Alina Dąbrowska (ur. 1923, Biała, zm. 2021) – przed wojną ukończyła gimnazjum w Pabianicach. W czasie okupacji niemieckiej podjęła pracę sekretarki w agenturze bydła Oskara Schmaltza. Potem pracowała w fabryce zbrojeniowej Lohmann Werke. Działała w Szarych Szeregach, zajmowała się tajnym nauczaniem. 13 maja 1942 roku została aresztowana i przez rok przebywała w więzieniu przy ul. Gdańskiej w Łodzi. W czerwcu 1943 trafiła do KL Auschwitz, gdzie została zarażona tyfusem w ramach pseudomedycznych eksperymentów doktora Mengele. Pracowała m.in. w polu oraz w Effektenkammer, gdzie zabezpieczano odzież osób przywożonych do obozu. W styczniu 1945 roku wyszła z Auschwitz w marszu śmierci. Dotarła do Wodzisławia Śląskiego, a stąd pociągiem do Ravensbrück. Po trzech tygodnia została przewieziona do obozu w Malchow, gdzie pracowała w tartaku. Potem trafiła do Buchenwaldu, a po kilku dniach do Lipska, w czasie drugiego marszu śmierci uciekła. Do Polski wróciła jako sanitariuszka pociągu sanitarnego z rannymi polskimi i rosyjskimi żołnierzami. Do Pabianic przyjechała 11 maja 1945 roku. Zdała maturę w liceum w Łodzi. Studiując w Akademii Nauk Politycznych rozpoczęła w 1947 roku pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, na emeryturę odeszła w roku 1992. Zmarła 24 sierpnia 2021 roku.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1923 r. w Białej koło Zgierza.
[00:00:45] Wspomnienie incydentu w kościele podczas chrztu kilkuletniej boh., która miała czwórkę rodzeństwa, ale jeden z braci zmarł jako dziecko. Przedstawienie rodziców: Anny i Konstantego, obydwoje pochodzili z Pabianic. Ojciec był sekretarzem gminy Biała, pow. Brzeziny. Gdy boh. miała kilka lat, przeprowadzono się do Pabianic i tu ojciec pracował w magistracie. Boh. chodziła do ochronki – zamiłowanie do śpiewu.
[00:05:00] Wspomnienie domu rodzinnego w Białej – incydenty z dzieciństwa. W latach 20. ojciec był nauczycielem w Górce Pabianickiej i Petrykozach, brał udział w spotkaniach Hallerczyków. Matka brała udział w rewolucji 1905 r.
[00:08:48] Boh. chodziła do szkoły powszechnej w Pabianicach. Nauczycielką była wymagająca żona komisarza Policji. Skutki niesubordynacji boh., która lubiła śpiew i nie miała kłopotów z matematyką. Boh. pomagała w lekcjach koleżance.
[00:15:00] W 1935 r. rodzice kupili radio, boh. nie była zainteresowana muzyką, tylko obcymi językami. Słuchano sprawozdań z pogrzebu Marszałka Piłsudskiego – nastroje w domu, znajoma nauczycielka pojechała na pogrzeb. Do jednej z sąsiadek przychodził brat, dziennikarz – cenzura w latach 30. W mieście mieszkało wielu Niemców oraz Żydów i słyszało się języki niemiecki oraz żydowski.
[00:21:30] W Pabianicach były trzy gimnazja, do żeńskiego chodziły starsze siostry. Zdając do gimnazjum boh. wybrała klasę z językiem niemieckim, co miało wpływ na dalsze życie.
[00:25:05] W klasie boh. nie było Żydówek, ale siostry miały wśród nich koleżanki. Siostra przyjaźniła się z Niemką Jeske. Atmosfera w 1939 r.
[00:27:32] Boh. chodziła na dodatkowe lekcje rysunków u pani Zbrożkowej. Brat należał do harcerstwa i był zastępcą drużynowego „Czarnej Trójki”. Boh. należała do drużyny im. Klaudyny Potockiej – wspomnienie nieudanej wycieczki do lasu.
[00:32:22] Boh. należała do Przysposobienia Wojskowego Kobiet i w 1939 była na obozie, spotkała tam m.in. dziewczyny z Podlasia – szkolenie wojskowe. Rozmawiano o możliwym wybuchu wojny. Atmosfera po przemówieniu ministra Becka. Przez Pabianice przejeżdżały wojskowe pociągi, żołnierzom zanoszono herbatę.
[00:37:50] Matka robiła zapasy na wypadek wojny. Ruchy wojska utrudniały zatory na drogach spowodowane dużą liczbą uciekinierów. Brat Zenon i ojciec także uciekli, ale rozłączyli się w Zgierzu, tu ojciec poszedł do znajomych, a brat dotarł pod sowiecką granicę i tam był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej. Brat wrócił do domu w październiku 1939. Reakcje na wkroczenie sowietów do Polski – zachowanie boh. i matki. [+]
[00:43:28] Ojciec wrócił wcześniej niż brat i zgłosił się do pracy. Niemcy zajęli Pabianice 8 września – wjazd motocykla z Niemcami od strony Łodzi. Boh. nie płakała 1 września, ponieważ wierzono w zwycięstwo.
[00:45:28] Nastroje przed wybuchem wojny – nastawienie młodzieży oraz żołnierzy. Wjazd pierwszych Niemców do miasta – motocykl zatrzymał się przed domem boh., jej reakcja gdy poproszono ją, by rozmawiała z żołnierzami. Okazało się, że Niemcy pytali o wolne mieszkania w budynku.
[00:49:42] Obawy o brata. Sytuacja na początku okupacji. Boh. zdała przed wojną egzamin do liceum i była pewna, że rozpocznie naukę. Nauczycielka niemieckiego uzyskała od władz zgodę na otwarcie szkoły, którą przeniesiono do gimnazjum męskiego. Dziewczęta uczyły się rano, a chłopcy po południu. Boh. nawiązała korespondencję z Żelisławem Brzozowskim, który siedział w tej samej ławce co ona, ale nie wiedziała jak wygląda. Poznała go, gdy podjęła pracę w agenturze bydła. Brzozowski działał w konspiracji, pisał listy do boh. siedzącej w obozie, zginął w Dachau.
[00:55:08] Szkołę zamknięto w październiku 1939 i dzieci od 13 roku życia musiały pracować. Piętro domu zajął Niemiec Oskar Schmaltz pochodzący z Halle, który otworzył agenturę bydła, na parterze mieściło się biuro. Boh. została zatrudniona jako sekretarka. Rola Urzędu Pracy – kuzynkę zatrzymano na ulicy i wywieziono na roboty do Niemiec. Zabrano także chłopca, który był gońcem u Schmaltza. Rodzinę wykwaterowano z mieszkania do pokoju z kuchnią, miała blisko do pracy, co właściciel wykorzystywał – praca po godzinach. W biurze pracował młody Niemiec, który nauczył boh. pisać po niemiecku na maszynie.
[01:02:42] Boh. należała do Szarych Szeregów i razem z bratem Zenonem działała w konspiracji. Przysięgę przyjmował Kazimierz Jakubowski – system trójkowy w organizacji. Funkcja brata w Szarych Szeregach.
[01:04:30] Jednym z zadań boh. u Schmaltza było pilnowanie, czy pracownicy są właściwie zgłoszeni w Urzędzie Pracy. Do pracy zgłosił się nastolatek, który miał być gońcem. Boh. poszła z nim do urzędu, a tam chłopaka zabrano do transportu na roboty. Okoliczności wywiezienia kuzynki.
[01:08:10] Wprowadzono godzinę policyjną, kartki żywnościowe i obowiązek pracy od 13 roku życia. Pabianice znalazły się na terenie III Rzeszy. Boh. była odpowiedzialna za kontakty z Urzędem Pracy. Kuzynka, która nie miała 18 lat, została zatrzymana na ulicy i wywieziona na roboty do Niemiec. Pewnego dnia boh. zaprowadziła do urzędu chłopca, który miał być gońcem u Schmaltza, z urzędu zabrano go na roboty.
[01:12:40] Gdy boh. pracowała w biurze fabryki Lohmann Werke, przy sąsiedniej maszynie siedziała córka dyrektora Urzędu Pracy. Boh. pisała teksty dla tajnego nauczania, które przekazywała Szarym Szeregom, ale koleżanka Niemka nie interesowała się tym co robi. Boh. nie przyłapano.
[01:14:00] Po wejściu Niemców Żydzi musieli nosić gwiazdę Dawida i pracować. Boh. widziała, jak Niemiec bił Żydów na ulicy. Żydzi musieli kłaniać się Niemcom i zdejmować czapki. Boh. miała przepustkę, ponieważ chodziła do pracy na godz. 6 rano, w czasie godziny policyjnej. Szła przez getto, które utworzono na terenie Starego Miasta, i na to też miała pozwolenie. Rodzinie zabrano mieszkanie i musiano zamieszkać niedaleko getta, boh. nie była świadkiem jego likwidacji. Niektóre z żydowskich sklepów zostały przekazane Polakom.
[01:20:45] Nastroje antyniemieckie przed wojną. Naprzeciwko gimnazjum żeńskiego mieścił się niemiecki kub sportowy „Turnverein”, potem okazało się, że przygotowywano się tam do wojny z Polską.
[01:22:30] U Schmaltza pracował znajomy Niemiec, który przestał poznawać boh. i przestał mówić po polsku. Siostra Jadwiga miała kolegę, który mieszkał koło Pabianic. Kolegę powołano do wojska, gdy boh. spotkała go na ulicy, chłopak nie chciał by widziano, że rozmawia po polsku. Rodzice Herty Drews, koleżanki siostry Henryki, podpisali volkslistę. Przez jakiś czas Herta uczyła boh. niemieckiego. Jej rodzice pod koniec wojny chcieli wysyłać boh. paczki do obozu. Drewsowie wyjechali do Niemiec, ale Herta zmieniła nazwisko i została w Posce.
[01:25:40] U Schmaltza boh. nauczyła się pisać na maszynie i nabrała biegłości w pracach biurowych. Pewnego dnia Oskar Schmaltz w żartach uderzył ją laską – skarga w Urzędzie Pracy – pozwolenie na przejście do Lohmann Werke.
[01:27:27] Boh. chciała działać w ruchu oporu i brat, harcerz, zaproponował jej oraz koleżankom przystąpienie do tajnego harcerstwa – złożenie przysięgi razem z dwiema innymi koleżankami, jedną z nich była Mirka Sędzińska. Funkcja brata w Szarych Szeregach. Boh. w ramach tajnego nauczania dawała lekcje chłopcom ze szkoły powszechnej. Pewnego dnia musiała z mieszkania wychodzić przez okno. W pabianickim szpitalu leżeli polscy żołnierze - jeńcy wojenni - boh. odwiedzała ich, zabierając listy do wysłania. Jeden z żołnierzy zdołał uciec i napisał potem do boh. W Lohmann Werke boh. przepisywała na maszynie teksty dla ruchu oporu i wykonywała zadania dla Armii Krajowej, co spowodowało jej aresztowanie.
[01:33:46] Zadania boh. w Lohmann Werke – matryce dla Szarych Szeregów. Boh. jako maszynistka przepisywała różne dokumenty niemieckie, w tym wykazy prac robotników. W sali siedzieli także polscy inżynierowie i Niemiec, który nadzorował pracę. Jeden z inżynierów zainteresował się tym, co boh. pisze i pożyczył dokumenty do przejrzenia, ale nie oddał ich wieczorem, tylko na drugi dzień. Kilka dni później inżynier zniknął i boh. widziała, że Polacy są zaaferowani, ale nikt jej nic nie powiedział. 13 maja 1942 matka kończyła 50 lat i wieczorem miało być przyjęcie w domu. [+]
[01:40:20] Boh. domyślała się, że inżynierowie działają w konspiracji. Rano 13 maja [1942] boh., tknięta przeczuciem, pożegnała się bratem, który wrócił z nocnej zmiany. W czasie przerwy obiadowej boh. spotkała się ze swoją sympatią Żelisławem, który pracował u Schmaltza. Po powrocie do biura przyszedł do niej dyrektor Sudeck i zaprosił ją do swojego gabinetu. Było tam kilku Niemców, jeden z nich pokazał dokument, który wcześniej pożyczyła inżynierowi. Boh. broniła się mówiąc, że jej szafka nie jest zamykana. W fabryce pracowała siostra Jadwiga i boh. pozwolono się z nią spotkać – informacja o zatrzymaniu. Razem z boh. aresztowano kolegę brata Jana Frąckiewicza, któremu założono kajdanki. Strażnik folksdojcz umożliwił mu ucieczkę i Frąckiewicz opuścił teren fabryki bez kajdanek, które zdjęto mu w kuźni. Boh. poprosiła przechodzącego Ryszarda Krukiewicza o powiadomienie rodziny – spotkanie z rodzicami. [+]
[01:51:32] Potem boh. dowiedziała się, że Kałuszka przekazał dokument AK. Po wsypie aresztowano go i znaleziono kopię dokumentu. Kałuszkę powieszono w Oświęcimiu.
[01:52:48] Reakcja boh. po aresztowaniu. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.