Ryszard Ejchelkraut (ur. 1924, Warszawa) urodził się w rodzinie zawodowego podoficera Wojska Polskiego, a dzieciństwo spędził w Szkole Podchorążych w Komorowie k/Ostrowi Mazowieckiej. Mając 4 lata stracił matkę, zmarłą na gruźlicę. W maju 1940 w wieku 16 lat został (podobnie jak młodszy o rok brat Wacław) wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Pracował najpierw u gospodarzy, a potem przez pół roku w obozie pracy na Wale Pomorskim (budowa bunkrów, minowanie) niedaleko Woldenbergu. W 1942 roku jego ojciec zginął w Auschwitz. Po wyzwoleniu pan Ryszard osiadł w Ostrowi Mazowieckiej, gdzie pracował m.in. w starostwie oraz w spółdzielni Społem. Przez wiele lat działał społecznie w licznych organizacjach, m.in. był prezesem Polskiego Towarzystwa Turystyki Krajoznawczej, Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz Ligi Ochrony Przyrody. Pasjonat lokalnej historii, zebrał ogromne archiwum dotyczące Szkoły Podchorążych w Komorowie, prowadzi cykl gawęd historycznych o mieście. Mieszka w Ostrowi Mazowieckiej.
more...
less
[00:00:10] PIŁSUDSKI, informacja o jego śmierci była szokiem. Ojciec wysyła boh. do sklepu po opaski. Sklep prowadził Żyd. Na swoje imieniny Piłsudski zapraszał do Belwederu dzieci i młodzież, wraz z jego śmiercią znika marzenie pana Ryszarda, że kiedyś się tam pojawi i go pozna.
[00:03:50] RYDZ-ŚMIGŁY, faworyzowanie Edwarda Rydza- Śmigłego. Piłsudski w swoich ocenach postawił Rydza Śmigłego na tym samym poziomie, co Sosnkowskiego.
[00:08:37] EMOCJE PO ŚMIERCI PIŁSUDSKIEGO, sytuacja po śmierci marszałka w Komorowie – trauma. Uroczyste msze święte.
[00:10:44] GIMNAZJUM. Dyrektor szkoły Warchalski był piłsudczykiem. Gimnazjum mieściło się w żydowskiej chałupie. Wspomnienie Ignacego Mościckiego, który przyjeżdżał do Komorowa.
[00:15:04] DYREKTOR WARCHALSKI zapamiętany przez boh. jako mruk, nie uśmiechający się, ale kochający młodzież.
[00:19:40] KOŁO AKADEMIKÓW OSTROWSKICH powstaje w 1923 roku w Warszawie.
[00:21:40] KADRA NAUCZYCIELSKA gimnazjum.
[00:26:46] SZKOŁA POWSZECHNA, zakochanie się boh. w nauczycielce.
[00:27:45] KADRA NAUCZYCIELSKA, wspomnienie nauczycieli.
[00:30:59] LANIE OD OJCA.
[00:33:51] CHORA NA GRUŹLICĘ MATKA, jako dzieci nie mieli świadomości powagi sytuacji.
[00:35:30] ŻYCIE CODZIENNE, trudna sytuacja finansowa, koszty leczenia sanatoryjnego matki. Brak kieszonkowego. Trauma śmierci matki, drugiej matki, babci.
[00:39:30] HISTORIA ŻELAZNEGO PORUCZNIKA, był absolwentem szkoły jeszcze za Deutsche Wermacht.
[00:42:40] HISTORIA OJCA, miał 14 lat, kiedy Legioniści przeszli granicę austriacką i znaleźli się w Kielcach. Trafił do Legionów, dostał się do niewoli rosyjskiej. Podczas rewolucji październikowej uciekł i wrócił do domu. Wyjechał do Warszawy, trafił do 36 pułku piechoty. Po śmierci Piłsudskiego był sierżantem.
[00:48:55] WAKACJE PRZED WOJNą, rodziny nie stać na wyjazdy wakacyjne. Przemowa Józefa Becka przez radio.
[00:51:55] PROPAGANDA, przekonanie o sile polskiego wojska, szybkim wygraniu wojny i defiladzie w Berlinie.
[00:55:11] WRZEŚNIA 1939, EWAKUACJA. Ojciec powołany na front przyspiesza ślub, żeby synowie nie zostali sami. Ewakuacja rodzin wojskowych: odbiór 3-miesięcznych poborów, wyjazd samochodami do najbliższej wsi (Jasienicy), dalej chłopskimi furmankami na wschód. Docierają do Bugu. Rodzina trafia do wsi osadników wojskowych. Powrót do Komorowa. Rodzina nowej matki zabiera ich do siebie.
[00:59:57] NOWA RODZINA, rodzina trzeciej żony ojca zabiera ich do siebie. Biedna rodzina, jeden hektar ziemi, jedna krowa, na zimę beczka kapusty. Jeden posiłek dziennie - kapuśniak albo kluski na mleku.
[01:01:10] KUCHNIA SPOŁECZNA. Smród jedzenia, niechlujstwo. Porównanie do niemieckich kucharek z okresu pracy przymusowej w Niemczech.
[01:04:53] OJCIEC NA FRONCIE, trafia do niewoli.
[01:07:36] WYJAZD DO NIEMIEC (1940). Niemcy rozwieszają plakaty o obowiązku zgłoszenia się 16-letnich chłopców do pracy do Niemiec. Boh. jedzie na roboty. Pożegnanie na stacji kolejowej, zadowolenie z wyjazdu.
[01:09:34] WRZESIEŃ 1939, 5 września miało miejsce główne bombardowanie Komorowa i ewakuacja.
[01:11:53] SYTUACJA NA POCZĄTKU WOJNY, ojciec na froncie, brak informacji o sytuacji.
[01:17:00] POWRÓT DO KOMOROWA po miesiącu, 3-dniowa podróż powrotna furmankami.
[01:18:10] PLATERÓW. Droga powrotna do Komorowa, klucz samolotów na niebie. Nagle Platerów zaczyna płonąć. Ucieczka boh., chowanie się w kartofle.
[01:22:03] KOMOROWO PO POWROCIE, wszystko rozszabrowane, pusto. Parę rodzin zamieszkuje w koszarach.
[01:25:58] EWAKUACJA RODZIN WOJSKOWYCH ZE SZKOŁY PODCHORĄŻYCH, kontynuacja. Dyspozycja, żeby brać mało rzeczy, bo „za dwa tygodnie tu wrócą”. Boh. z bratem Wacławem w mundurach harcerskich. Pogłoski, że ubrani w mundurki harcerskie lub strażackie są zabijani przez Niemców.
[01:34:54] OSTRÓW MAZOWIECKA 1939, mieszkają w domu trzeciej żony ojca. Powrót ojca z niewoli.
[01:35:30] PIERWSZE TYGODNIE PO WEJŚCIU NIEMCÓW, braki w zaopatrzeniu, kolejki do piekarni już od 4 w nocy.
[01:37:25] RABUNEK ŻYDOWSKICH SKLEPÓW, Niemcy sami rozbijali gabloty, prowokowali innych do tego, filmowali to.
[01:39:00] POSTERUNEK GRANICZNY, Niemcom zależało na zachowaniu linii kolejowej Małkinia-Ostrołęka.
[01:39:50] OPIS NIEMCÓW, Niemcy sudeccy, Niemcy austriaccy.
[01:40:35] WIGILIA Z ŻOŁNIERZEM, rodzina boh. zaproszona na Wigilię do znajomej rodziny, na wieczerzy jest żołnierz austriacki. Śpiewanie kolęd.
[01:42:45] LATO, rodzina chodzi do lasu do drewno na zimę. Zima, pomoc żołnierza niemieckiego.
[01:44:53] NIEMCY, najgorsi byli gestapowcy. Refleksja nt. nienawiści Niemców, nabywanej na froncie – przykład syna gospodarza, u którego [podczas robót w Niemczech] pracował boh. Idąc do wojska żegnał się z pracownikami jak z ojcem i matką. Wracając z frontu do domu na rekonwalescencję (miał przestrzeloną rękę ) nie znał już tych, z którymi tak się żegnał.
[01:47:57] ŻYDZI W OSTROWI 1939 stanowili niemal połowę ludności miasteczka. Niektórzy na pewno nie żałowali Żydów. Było kilku bogatych Żydów, reszta biedota.
[01:52:53] 11 LISTOPADA 1939, wymordowanie ludności żydowskiej przez Niemców.
[01:53:50] 30 PAŹDZIERNIKA 1939, spędzenie Żydów na Rynek, nakaz wyjazdu. Dniem i nocą, wóz za wozem, Żydzi opuszczają miasteczko. Kontrola przy przejściu granicznym z ZSRR, szukanie złota i kosztowności.
[01:58:39] CD. 11 LISTOPADA 1939. Niemcy prowadzą pozostałych w miasteczku Żydów do lasu warszawskiego, każą śpiewać „Śmigły-Rydz nie robił nic, a Hitler złoty nauczył nas roboty”. Egzekucja. Po egzekucji Polacy muszą zakopać zwłoki. Widać ruszającą się ziemię.
[02:04:05] DZIECKO ŻYDOWSKIE. Pewna Żydówka z PCK sądzi, że przez przynależenie do Czerwonego Krzyża nie zostanie aresztowana. Na wszelki wypadek oddaje swoją córkę polskim pracownikom z fabryki jej ojca. Podczas zbiórki Żydów polska rodzina przyprowadza córkę, żeby na odległość mogła pożegnać się z matką. Dziecko wyrywa się i ucieka do matki. Boh. zna tę historię z opowieści znajomej, która była świadkiem sytuacji.
[02:08:23] HISTORIA ARTURA ŻERMANA, który trafił do Treblinki za to, że nie ukłonił się młodym Niemcom (historia zasłyszana od znajomej boh.).
[02:11:00] REAKCJE POLAKÓW PO EGZEKUCJI, litość u jednych, u drugich antysemityzm.
[02:11:40] KOLEDZY ŻYDZI, dwóch kolegów-Żydów w klasie gimnazjalnej.
[02:14:18] WIZYTY ŻYDÓW WSPÓŁCZEŚNIE, potomkini właścicieli browaru i jej zamiar wystąpienia o zwrot ziemi.
[02:21:42] SZKOŁA W KOMOROWIE przed wojną.
[02:23:05] URATOWANE DZIECI ŻYDOWSKIE, niemowlę żydowskie, które Irena Sendlerowa oddała rodzinie jadącej do Warszawy.
[02:25:19] ADOPTOWANE DZIECKO ŻYDOWSKIE. Pracownica Starostwa (znajoma żony boh.), która adoptowała żydowskie dziecko. Sympatią kobiety był Niemiec.
[02:27:47] PRZED EGZEKUCJĄ ŻYDÓW W OSTROWI. Aresztowania Żydów 9 listopada [1939], 11 listopada przyjeżdża „warszawska ekipa” – „i tak kończy się Żydostwo w Ostrowi”. Ukrycie się kilku Żydów u pobliskiej ludności.
[02:29:16] ŻYD BUŁECZKA, jego żona wyszła rano nakopać kartofli, drogą obok jechali Niemcy. Kobieta zaczęła uciekać, Niemcy ją zastrzelili. Bułeczka ocalał, po wojnie wrócił do miasta z córką.
[02:32:20] ZNAJOMY ŻYD, który żył z Polką. Po wojnie wyruszył do Izraela, ale tam nie dojechał.
[02:36:07] ŻYDZI W KOMOROWIE początkowo „okupowali się” Niemcom, potem złapani i zamordowani.
[02:36:54] RABOWANIE SKLEPÓW ŻYDOWSKICH przez Polaków, filmowani przez Niemców.
[02:40:20] POWRÓT OJCA Z OBOZU JENIECKIEGO, dostaje pracę robotnika torowego, później w biurze burmistrza. Aresztowanie ojca, propozycja podpisania volkslisty, odmowa.
[02:51:00] WYJAZD BOH. NA ROBOTY DO NIEMIEC, przymrożenie sobie stóp podczas pilnowania koni.
[02:53:32] STARGARD SZCZECIŃSKI, punkt zborny dla robotników – to bauerzy wybierają sobie pracowników. Boh. zabrany do gospodarstwa. Pasanie krów. Współtowarzysze.
[03:03:47] WAŁ POMORSKI, boh. trafia do prac przy umacnianiu Wału Pomorskiego. Warunki życia. Miska zupy na cały dzień.
[03:08:30] WOLDENBERG, obóz jeniecki dla oficerów. Ewakuacja obozu 25 stycznia [1945], pozostaje grupa osób chorych bądź udających chorobę.
[03:09:27] WKROCZENIE ROSJAN. Boh. opuszcza obóz, śpi w lesie, trafia do majątku, który zostaje zajęty przez Rosjan. Dostaje od Niemki bochenek chleba.
[03:12:09] PODRÓŻ DO DOMU wozem, rewizja w Woldenbergu, radzieccy żołnierze znajdują w wozie karabin. Przesłuchanie przed oficerem radzieckim, zwolnienie. Boh. idzie nocować do opuszczonego obozu jenieckiego.
[03:16:47] OBÓZ WOLDENBERG, spotyka dwóch polskich oficerów, jednym z nich jest znajomy ojca ze szkoły podchorążych.
[03:18:40] NIEMIEC, UKRAINIEC i TATAR KRYMSKI, z którymi boh. pracuje podczas robót przymusowych w Niemczech.
[03:22:39] ŚMIERĆ OJCA. Żona ojca powiadamia pana Ryszarda o aresztowaniu ojca. Później informuje, że z obozu przyszło zawiadomienie o śmierci ojca. Jeśli wyślą 20 marek, otrzymają prochy ojca.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.