Zofia Pomorzewska z d. Pomietło (ur. 1928, Głogoczów) mieszkała przed wojną w Rajsku k. Oświęcimia, z którego w okresie okupacji rodzinę przesiedlono do leżącego kilka kilometrów dalej Grojca. Ojciec pani Zofii pracował jako cieśla dla firmy budowlanej w obozie Auschwitz-Birkenau i był świadkiem zbrodni, dokonywanych na terenie obozu. Pani Zofia przywołuje wspomnienia codzienności okupacyjnej i życia w sąsiedztwie oświęcimskiego obozu.
[00:00:00] Boh. urodziła się w 1928 r. w Małopolsce w pow. Myślenice. Matka Ludwika z d. Drobny, ojciec Augustyn – był wdowcem, gdy żenił się z matką boh. Sen boh. o podróży pociągiem.
[00:02:00] Boh. była ciekawa świata. Jako 3 letnie dziecko jechali z rodziną do Rajska, gdzie ojciec pracował we dworze jako kołodziej. Rajsko leżało 4 km od większego miasta. Rodzina dostała izbę, 2 litry mleka i 250 zł miesięcznej pensji, żyli w biedzie, matka piekła chleb.
[00:04:00] Boh. miała brata [oraz siostry], który był 4 lata młodszy od niej. Postać brata. Matka pochodziła z biednej rodziny, wpoiła dzieciom wiarę a ojciec patriotyzm. Boh. uczęszczała pięć lat do szkoły w Rajsku. Wojna przerwała edukację.
[00:07:30] Rodzice dobrze wypowiadali się o Żydach. W Rajsku ludność żydowska nie mieszkała na stałe, czasem byli widywani w mieście, ojciec kupował od nich tanio ubrania.
[00:09:20] Żydzi zajęli w Oświęcimiu całą ulicę. Bożnica. Dokuczanie przechodzącemu Żydowi przez dzieci wychodzące ze szkoły i po mszy, kopanie go.
[00:11:30] W Rajsku boh. mieszkała w drewnianym domu w środku wsi. Po wybuchu wojny widać było uchodźców idących w stronę miasta. W domu nie było nikogo, boh. nie mogła znaleźć matki i wpadła w rozpacz. Potem się odnalazły.
[00:14:00] Po nocy spędzonej w domu w Rajsku z matką i rodzeństwem, rodzina uciekła zapłociem do dworu. We dworze była Niemka, drogą szło niemieckie wojsko i postanowili odpocząć w majątku. Matka pobiegła po mleko i zdradziła żołnierzom, że we dworze zatrzymali się Niemcy.
[00:15:55] Walka żołnierzy polskich z Niemcami - bitwa pod Rajskiem [4 września 1939]. Po bitwie boh. z rodziną wrócili do domu. Wieś był pusta, mieszkańcy pouciekali, wrócili po ok. tygodniu.
0[00:17:00] Ojciec boh. został przez Niemców we dworze uznany za szpiega, chcieli go rozstrzelać, ale znając niemiecki i z pomocą Niemki wybronił się. Domy w Rajsku oddano Niemcom. Mieszkańców, w tym rodzinę boh., wywieziono na wieś 7 km od Rajska.
[00:18:45] W Grojcu [k. Oświęcimia] boh. przebywała do maja 1942, kiedy skierowano ją do pracy przymusowej w niemieckiej rodzinie ze Śląska. Miała 14 lat. Warunki pracy.
[00:20:00] Ojciec pracował w obozie [koncentracyjnym] jako pracownik budowlany. Był świadkiem przywożenia transportów. Zabicie dziecka przez jednego z Niemców. [++]
0021:00 Obóz leżał w miejscu dawnych koszar. Zwożono jeńców, zabijano i palono w krematorium. Zanim powstały krematoria, trupy palono na stosach. Ojciec widział wszystko, był poruszony okrucieństwem, którego był świadkiem podczas pracy.
[00:22:45] Ojciec brał z domu różne dobra, aby wnieść przez bramę dla jeńców. Nigdy go nie złapano, ale rodzina żyła ciągłym strachu. Gdy krematorium nie nadążało, ciała palono na stosach. Wieczorami ludzie z daleka widzieli łuny stosów, na których palono ludzi. [++]
[00:25:40] Starszy brat boh. Janek [ur. 1922], został [po wojnie] pojmany za posiadanie broni. W czasie okupacji pracował przymusowo w kopalni w Brzeszczach. Starsza o 2 lata siostra boh. pracowała „na miejscu”, była z rodziną.
[00:28:30] Ojciec boh. pracował w firmie budowanej jako cieśla. Budynki koszar w Oświęcimiu, gdzie mieścił się obóz, były parterowe. Potem robiono nadbudowy z drewna i tym zajmował się ojciec. Opowiadał o zbrodni niemieckiej, która miała miejsce w obozie.
[00:30:00] Lokalną ludność Rajska wysiedlono, aby byli jak najdalej od obozu i nie pomagali więźniom. Stosunek ludności do Niemców.
[00:31:45] Po wojnie rodzina wróciła z Grojca, mieszkali w barakach, a ojciec zaczął pracę w budownictwie. Kiedy weszli Rosjanie, żołnierze rosyjscy chcieli zgwałcić dziewczynę z Rajska – gdy im uciekła, spalili jej dom. [++] Matka boh. ugotowała czerwonoarmistom posiłek.
[00:33:00] Gdy wkraczali Rosjanie, rodzina była jeszcze w Grojcu, ojciec nie ufał nowym najeźdźcom. Warunki w barakach, w których zamieszkała rodzina po wojnie.
[00:34:00] W domu mówiło się o „masakrze” Żydów. Po wkroczeniu Rosjan i ucieczce Niemców, brat boh. z dziewczyną, która sprzątała u niemieckiej rodziny, przywieźli rodzinie boh. poniemiecką szafę.
[00:35:15] Po bitwie w Rajsku [w 1939], którą boh. z rodziną przeczekała w piwnicy, wracali do swojego domu przez pastwisko usłane ciałami zabitych żołnierzy i kocami. Trupy zaczęto chować, w walce zginęło dużo żołnierzy polskich i niemieckich. [+]
[00:37:00] Gaździca ożenił się z Niemką, dzięki jej opiece rodzina boh. była bezpieczniejsza, gdy we wrześniu wchodziło wojsko niemieckie.
[00:38:00] Kiedy wchodzili Rosjanie, rodzina była w Grojcu, ludzie bali się Rosjan, którzy gwałcili. Matka nagotowała im zupy, ojciec rozmawiał po rosyjsku i po niemiecku, co na początku wojny pomogło mu się uchronić przed rozstrzelaniem za szpiegostwo.
[00:39:10] Wyzwolenie boh. przyjęła z radością, nie było już Niemców i wojny. W okresie „komuny” boh. pracowała w biurze. Wspomnienia z czasów wojny, których nie da się zapomnieć.
[00:41:00] Gdy na początku wojny matka zostawiła dzieci gospodyni, boh. była przerażona, kiedy nie mogła jej znaleźć. Po I wojnie matka, która była sierotą, i ojciec boh. przebywali w Niemczech, tam się poznali. Michał był synem z pierwszego małżeństwa ojca.
[00:43:00] W Niemczech w 1922 r. urodził się Janek, brat boh. Potem rodzice wrócili do Polski i urodziła się siostra. Życie rodziców boh. było włóczęgą, żyli w biedzie. Boh. była bita przez matkę, matka była wcześniej bita przez swoje dwie macochy. [+]
[00:45:00] Powody bicia boh. przez matkę. Porównywanie metod wychowawczych dawniej i dziś.
[00:46:40] W 1939 r. weszli Niemcy, ojciec zaczął pracować w obozie od stycznia 1940 r. Wracał do domu na piechotę i przeżywał przy rodzinie to, co widział w obozie: transporty, palenie zwłok w krematoriach i traktowanie dzieci przez esesmanów. [+]
[00:48:35] Boh. z siostrą Gienią poszły do obozu odwiedzić ojca, ale nie zostały wpuszczone przez bramę.
[00:49:10] Gdy rodzina mieszkała w Rajsku, w drodze do kościoła oświęcimskiego przechodzili obok obozu. Żołnierze stali z karabinami, nie wolno się było oglądać. Wcześniej był barak z kaplicą, w którym odbywały się nabożeństwa. Niemcy kazali go rozebrać, ludzie płakali.
[00:51:00] Ciała palono na wzgórzach lub w krematoriach. Zapach czuć było w Grojcu 6 km od obozu. Ludzie zbierali się, aby oglądać łuny z płonących stosów. [+]
[00:52:15] Pracownicy obozu pomagali uwięzionym rodzinom. Ojciec widząc to też chciał pomóc, matka przygotowała ręcznik itp., które ojciec przemycił przez bramę. Boh. bała się o ojca, żeby nie został złapany.
[00:53:45] W okresie komunizmu boh. pracowała w branży „budowniczej” w kadrach, miała złą kierowniczkę. Boh. ukończyła po wojnie siódmą klasę i dostała pracę w biurze, zdała również maturę. Chodziła do kościoła, nie została doceniona i nie awansowała.
[00:57:00] Boh. przepracowała 40 lat, ma niską emeryturę. Podczas upadku ze schodów nie połamała sobie nic, bo ma mocne kości dzięki temu, że w okresie okupacji rodzina nie piła wody, ale „kiszkę” - kwaśne mleko od krów ukrytych w piwnicy.
[00:59:50] Ojciec boh. był kilka lat w wojsku podczas I wojny światowej. Nieliczne wspomnienia ojca z wojska. Ocena współczesnego wychowywania dzieci i ery cyfryzacji.
[01:03:20] Ojciec pracował w obozie od 1940 r. do końca wojny. Pomoc ojca mieszkającym w obozie więźniom. Ojciec pracował w firmie budowlanej obsługującej obóz, pomagającej przy budowie i naprawach na jego terenie.
[01:06:00] Inni ludzie pracujący w obozie. Ciężkie dzieciństwo matki boh. i porównanie do sytuacji dzieci współczesnych.
[01:08:10] Poglądy polityczne boh. Opowieści ojca o traktowaniu dzieci w obozie przez Niemców.
[01:10:00] Wpływ pracy w obozie na ojca boh. i ocena rodziców. Niechęć boh. do sanatoriów.
[01:11:55] Starszy brat boh. Janek był w obozie w Rosji, z którego uciekł przez granicę w okolicach Włodawy. Miał tam kolegę, który dał mu broń. Wrócił do Grojca i chwalił się bronią – skazano go za posiadanie broni.
[01:13:10] Postać Janka, starszego brata boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.