Jakub Nowakowski (ur. 1924, Warszawa) od 1942 roku był członkiem ruchu oporu, najpierw w PET, a następnie w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów (batalion „Zośka”). W powstaniu warszawskim walczył w plutonie 226 Zgrupowania Żniwiarz. Brał udział m.in. w ataku na Dworzec Gdański, w czasie którego został ranny. Po kapitulacji powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, a stąd do stalagów Altengrabow, gdzie pracował w cukrowni, i Moosburg. Po wyzwoleniu przebywał w polskich obozach na terenie Niemiec, w Maczkowie ukończył liceum. Po powrocie do Polski studiował biologię na Uniwersytecie w Poznaniu, po ukończeniu studiów został asystentem w Zakładzie Zoologii. Doktoryzował się w Instytucie Zoologi PAN w Warszawie i pracował tam do emerytury.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1924 r. w Warszawie.
[00:00:31] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:01:06] Rodzina często się przeprowadzała mieszkając w kilku podwarszawskich miejscowościach – zamieszkanie w Warszawie na Żoliborzu przy ul. Mickiewicza 30, w domu „Pod Matką Boską”.
[00:03:05] Boh. ukończył przed wojną sześć klas szkoły powszechnej – wychowanie patriotyczne. Rozpoczął naukę w gimnazjum im. Czackiego przy ul. Kapucyńskiej. We wrześniu 1939 r. budynek szkoły został zbombardowany. Wspomnienie nauczyciela historii Wacława Radziwinowicza. Szkolnymi kolegami byli Tadeusz Pużański i Andrzej Trzebiński, poeta, członek Konfederacji Narodu – wizja Polski. Losy Trzebińskiego podczas okupacji.
[00:09:25] Przed wojną boh. należał do harcerstwa. Gdy chodził w mundurku, zaczepiali go okoliczni socjaliści – zerwanie lilijki z czapki. [+]
[00:11:20] Wychowawcą boh. w gimnazjum był były żołnierz Legionów, komunista Ludwik Strzałkowski – propaganda komunistyczna, pochwała Związku Radzieckiego.
[00:14:48] Boh. został napadnięty przez „czerwonych harcerzy”, w pobliżu była szkoła prowadzona przez Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.
[00:16:17] Uroczystości pogrzebowe po śmierci Marszałka Piłsudskiego – delegacje obcych państw. Przeniesienie trumny z krypty św. Leonarda pod Wieżę Srebrnych Dzwonów. Relacje władzy państwowej i kościelnej przed wojną.
[00:21:53] Latem 1939 r. boh. był u wuja nadleśniczego w Puszczy Świsłockiej, w pociągu do Warszawy jechali zmobilizowani żołnierze – przyjazd do bombardowanego miasta. 3 września boh. brał udział w manifestacji z powodu przystąpienia Anglii i Francji do wojny. Podczas nalotów spłonął budynek gimnazjum. Po kapitulacji boh. poszedł do Śródmieścia i widział zniszczenia po oblężeniu. Wejście niemieckich oddziałów. Podczas oblężenia jedzono koninę z zabitych zwierząt.
[00:27:45] W wielu domach nie było szyb w oknach – mroźna zima 1939-40, brak opału. Pewnego dnia zjawił się brat cioteczny, który brał udział w kampanii wrześniowej, walczył z Niemcami i sowietami a potem przyszedł do Warszawy. Jego rodzina mieszkała w Wilnie – struktura ludnościowa Wileńszczyzny. W 1940 r. podczas obławy i rewizji na Żoliborzu kuzyn został aresztowany i wywieziony do Oświęcimia, gdzie zmarł.
[00:33:46] Niemcy zamknęli gimnazja, ale w listopadzie szkoły otwarto. Gimnazjum boh. przeniesiono na ul. Długą – lekcje z prof. Radziwinowiczem, opinie na temat przyczyn klęski wrześniowej. Porównanie klęski Polski i Francji. Gimnazjum ponownie zamknięto – funkcjonowanie szkół zawodowych. Boh. uczęszczał na kurs przygotowawczy do liceum zawodowego – oficjalnie w szkole nie uczono historii. Po dwóch latach poszedł do szkoły rolniczej i ukończył pierwszą klasę.
[00:41:04] W lutym 1942 r. boh. został wciągnięty do konspiracji przez sąsiada, Stanisława Huskowskiego ps. „Ali”, który był znajomym siostry – dostarczanie podziemnej prasy. Oficjalne wiadomości z gadzinówek i szczekaczek na ulicach. Boh. wstąpił do młodzieżowej organizacji PET, której przywódcami byli Bolesław Srocki i Stanisław Leopold. Kolegami z organizacji byli Jerzy Zborowski „Jeremi”, Bolesław Pietraszewicz „Lot”. Działalność samokształceniowo-wychowawcza – referaty członków. Zagadnienie powojennych granic Polski.
[00:49:28] Jesienią 1942 członkowie PET wstąpili do Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Warszawskie Grupy Szturmowe uformowały Oddział Specjalny „Jerzy”, który podlegał Kedywowi. Boh. trafił do grupy CR-500, której dowódcą był Jerzy Zborowski, dowódcą OS „Jerzy” był Ryszard Białous „Jerzy”, późniejszy dowódca batalionu „Zośka”.
[00:50:50] Członkowie PET zajmowali się „małym sabotażem” – hasła na murach. W 1943 r. boh. brał udział w akcji podłączenia do ulicznych szczekaczek, kiedy to Jerzy Zborowski przemówił z megafonów na Starym Mieście. Boh. miał podgrzewać atmosferę na Rynku Starego Miasta, ale mieszkańcy zareagowali bardzo spontanicznie na przekazywane wiadomości. Rzekomy dodatek nadzwyczajny do gadzinówki „Nowy Kurier Warszawski”.
[00:58:50] Folksdojczów i niemieckich żołnierzy opryskiwano wieczorami kwasem solnym. Zajmował się tym Tadeusz Huskowski – technika działania. Jedna z grup została zatrzymana przez Niemców, kolega, postrzelony w nogi, został aresztowany i zamordowany. Spotkanie podczas akcji z „dobrym” Niemcem. [+]
[01:02:15] Rewizja w domu na Żoliborzu przeprowadzana przez niemieckich żołnierzy – czas na ukrycie kompromitujących materiałów. Ranny podczas akcji Tadeusz Huskowski leżał w domu – kryjówka na pawlaczu. Boh. miał w piwnicy lornetki, ale Niemcy tam nie zeszli. Boh. miał fałszywy dowód pracy jako ślusarz i pokazał go Niemcom – oglądanie dłoni i rozmowa ojca (studiował malarstwo w Monachium i znał niemiecki) z żołnierzami, którym pokazał rysunki bolszewików mówiąc, że pracuje dla niemieckiej propagandy. [+]
[01:11:22] Szkolenia wojskowe – broń i materiały wybuchowe. Boh. uczestniczył w przygotowywaniach do różnych akcji – obserwacja ruchu pociągów, pilnowanie lokali, w których odbywały się konspiracyjne spotkania, przenoszenie broni. W akcji pod Arsenałem wziął udział Jerzy Zborowski.
[01:14:02] Boh. chodził w cywilnym ubraniu. Napisy na murach malowano wieczorami, dozorcy musieli je zamalowywać. Przerabianie niemieckich haseł.
[01:16:20] Odprawy odbywały się w mieszkaniu Huskowskich. Jesienią 1943 r. powstał batalion „Zośka” – zebrania sekcji batalionu odbywały się w mieszkaniu boh. Siostra także działała w konspiracji, była łączniczką „Parasola”.
[01:20:08] 1 lutego 1944 r. dokonano zamachu na Kutscherę – wiadomość o śmierci Bronisława Pietraszewicza, rannego podczas akcji. Rola Stanisława Huskowskiego, który podczas zamachu nie mógł otworzyć torby z granatami.
[01:22:35] Boh. interesował się polityką, czytał tajną prasę. Przygotował referat na temat przyszłych granic kraju – koncepcja poszerzenia terytorium na zachodzie.
[01:23:25] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:23:40] Do organizacji wprowadził boh. Stanisław Huskowski – rozmowy o polityce. Boh. nie pamięta składania przysięgi i nie nosił kapsułki z cyjankiem.
[01:28:56] Matka Stanisława Likiernika odwiedzała matkę boh., raz przyszła z synem. W szkole powszechnej boh. miał w klasie koleżankę Żydówkę, w gimnazjum trzech żydowskich kolegów, jeden z nich mieszkał w Nadarzynie i odwiedzano go. Antysemityzm przed wojną – kpiny i wyzwiska, akcja „nie kupuj u Żyda” – targowanie się w żydowskich sklepikach.
[01:36:24] Uliczne łapanki. Boh. jeździł do szkoły rolniczej przy ul. Banacha – strach, że tramwaj zostanie zatrzymany. Na ulicach legitymowano przechodniów. Wiadomości o aresztowanych kolegach – odczucia boh. Rozbrajanie Niemców. Pewnego dnia boh. po wejściu do tramwaju został zrewidowany, ale niczego podejrzanego przy nim nie znaleziono.
[01:41:02] Boh. należał do Oddziału Specjalnego „Jerzy”, potem do batalionu „Zośka”, gdzie jego dowódcą był Tadeusz Huskowski. Dowódcami kompanii byli Bittner ps. „Maciek”, Malinowski ps. „Włodek” oraz, po ich śmierci, Andrzej Łukoski ps. „Blondyn”, który poległ podczas powstania.
[01:44:40] Odprawę poświęconą Akcji pod Arsenałem prowadził Jerzy Zborowski, jej uczestnik, byli na niej obecni bracia Huskowscy, przy atrapie ogniska czytano „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego. Omawianie akcji, w której uwolniono grupę więźniów, w tym ciężko rannego Janka Bytnara, ale też poniesiono straty: zginęli „Alek” i „Buzdygan”. [+]
[01:50:00] Boh. uczestniczył w rozpoznaniach przed akcjami. Przed akcją pod Szymanowem chodził wzdłuż torów i notował przejazdy pociągów. Ubezpieczał z bronią krótką spotkania dowódców. W batalionie „Zośka” przeszedł przeszkolenie z obsługi ckm. „Tyka” przyniósł rkm i zapoznał chłopaków z jego budową.
[01:53:20] Atmosfera przed wybuchem powstania, wiadomości o zbliżającej się Armii Czerwonej. Komuniści mieli wielu sympatyków wśród niższych warstw społecznych.
[01:56:13] W plutonie doszło do denuncjacji kilku osób ze Starego Miasta, które jednak uniknęły aresztowania.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.