Edmund Popieliński (ur. 1935, Wołkowysk) wychował się w małej miejscowości na Kresach Wschodnich jako syn oficera żandarmerii wojskowej. Jego ojciec po wkroczeniu Sowietów był kierownikiem gorzelni w Podorosku, co uratowało rodzinę od wywózki. Po wkroczeniu w 1941 roku Niemców ojciec rozpoczął działalność konspiracyjną w wywiadzie Armii Krajowej. Pan Edmund był świadkiem bitwy partyzanckiej, jaka rozegrała się w czerwcu 1943. Jego ojciec został aresztowany, ale udało mu się wydostać z więzienia. Po ponownym aresztowaniu w styczniu 1944 w obronie ojca zastrajkowali pracownicy gorzelni, a niemiecki dyrektor gorzelni spowodował zwolnienie ojca z transportu do obozu koncentracyjnego Stutthof. Pan Edmund wspomina przejście frontu w sierpniu 1944, terror wprowadzony przez Sowietów (m.in. rozstrzeliwanie Polaków posądzanych o współpracę z Niemcami), a także kontakty z żołnierzami powojennego podziemia antykomunistycznego.
00:00:06 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Wołkowysku.
00:00:20 Boh. wychował się w domu, w którym podtrzymywano tradycje patriotyczne. Ojciec Marian Popieliński był podoficerem żandarmerii wojskowej i opowiadał w domu o swojej służbie.
00:02:01 Gdy wybuchła wojna, rodzina przebywała w Podorosku. Po 17 września wycofujący się oddział polskich żołnierzy wysadził most na rzece Zelwiance, co spowodowało zatrzymanie innych cofających się oddziałów – ojciec przeprowadził żołnierzy przez bród na rzece. Po latach boh. będąc studentem SGGW zdawał egzamin u profesora, który był jednym z żołnierzy przeprowadzonych przez ojca. [+]
00:05:52 Sytuacja polskich żołnierzy nad brzegiem Zelwianki, poczęstowanie boh. kawą. Przeprawa żołnierzy, którzy wycofywali się w kierunku Białegostoku. Wjazd sowieckich czołgów do Podoroska – reakcja ojca.
00:07:38 Początek sowieckiej okupacji w majątku [wątek przerwany przez hałas za oknem]
00:08:28 Wiadomości o wywózkach – spotkania Polaków w domu rodziny boh. Dokumenty dotyczące ojca były w Wołkowysku oraz w gminie – obawa przed aresztowaniem. W gminie pracował Białorusin, który ostrzegł ojca – spalenie dokumentów i przedmiotów związanych ze służbą w żandarmerii. Ojciec pracował w gorzelni i dzięki wstawiennictwu białoruskich pracowników rodzina nie została deportowana. Dostawy surowca do zakładu. Kierowniczką majątku została Rosjanka, która zarządziła przeniesienie ojca i rodziny do gorzelni za Białymstokiem, gdzie nikt ojca nie znał. [+]
00:14:35 Po napaści Niemiec na Związek Radziecki ojciec nadal pracował jako kierownik gorzelni. Początki konspiracji – ojciec wstąpił do Armii Krajowej. 3 czerwca 1943 r. partyzanci zostali otoczeni przez Niemców we wsi Liza Stara w 1943 r. – boh. słyszał odgłosy toczonej walki, wycofywanie się po walce. Odsłonięcie pomnika „Huzara” w Wysokiem Mazowieckiem – opinia boh. na jego temat.
00:19:12 Opatrywanie rannych po walce, przemywanie ran spirytusem. Chłopak, który wziął spirytus z gorzelni powiedział o tym swojemu ojcu, który zadenuncjował ojca boh. Niemcy aresztowali ojca oraz mężczyznę, który na niego doniósł. Ojciec został zwolniony, ale w styczniu 1944 aresztowano go ponownie – reakcja mamy i dzieci. Pracownicy gorzelni nie podjęli produkcji po aresztowaniu ojca. Dyrektor Dorsch [?] pojechał za ojcem wiezionym do Stutthofu i w Łapach, dzięki jego interwencji, ojciec został uwolniony. Wkroczenie Armii Czerwonej 1 sierpnia 1944 r. [+]
00:28:42 Rodzina podczas okupacji mieszkała w Pietkowie. Polska rodzina ukrywała na strychu dwie Żydówki, które pewnego dnia wyszły z kryjówki i zostały przez Niemców zastrzelone. W okolicy ukrywali się Żydzi, którzy uciekli z transportów do Treblinki.
00:31:59 Ojciec został pobity po aresztowaniu, znęcanie się nad więźniami. Wysyłanie Polaków do obozu w Stutthofie.
00:34:06 Bieda czasu okupacji, brak żywności, surowe kary za zabijanie świń. Wynagrodzenie dla osób pracujących w majątku. Brak mydła, leczenia w przypadku chorób – „zamawianie” kołtuna. [+]
00:37:13 1 sierpnia 1944 r. miejscowość zajęła Armia Czerwona – uczucia boh. Zatrzymanie frontu w Pietkowie – boh. z okien domu widział niemiecką linię obrony, walki pozycyjne. Przyczyna rozdawania przez Rosjan ugotowanej kaszy. Po ostrzale z katiusz Niemcy się wycofali. W domu boh. zainstalowała się sowiecka radiostacja – treść nadawanych meldunków. [+]
00:45:36 15 sierpnia do Pietkowa przyjechał polski oficer ppor. Segda, który wziął udział w mszy św. Pojawienie się w okolicy polskich oddziałów partyzanckich, m.in. „Łupaszki”. Sytuacja ludności wiejskiej po przejściu frontu. Parcelacja majątków – zabójstwa geometrów.
00:49:49 Po wyzwoleniu boh. rozpoczął naukę w szkole – opłacanie nauczycieli produktami żywnościowymi przez rodziców. Boh., nie umiejąc pisać ani czytać, poszedł do IV klasy.
00:51:55 Przyjazd agitatora Kiełbasy, który zachęcał rolników do przystępowania do spółdzielni. Po kolacji w domu boh. Kiełbasa i wójt zostali zamordowani w drodze do Poświętnego.
00:54:29 Boh. widywał partyzantów z podziemia antykomunistycznego, ponieważ mieli kontakt z ojcem – nocne wizyty w domu, umundurowanie i uzbrojenie. 28 kwietnia 1945 r. partyzanci zabrali z gorzelni 5 tys. litrów spirytusu, zostawiając ojcu pokwitowanie. Stosunek miejscowej ludności do partyzantów po wojnie. Rozmowy żołnierzy LWP z ojcem. [+]
00:58:41 Radość boh. po wyzwoleniu.
00:59:42 Walki KBW z podziemiem na Białostocczyźnie. Boh. był z ojcem w Białymstoku i widział na dworcu pluton odprowadzający sztandar, kilkanaście kilometrów za miastem pociąg został ostrzelany. Zabijanie działaczy komunistycznych przez partyzantów – egzekucje w domach. Boh. jako ministrant brał udział w wielu pogrzebach. Refleksja po przeczytaniu dokumentów dotyczących egzekucji żołnierzy gen. Maczka. Zabicie członków PPR w Pietkowie – reakcja mieszkańców. W 1946 r. niewielki oddział Rosjan gonił stado krów na wschód, mama rozmawiała z dowódcą, starszym kapitanem, który niedługo potem został zabity przez partyzantów. [+]
01:10:19 Po wojnie boh. chodził do szkoły. Sytuacja na Białostocczyźnie w latach powojennych – wizyta partyzantów, którzy zażądali od ojca pieniędzy, a przy okazji zabrali buty i maszynę do szycia. Napad partyzantów na dom w maju 1947 r. – rankiem rodzina wyjechała z Pietkowa w lubelskie do stryja. Ojciec znalazł pracę na Wybrzeżu i rodzina zamieszkała w Skarszewach – różnice między wsią białostocką a pomorską. [+]
01:17:27 W 1947 wracali żołnierze 2 Korpusu i gen. Maczka, działalność V Brygady na Pomorzu.
01:18:06 Boh. chodził do szkoły w Skarszewach, nastroje w domu, podtrzymywanie tradycji patriotycznych. Boh. chodził do Technikum Rolniczego i odbywał praktyki na Ziemiach Odzyskanych. Po studiach w warszawskiej SGGW boh. pracował na Żuławach.
01:20:43 Szkolenie wojskowe podczas studiów. Obecnie boh. działa w stowarzyszeniu kombatantów, byłych żołnierzy dywizji gen. Maczka oraz w Rodzinach Katyńskich.
01:22:50 Spotkanie z profesorem SGGW, który był w oddziale przeprawionym przy pomocy ojca przez Zelwiankę w 1939 r.
01:23:47 Stryj Władysław Popieliński, były żołnierz legionów, był aspirantem policji. W 1939 r. był zastępcą komendanta w Kamieniu Koszyrskim. Po wkroczeniu sowietów nakazano stryjowi powrót do pracy na komendzie. Stryj nie chciał zdjąć munduru i uciekać, został aresztowany. Poszukiwania męża przez stryjenkę – pismo z prokuratury. Stryj został zamordowany w Bykowni.
01:30:19 Stryj mieszkał w Kamieniu Koszyrskim. Współczesny wyjazd – poszukiwanie domu przy ul. Handlowej, w którym mieszkał stryj. Spotkania z mieszkańcami miasta, wizyta w miejscowym muzeum i kościele – rozmowa z księdzem. Po aresztowaniu stryja jego żona wyjechała do Brześcia n/Bugiem, po otrzymaniu odpowiedzi z prokuratury stryjenka podejrzewała, że jej mąż nie żyje. Nazwisko stryja na drugiej liście katyńskiej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.