Janusz Słomczyński (ur. 1935, Mińsk Mazowiecki) wspomina lata wojenne i powojenne, zapamiętane z perspektywy dziecka: likwidację getta w Mińsku Maz., wkroczenie Armii Czerwonej i egzekucję publiczną niemieckiego zbrodniarza.
00:00:06 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Mińsku Mazowieckim.
00:00:36 Przedwojenny Mińsk – brak kanalizacji, brak elektryczności w wielu domach. Liczebność społeczności żydowskiej przed wojną – zanieczyszczona rzeka Srebrna dzieliła miasto na część żydowską i polską. Opis pałacu Dernałowiczów i jego okolicy: parku i spiętrzenia rzeki Srebrnej.
00:09:50 Dziadek, zdun, wcześnie zmarł i ojciec boh. był wychowywany przez matkę, bieda w domu – ojciec złowił w przeręblu ryby na Wigilię. Pomimo biedy ojciec skończył gimnazjum i podjął pracę na kolei. Rodzice pobrali się w 1933 r., w 1938 ojciec zapisał się na studia zaoczne, po ich ukończeniu rodzina miała przeprowadzić się do Warszawy.
00:14:17 Początek wojny – ucieczka rodziny w pole, ostrzał z samolotów. Wjazd kolumny niemieckich motocyklistów. Początek niemieckiej okupacji – trudności aprowizacyjne. Ojciec wyjeżdżał na wieś i kupował mięso u chłopów – wyjazdy na zmianę z panem Gańko, z którym dzielono się żywnością. [+]
00:18:45 Przewaga drewnianej zabudowy w Mińsku. Rodzina mieszkała w domu przy ul. Wroniej 10, na dole mieszkał inż. Pasławski z rodziną. Wyprawy po wodę do sąsiada, warunki mieszkaniowe – ogrzewanie w domu.
00:21:28 Szykany wobec żydowskiej ludności. Na ulicy Karczewskiej boh. widział Żydów z opaskami na rękach. Powstanie getta w Mińsku. W 1942 r. likwidowano getto. Niemcy wyciągali ludzi z domów i gromadzili ich na Rynku – zabijanie kalek i dzieci. Selekcja przed wyjazdem do Treblinki – młodych Żydów skierowano do pracy w fabryce Rudzkiego. Rozlokowanie grupy Żydów w szkole im. Kopernika przy ul. Siennickiej. Próba oporu podjęta przez Żydów – egzekucja kilkuset osób na cmentarzu żydowskim.
00:28:04 Grupa Żydów prowadzonych na cmentarz zaczęła się bić ze strażnikami – wszyscy Żydzi zostali zabici. Walka Żydów, którzy zabarykadowali się w szkole – podpalenie budynku przez Niemców. Boh. widział dym z balkonu domu, potem zauważył biegnące dziecko żydowskie i uciekających dorosłych. Przeszukiwania domów prowadzone przez Ukraińców i Łotyszy. Boh. był w mieszkaniu z mamą, gdy weszło dwóch Ukraińców – rewizja w domu. [+]
00:37:27 Kilka dni później służąca sąsiadów znalazła w komórce na podwórku Żyda, który na jej widok uciekł, a potem powiesił się w pobliskim zagajniku. [+]
00:41:35 Sceny z okupacji – na dworcu kolejowym w Mińsku boh. widział żandarmów bijących cywila. W drodze do kościoła boh. i ojciec usłyszeli krzyki dochodzące z terenu getta – reakcja ojca.
00:44:22 Zbliżanie się frontu w 1944 r. – rodzina spakowała trochę rzeczy i wyjechała na wieś. Ojciec stał na podwórku i czytał ulotki zrzucane przez Rosjan z samolotów – przejazd kolumny uciekających czołgów niemieckich przez wieś. Po ucieczce Niemców z Mińska rodzina postanowiła wracać do domu – kradzież części rzeczy przez gospodarza, u którego mieszkano. Po powrocie do mieszkania okazało się, że nic z niego nie zginęło. [+]
00:51:16 Stan mieszkania po powrocie. W lipcu 1944 r. do miasta wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Przed wkroczeniem czerwonoarmistów miasto zajęła Armia Krajowa – represje i czystki po wkroczeniu sowietów. W marcu 1945 r. NKWD zamordowało burmistrza i kilka innych osób stanowiących mińską elitę.
00:53:58 Atmosfera w mieście po wyzwoleniu, plakaty propagandowe. Reakcja boh. na widok portretu Lenina. Do mieszkania wprowadził się radziecki oficer Szura – jego relacje z rodziną. Żołnierze Armii Czerwonej smarowali buty łojem – smród zjełczałego tłuszczu. [+]
00:58:07 Na podwórku kwaterowali szeregowi żołnierze, którzy wyłapywali drób. Relacje z Szurą, który zamieszkał w domu.
00:59:49 Wiadomość o wybuchu powstania warszawskiego – atmosfera w Mińsku. Łuny nad stolicą, odgłosy detonacji. Dziecięce zabawy bronią i pociskami artyleryjskimi – boh. bawił się popsutym pistoletem. [+]
01:03:18 W 1941 r. ojciec zaczął pracować w spółdzielni rolniczo-handlowej, która ściągała kontyngenty ze wsi. Wyjazdy ojca na wieś. Pamięć boh. wspomogły dokumenty znajdujące się w zbiorach rodziny.
01:06:20 Jesienią 1945 r. boh. rozpoczął naukę w V klasie szkoły powszechnej i poznał kolegę Kazika Brewczyńskiego. Kierownikiem szkoły był pan Tauzowski, wychowawcą klasy ks. Jan Fatek. Wspomnienie lekcji z ks. Fatkiem.
01:08:55 Kazik Brewczyński pochodził z biednej rodziny, jego mama zamiatała ulice. Odwiedziny w ubogim domu kolegi, wyprawy na ryby, wspólne zabawy. Po wyjeździe boh. na Wybrzeże znajomość się urwała. Boh. dowiedział się, że kolega pracuje w Radomiu, ale gdy tam pojechał okazało się, że Kazik Brewczyński zmarł. [+]
01:13:05 W 1946 r. szkoła mieściła się w pałacu Dernałowiczów – codzienne picie tranu, kłopoty z nauczycielem matematyki, który bił uczniów.
01:16:27 Pewnego dnia wychodząc ze szkoły boh. zobaczył biegnącego człowieka, którego gonił mężczyzna z bronią – postrzelenie uciekiniera i bicie go przez trzech mężczyzn. Niedaleko znajdował się budynek, w którym mieściło się UB. [+]
01:24:46 Ojciec zapisał się na studia [przerwany wątek].
01:25:54 Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Mińska rozeszła się wieść, że odbędzie się egzekucja Niemca – boh. uciekł z domu, by ją zobaczyć. Tłum zgromadzony wokół szubienicy na Rynku, oczekiwanie na skazańca – widok niemieckiego żołnierza idącego w opasce na oczach. Przemówienia wygłaszane przez oficerów i kierownika szkoły Stanisława Cieślaka. Po dokonaniu egzekucji ciało wisiało kilka dni na szubienicy. [+]
01:30:13 Ojciec rozpoczął studia w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Gdyni i rozpoczął pracę w centrali węglowej w Gdańsku. Powody opuszczenia Mińska Mazowieckiego – wyjazd na Wybrzeże. Nowy rozdział w życiu rodziny.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.