Teresa Bronisława Polak-Jaroń, ps. „Mała” (ur. 1928, Skierniewice) urodziła się jako najmłodsze dziecko w rodzinie formierza gisera z fabryki w Ursusie. Rodzice pani Teresy poza wspólnym potomstwem mieli też dzieci z wcześniejszych małżeństw. Mieszkali w Skierniewicach, a później w Ursusie. W 1938 r. wybudowali mały domek w Skierniewicach, w sąsiedztwie koszar. Przenieśli się tam po wybuchu wojny i zostali do końca okupacji, prowadząc działalność konspiracyjną pod okiem Niemców i folksdojczów. Ojciec założył przy domu zakład produkujący maszyny rolnicze i części
z tego utrzymywał dom przez całą okupację. Po wojnie wrócił do pracy w Ursusie. Do konspiracji wciągnął panią Teresę najstarszy przyrodni brat, Władysław Zdroik (zmarł w wyniku ran odniesionych w trakcie zamieszek w Gdańsku w 1970 r.). Od 1941 roku była łączniczką skierniewickiego Obwodu AK „Sroka”, po czerwcu 1944 była sanitariuszką. Po wojnie skończyła szkołę i zaczęła pracę w Ursusie, razem z ojcem i bratem. Poślubiła Józefa Jaronia z Żyrardowa, również z akowską przeszłością. Mieszkała początkowo w Warszawie, a potem w Żyrardowie. Pracowała w spółdzielni rzemieślniczej w Żyrardowie, następnie jako magazynierka i zastępczyni kierownika w żyrardowskim Eldomie i jako kierowniczka w zakładach naprawczych sprzętu AGD w Skierniewicach. W 1977/78 roku z powodu złego stanu zdrowia przeszła na wcześniejszą emeryturę.
more...
less
00:01:00 Wyprowadzka ze Skierniewic do Warszawy, gdzie pracował ojciec w fabryce Ursusa. Po wybuchu wojny wyprowadzka do Skierniewic, rodzice postawili tam niewielki dom koło koszar artylerii i piechoty. Boh. już jako dziewczynka działała w opozycji.
00:03:03 Wielu sąsiadów okazało się folksdojczami. Najstarszy brat należał do konspiracji, wciągnął boh. jako łączniczkę. Powieszenie 10 osób na rynku w Skierniewicach. Transporty ludzi przywożone z Warszawy, rozstrzeliwano ich w Skierniewicach i wywożono z powrotem. Napisy na murach „Drugi Katyń”.
00:06:30 Strzelanina w restauracji. Najstarszy brat przyrodni wciągnął boh. do konspiracji, była gońcem, potem sanitariuszką. Przysięgę złożyła dzień po 16. urodzinach. Trudne życie z nazwiskiem Polak.
00:08:28 Niemcy chcieli, żeby mama im w domu gotowała obiady. Służący w armii niemieckiej żołnierze innych narodowości przekazywali mieszkańcom informacje, m.in. o powstaniu warszawskim.
00:11:03 Łapanka do kopania okopów, przetrzymywanie ludzi w piwnicach, wymarsz do Kamiona. Próba wykupienia boh. przez matkę, przynoszenie obiadów przez brata. Okopy kopane przy domu boh., kładka nad okopem.
00:15:00 Utrudnione kontakty konspiracyjne w domu boh. Hodowla pawi w szopie, w czasie rewizji Niemcy skonfiskowali pawie oraz psa Dżeka.
00:17:58 W konspiracji działał też ojciec oraz najstarszy brat Władek Zdroik, który był dowódcą. Po wojnie wyjechał do Gdańska, ranny w „wydarzeniach grudniowych” w 1970 roku, zmarł.
00:18:47 Mama gotowała posiłki dla Niemców. Łuny powstania warszawskiego. Rodzice byli wdowcami, mieli dzieci z poprzednich małżeństw: ojciec dwoje, mama jedno, dwoje wspólnych, boh. najmłodsza. Siostra wyprowadziła się w czasie wojny, obaj bracia po wojnie – do Gdańska, Tczewa.
00:21:30 Ojciec z dziadkiem wyjechał za pracą za granicę, po powrocie w 1923 r. poszedł do wojska, potem zaczął pracować w zakładach Ursus. Budowa nowej fabryki w Ursusie, po wojnie przeniesienie ojca do Ursusa. W czasie wojny mieszkał i pracował w domu [w Skierniewicach], miał warsztat naprawy maszyn rolniczych, produkował części. Po wojnie wrócił pracować w Ursusie.
00:23:24 Wybuch wojny – nadlatujące samoloty, bombardowania, rodzina schroniła się w domu w pobliżu lasu [+]. Niewielka 3-morgowa działka przy domu. Wkroczenie Rosjan [w 1945 roku] – ich wyposażenie ciągnęły na saniach psy, byli obdarci, kradli zegarki.
00:27:05 Nazwisko Polak nastręczało kłopotów. Boh. nauczyła się kłamać, pobicie za nazwisko. Boh. działała w konspiracji od 12 r.ż., oficjalna przysięga w wieku 16 lat, pseudonim „Mała”. [+]
00:30:44 W konspiracji była gońcem, łączniczką, sanitariuszką. Dostała zadanie podglądania publicznej egzekucji na rynku – powieszono wtedy 10 osób. Strzelanina w restauracji. 5 ciężarówek ludzi z Pawiaka przywieziono na rynek w Skierniewicach i rozstrzelano – napisy na murach „Drugi Katyń”. Brat był na Pawiaku przez pół roku, udało się podać 2 paczki dla niego (smalec). Wyszedł w pierwszy dzień Zielonych Świątek. Tortury w czasie przesłuchania, karne przysiady.
00:35:25 Polacy-policjanci należący do AK. Aresztowanie brata w nocy. Po powrocie z Pawiaka brat Władek był tak zmasakrowany, że nie dało się go poznać – przez pół roku dochodził do siebie w łóżku stojących pod kasztanem, boh. mu przynosiła kozie mleko.
00:38:19 Drugi brat pobity przez Niemców. Rodzina Różańskich była folksdojczami, donosili, liczyli, że uda im się zabrać rodzicom boh. dom. Pobicie brata, zranienie Różańskiego motyką.
00:42:41 Pełna konspiracja w domu boh. – wszyscy przychodzący byli „przebierańcami” dla niepoznaki (policjant, listonosz). Różańscy po wojnie zostali u siebie w domu, jedna z kobiet zajmowała się hyclostwem.
00:44:59 Po wojnie boh. wyprowadziła się do Warszawy. Sąsiad Słodownik też był folksdojczem. Sąsiad, major WP, wywieziony do Katynia, w jego domu stacjonował Niemiec.
00:46:58 W czasie wojny boh. skończyła szkołę podstawową, szkoła mieściła się w różnych miejscach. Średnia szkoła na tajnych kompletach, po wojnie wzięła ślub i powtórnie chodziła do szkoły średniej – razem z mężem. Tajne komplety w domach nauczycieli, nauczyciel Adamski. Egzamin maturalny przy ul. Żeromskiego, druga, powojenna matura – w Żyrardowie.
00:50:06 Żydzi w sąsiedztwie – odwiedzali się w szabas. Poprosili brata, żeby rozpalił w domu ogień w szabas – awantura od mamy. Dom boh. mieścił się na wzniesieniu, po obu stronach były żydowskie cmentarze, na jednym z nich operował niemiecki zwiadowca, został zlikwidowany przez żołnierzy podziemia. Do matki przychodziła z getta w Skierniewicach znajoma Żydówka, dostawała jedzenie. Likwidacja getta.
00:53:21 Na ulicach Żydzi chodzili w opaskach, po likwidacji getta wywieziono ich do Warszawy. Dowódca oddziału boh. był zawodowym wojskowym w stopniu sierżanta, mieszkał na osiedlu wojskowym, jego brat też działał w konspiracji, był fryzjerem. Cała rodzina boh. należała do konspiracji, dwaj bracia działali także w wojsku, w Warszawie i w Łodzi. Brat „Pupuś”.
00:58:24 Podczas zamieszek w Stoczni Gdańskiej [1970 r.] brat został ranny, zmarł po Nowym Roku. Uroczysty pogrzeb z honorami kombatanckimi, akowcy w mundurach.
01:00:00 Wszyscy mężczyźni z rodziny ojca zginęli w Skarżysku podczas okupacji, dwóch szwagrów zakopano żywcem na cmentarzu („jeszcze się ziemia ruszała 3 dni”). W Skarżysku pod ziemią mieściły się fabryki materiałów wybuchowych. Siostra ojca dostała ze stresu padaczki – jeździła na wózku inwalidzkim. Cała rodzina boh. przeżyła wojnę. [+]
01:04:08 Boh. się najbardziej bała łapanek i chodzenia na zwiady. Po wojnie wyprowadzka do Warszawy, praca w Ursusie, ślub, zamieszkanie w Żyrardowie. Praca w spółdzielni rzemieślniczej w Żyrardowie, potem w Eldomie, gdzie była zastępczynią kierownika, następnie w Skierniewicach. W 1977 r. przejście na wcześniejszą emeryturę.
01:07:21 W 1970 r. boh. została członkinią ZboWiD-u, działała w komisji socjalnej do 1999 r. Obecnie organizacja kombatantów AK ma własną siedzibę przy ul. 1 Maja w Żyrardowie. W Ursusie boh. pracowała w dziale kadr i płac przy odlewni. Ojciec boh. był formierzem-giserem w Warszawie, a potem w Ursusie. Przed wojną należał do PPS. W 1966 r. rodzice sprowadzili się do Żyrardowa, do własnego domu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.