobyt u Szarytek i Salezjanów płacił papież [Pius XII]. Zniszczenia w Isfahanie po obaleniu szacha. Szkolne mundurki – szkoły dla polskich dzieci, opieka nad sierotami i półsierotami – stosunek do dzieci, atmosfera.
[00:44:40] W 1944 r. przewożono Polaków do Indii i Afryki. Boh. bała się wyjazdu do Afryki, przed którym uratował ją atak malarii i dr Czochańska. Rodzeństwo miało jechać do Nowej Zelandii, ale przeszkodził temu atak wyrostka robaczkowego u brata. Boh. zdała w Isfahanie „małą maturę”. Sytuacja w Iranie w 1945 r. – sowiecka propaganda antypolska. Wyjazd Polaków do Libanu – wyjazdy uchodźców do Anglii, Kanady, Argentyny i Australii. Niewielka grupa wróciła do Polski. W Libanie zostało 500 osób, których żadne państwo nie chciało przyjąć.
[00:48:13] W 1946 r. w Libanie boh. zdała maturę i dostała się na amerykański uniwersytet na medycynę – przerwanie studiów z powodu gruźlicy, pobyt w sanatorium amerykańskim z młodymi Beduinkami – ataki na tle seksualnym. Stan psychiczny boh., która chciała umrzeć i dołączyć do rodziców i młodszej siostry, która zmarła w sierocińcu – rozmowa z klerykiem Władysławem Rubinem, późniejszym kardynałem, który załatwił boh. przeniesienie do sanatorium Sióstr Szarytek. Boh. zamieszkała w pokoju z panią Bake, żoną profesora. Opieka Polaków. Rezultaty leczenia streptomycyną. [+]
[00:57:30] Siostra w Libanie wyszła za mąż za chłopaka z Łap, który został ranny pod Tobrukiem, potem wyjechali do Australii. W 1950 r. Polaków z Libanu chciano przenieść do obozu dla dipisów w Niemczech, o czym dowiedział się pan Miłoszewski – list do króla Jerzego VI z prośbą o przyjęcie w Anglii – przyjazd na Wyspy 28 lipca 1950 r.
[01:00:30] Boh. przyjechała z rodziną Miłoszewskich, którzy wcześniej opiekowali się jej przyszłym szwagrem – początki w Wielkiej Brytanii, pobyt w obozie dla Polaków blisko szkockiej granicy – angielska pogoda. Stosunek Miłoszewskich do boh., praca w polskiej szkole, w której lekcje odbywały się w soboty. Przygotowania dzieci do Pierwszej Komunii. Boh. zbierała pieniądze na wyjazd do siostry do Australii – powody odmowy przez konsulat.
[01:05:04] Brat matki kupił dom w Stretham za odprawę z wojska i boh. zamieszkała z panią Miłoszewską na poddaszu. Boh. znała rosyjski i francuski, uczyła się angielskiego – przebieg pierwszej rozmowy o pracę. Zatrudnienie w fabryce igieł do strzykawek – pomoc Angielek i zmiana ich postawy, gdy boh. zaczęła więcej zarabiać. Przeniesienie do zakładu krawieckiego, w którym pracowało wiele Polek. Boh. dostała stypendium i przez dwa lata studiowała w szkole handlowej, potem pracowała w restauracji na West Endzie.
[01:11:25] Spotkanie z płk. Elsnerem, kwatermistrzem 9 Pułku Ułanów, i jego znajomym, młodym ułanem – odwiezienie boh. do wynajętego pokoju. Jej stan zdrowia po przebytych chorobach – powody odrzucania propozycji małżeńskich. Podczas nauki w college’u boh. pracowała w kawiarni u Dakowskiego – spotkania Polonii. [+]
[01:14:55] Boh. ogolono głowę w Pahlevi i potem włosy długo nie odrastały. W ormiańskim szpitalu w Isfahanie masowano jej głowę i nakładano czarną maść – odrastanie włosów. W Libanie większość koleżanek obcięła warkocze, ale boh. tego nie zrobiła. Spotkania z przyszłym mężem – wyrażenie zgody na ślub. Stan zdrowia boh. – narodziny syna i dwóch córek. Choroba i śmierć męża w 1979 r.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:27:33] Młodszej siostrze pękł kręgosłup, gdy została zgnieciona w kolejce, kiedy po napaści Niemiec do obozu przestano regularnie dostarczać żywność. Droga z Syberii do polskiego wojska – gubienie się ludzi na stacjach kolejowych, choroby. Historia Polki z Libanu, która dzięki angielskiej królowej mogła się połączyć z córką [opowieść o pani Zofii Daniszewskiej].
[01:31:44] Boh. i siostra wyjeżdżając jako Junaczki nie wiedziały, jakie są losy rodzeństwa – młodsza siostra zmarła w sierocińcu, a brat przyjechał do Isfahanu. Pożegnanie z młodszą siostrą koło Buchary.
[01:33:50] Boh. była na poświęceniu cmentarza w Uzbekistanie i przemawiała podczas uroczystości. Mer Karszy zaprosił polską delegację do ratusza – prezent dla boh.
[01:35:35] Mieszkańcy Kresów nie spodziewali się wybuchu wojny w 1939 r. Mobilizacja na kilka tygodni przed wybuchem wojny – niepokój społeczny. Do wojska poszli dwaj stryjeczni bracia. W pobliskich Naumowiczach były forty, w których dzieciaki bawiły się w legionistów i bolszewików. Wsie białoruskie na Grodzieńszczyźnie.
[01:38:18] Obrona Grodna – przywiązanie do sowieckiego czołgu Tadzika Jasińskiego. Kolega Wacław Romańczuk brał udział w przygotowaniach butelek zapalających w koszarach, potem boh. widziała, jak w ostatniej chwili uskoczył przed nadjeżdżającym czołgiem. Wspomnienie broni skierowanej w stronę ojca podczas wywózki – trauma. Koszmary ustały po urodzeniu dziecka. Rozważania na temat przebaczenia. [+]
[01:42:00] Wyżywienie podczas wojny – zapasy w koszarach, pomoc mieszkańców. Udział dzieci i młodzieży w obronie miasta, którą dowodził gen. Olszyna-Wilczyński, zamordowany później przez Rosjan.
[01:44:50] Egzekucje mieszkańców miasta po wkroczeniu sowietów, aresztowania profesorów gimnazjum. W 1989 r. boh. odwiedziła Grodno.
[01:46:00] Rodzina nie spodziewała się wywózki w środku surowej zimy. Niektórym z deportowanych sowieci pomagali podczas pakowania, rodzinie boh. nie pozwolono niczego zabrać, ale milicjant Antek, który przed wojną był robotnikiem sezonowym, wrzucił na sanie tobołek z ubraniami. Futro matki pozwoliło rodzinie uciec z Syberii.
[01:49:35] Priedsiedatiel Masojedow szykanował Polaków – zaniżanie wykonanej pracy, zatajenie amnestii. Zesłańcy mieszkali w barakach, które opuścili więźniowie – opis wnętrza baraku. Polacy byli odcięci od świata – kara za obronę Grodna.
[01:52:18] Pobyt polskich sierot w Isfahanie, dzieci w złym stanie psychicznym przebywały w sanatorium. Wiara w Opatrzność Bożą. W Isfahanie nie było kontaktów w miejscową ludnością, ale grano w siatkówkę z Ormiankami. Boh. należała do kółka teatralnego – wystawienie sztuki o prześladowaniu chrześcijan. Wycieczki rowerowe, procesje na cmentarz w Zaduszki – skutki sowieckiej propagandy.
[01:58:48] Wspomnienie nauczycieli i opiekunów: dyrektorki Krzyżanowskiej, księdza Wilniewczyca, który wyjechał do Nowej Zelandii. Po wyjeździe polskiego księdza spowiadano się u księdza Ormianina.
[02:00:13] Boh. spotkała gen. Andersa, gdy wizytował polskie ośrodki. Mąż boh. był redaktorem kwartalnika „Przegląd kawalerii i broni pancernej” – spotkania z gen. Andersem w Ognisku Polskim. Mąż ukończył podchorążówkę kawalerii w Grudziądzu i był w rezerwie 6 Pułku Ułanów, którym dowodził płk Suzin. Po wojnie pułkownik był stróżem w restauracji Mirabelle i boh. przyjaźniła się z nim i jego żoną Martą, gdy tam pracowała. Na weselu córki Suzinów boh. siedziała między generałami Andersem i Glabiszem – reakcja pań na sali, odpowiedź Marty Suzinowej.
[02:03:23] Okoliczności spotkania z prof. Roszkowskim w Rzymie – wykład dla młodzieży polonijnej z Chicago, która nic nie wiedziała o historii swoich dziadków. Walka o zachowanie pamięci o Polakach na Syberii.
[02:06:34] Wspomnienie wieczoru w towarzystwie gen. Andersa i gen. Glabisza.
[02:07:35] Boh. była jedną z założycielek Koła Isfahan-Liban i redaktorką biuletynu. Spotkanie w Rzymie z papieżem Janem Pawłem II. Różaniec odmawiany podczas spaceru. Stosunek do gen. Andersa.
[02:11:29] Przedstawienie rodziców: Marianny i Michała Juchniewiczów, matka nosiła takie samo panieńskie nazwisko. Pochodzenie rodziny.
[02:13:28] Ojciec był prezesem Związku Osadników Wojskowych na Grodzieńszczyźnie i boh. jeździła z nim na spotkania. Rodzina została zesłana do tajszeckiego rajonu w irkuckiej obłasti, w drodze do Armii Andersa zatrzymano się w Irkucku, po przyjeździe do Buchary rodzina została przewieziona do kołchozu – paznokcie boh. po smoleniu nart miały pomarańczowy kolor, co miejscowi uznali za znak od Boga. Przewodniczący kołchozu chciał, by boh. została jego synową, ofiarując za nią osiołka i dwa worki ziarna.
[02:17:48] Po śmierci ojca, zabraniu matki i rodzeństwa do szpitala w Bucharze, boh. z siostrą zostały wypędzone z kołchozu i poszły do miasta w poszukiwaniu rodziny. Kolejne miejscowości na drodze do Wielkiej Brytanii.
[02:19:54] Zwiedzanie Persji w nagrodę za zdanie „małej matury” z bardzo dobrymi wynikami – porównanie wiedzy i dóbr materialnych. Wspomnienia pobytu w Libanie. Burza piaskowa podczas podróży przez pustynię w Iraku – odnalezienie przez przejeżdżająca karawanę. W Zuku miał być polski internat – powody zatrzymania transportów w Ahwazie. Boh. wraz z rodzeństwem znalazła się domu arabskiej rodziny – nauka arabskiego i jej konsekwencje. Pracując w Queen Mary’s Hospital for Children spotykała dzieci z Emiratów Arabskich i służyła za tłumaczkę.
[02:25:22] W Libanie mieszkano u arabskich rodzin, dopóki nie przyjechała reszta Polaków. Sytuacja po zdaniu matury. Wrażenia z Libanu. Po maturze boh. dostała się na studia, które musiała przerwać z powodu gruźlicy.
[02:28:22] Przedstawienie męża Zygmunta Godynia, który był rotmistrzem kawalerii i redaktorem kwartalnika historyczno-wojskowego. Mąż skończył Uniwersytet we Lwowie i był asystentem na uczelni, także ornitologiem amatorem.
more...
less