Adam Zaleski (ur. 1928, Lwów) – chemik, emerytowany profesor zwyczajny Politechniki Wrocławskiej. Jego ojciec Ryszard Zaleski, oficer rezerwy, w 1939 roku dostał się do sowieckiej niewoli, był jeńcem obozu w Starobielsku i zginął zamordowany w Charkowie w kwietniu 1940. 13 kwietnia 1940 roku Adam Zaleski wraz z matką i siostrą został deportowany ze Lwowa do Kazachstanu. Po krótkim pobycie w okolicach Semipałatyńska (obecnie Semej) przeniesiono się do miasta, gdzie jesienią 1940 roku Adam Zaleski podjął naukę w siódmej klasie radzieckiej szkoły. W maju 1946 rodzina została repatriowana do Polski, a rok później Adam Zaleski zdał eksternistycznie maturę w liceum w Kaliszu. W tym samym roku rozpoczął studia na Oddziale Chemii Technicznej Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej, które ukończył w sierpniu 1952 roku, uzyskując dyplom mgr inż. chemika. Pracę naukowo-dydaktyczną rozpoczął w roku 1951 na stanowisku młodszego asystenta w Katedrze Fototechniki Politechniki Wrocławskiej. W 1963 uzyskał stopień doktora nauk technicznych i stanowisko adiunkta. W 1972 został docentem, w 1990 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1995 – profesora zwyczajnego. W maju 1998 przeszedł na emeryturę. Adam Zaleski jest członkiem Stowarzyszenia Dolnośląskiej Rodziny Katyńskiej, członkiem Związku Sybiraków i Towarzystwa Przyjaciół Lwowa. Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Złotym Krzyżem Zasługi. Mieszka we Wrocławiu.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. we Lwowie.
[00:00:18] Ojciec, z wykształcenia prawnik, był właścicielem dwóch sklepów bławatnych. Do wybuchu wojny boh. ukończył pięć klas szkoły powszechnej. Ojciec, oficer rezerwy, brał udział w I wojnie światowej – jako oficer armii austriackiej walczył na froncie w Karpatach. W 1915 r. znalazł się na Ukrainie i stacjonował w majątku w Kodmie koło Bałty. Tu poznał przyszłą żonę, której wojna nie pozwoliła wrócić do Warszawy. W 1918 r. udało się ojcu i rodzinie przyszłej żony przedostać do Polski. Po ślubie w 1920 r. zamieszkano we Lwowie. Bracia ojca otworzyli dom towarowy „Małopolski Zakład Odzieży”, który dobrze prosperował do kryzysu pod koniec lat 20. Przy sklepie był zakład krawiecki. Urzędnikom udzielano kredytów na szycie ubrań, co spowodowało upadek sklepu w czasie kryzysu. Po bankructwie bracia Zalescy rozdzieli się i otworzyli swoje sklepy. Ojciec miał sklep przy ul. Halickiej, który działał do wybuchu wojny. Pod koniec lat 30. rodzice chcieli kupić samochód i matka ukończyła kurs na prawo jazdy.
[00:12:15] Relacje w rodzinie boh. – szczęśliwe dzieciństwo, które przerwał wybuch wojny.
[00:14:12] Ojciec był kapitanem rezerwy – jego stosunek do dyscypliny wojskowej. Ojciec wybrał handel i w 1938 r. jego sklep bardzo dobrze prosperował. Po wybuchu wojny ojciec, który miał 50 lat, zgłosił się do wojska. 3 września [1939] pojawił się w domu w mundurze i powiedział, że będzie służył w lwowskim garnizonie. 14 września Niemcy byli na przedpolach miasta. 22 września do miasta wkroczyli sowieci. Sytuacja polityczna – porozumienie hitlerowskich Niemiec i ZSRR, ustalenie granicy między obydwoma państwami.
[00:19:58] Sowieci po zajęciu miasta kazali się stawić oficerom Garnizonu Lwów na Placu Bernardyńskim. Tu zostali otoczeni przez NKWD i zabrani do niewoli. Jeńcy dotarli do Tarnopola, gdzie załadowano ich na lory i powieziono na wschód. Wielu oficerów było uczestnikami wojny polsko-bolszewickiej. Oficerów umieszczono w trzech obozach: w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie (tu przebywali policjanci).
[00:26:25] Jesienią 1939 r. zaczęły napływać wiadomości od ojca, który był w obozie w Starobielsku. W mieście mówiono o wywożeniu Polaków na wschód. Nad ranem 13 kwietnia 1940 do mieszkania przyszło ośmiu enkawudzistów, którzy kazali się rodzinie zbierać. Powiedziano, że matka i dwoje dzieci pojadą do ojca, i by nie brali dużo rzeczy, bo „tam” wszystko jest – pakowanie się w ciągu dwóch godzin. Matka spakowała jedną walizkę, rodzina była w zimowych ubraniach. [+]
[00:38:25] Ciężarówką przewieziono rodzinę na dworzec, tam załadowano do towarowych wagonów – panujące warunki. Matka zabrała koce, które przydały się w czasie podróży trwającej 17 dni. W czasie drogi co dwa dni dawano kilogram chleba na rodzinę oraz zupę z pokrzyw. Boh. zabrał atlas geograficzny i śledził trasę podróży. Pociąg dojechał do Nowosybirska i skręcił na południe. Po przyjeździe do Semipałatyńska zesłańców wsadzono na furmanki i przewieziono do cegielni, Kirpicznyj zawod nr 2, w stepie, ok. 10 km od miasta. Tu zakwaterowano ich w baraku dawnego żłobka – warunki bytowe [+].
[00:46:30] Pociąg z zesłańcami dojechał do stacji Żana-Semej [dzielnica Semipałatyńska], stąd przewieziono ich do cegielni w stepie. Zesłańcy zamieszkali w baraku, w którym wcześniej był żłobek. Dorośli zostali skierowani do pracy w cegielni, dzieci nie miały żadnych zajęć. Nikt nie myślał o ucieczce, ponieważ wokół był step. W odległości kilku kilometrów była stacja kolejowa na linii Nowosybirsk-Taszkient, pociągi były pod nadzorem NKWD – sprawdzanie dokumentów podróżnych.
[00:51:36] Matka pracowała przy formowaniu cegieł – technika wrzucania gliny w formy. Matka, która wcześniej nie pracowała fizycznie, musiała zrobić dziennie 1600 cegieł. Boh. starał się pomagać matce. Cegły po uformowaniu wyrzucano na klepisko i odpowiednio ustawiano do wyschnięcia, potem wożono je taczkami do pieca. Po wypaleniu piece stygły przez kilka dni, ale i tak wyjmowano z nich gorące cegły. [+]
[00:58:30] Matka przepracowała kilka miesięcy w cegielni – odrzucenie przez komisję szukającą księgowych. Dzięki znajomości języka rosyjskiego i zdolnościom manualnym dostała pracę szwaczki w Semipałatyńsku. Rodzina przeniosła się do miasta, po wybuchu wojny w fabryce szyto mundury dla czerwonoarmistów.
[01:05:06] Przed wojną boh. uczył się ukraińskiego, więc szybko nauczył się rosyjskiego i jesienią 1940 r. rozpoczął naukę w siódmej klasie. W czerwcu 1941 Niemcy napadli na Związek Radziecki – amnestia dla polskich obywateli. Pomoc dla Polaków: odzież i żywność od Polonii amerykańskiej. Początkowa radość z powodu sukcesów Niemców – rozwój sytuacji na froncie, klęski Niemców. Straty Armii Czerwonej i armii amerykańskiej – refleksje na temat II wojny. Na terenie ZSRR powstała Armia Andersa, która w 1942 r. została ewakuowana na Bliski Wschód. Utworzenie i rola Dywizji im. Tadeusza Kościuszki.
[01:19:40] Część zesłańców wyjechała z Armią Andersa, boh. miał 14 lat i nie mógł wstąpić do wojska. W 1945 r. nastąpiła rejestracja Polaków na terenie ZSRR, w maju 1946 boh. wrócił do Polski. Transporty jechały w okolice Szczecina, ale rodzina pojechała do ciotki mieszkającej w Kaliszu. Tu boh. zdał maturę, potem dostał się na Politechnikę we Wrocławiu.
[01:24:02] Matka dostała pracę szwaczki i rodzina zamieszkała w Semipałatyńsku. W wynajętym pokoju czasem nocowali znajomi Polacy, którzy przyjeżdżali do miasta. Boh. dobrze się uczył, miał kolegów Rosjan. Jeździł na zawody sportowe, reprezentował Semipałatyńsk na olimpiadzie szkolnej w Ałma-Acie. Domy w Semipałatyńsku nie były skanalizowane – warunki bytowe.
[01:30:25] Problemy zdrowotne zesłańców. Na sąsiedniej pryczy w baraku spał sześcioletni Januszek Wawryk, który zachorował na odrę i zmarł. Boh. i jego starsza siostra też chorowali, ale udało im się przeżyć – wzmocnienie systemu odpornościowego. Wszawica i pluskwy gnębiące zesłańców. [+]
[01:34:40] Rodzina przed wywózką dostała dwie wiadomości od ojca. Matka napisała list do Stalina z pytaniem o ojca. Kancelaria odpowiedziała, że podjęto poszukiwania, ale nie znaleziono go na terenie ZSRR. Niemcy odkryli groby w Katyniu, a informację o losach więźniów Starobielska przekazał dopiero Gorbaczow w kwietniu 1990 r. Jeńców rozstrzeliwano w Charkowie, a pochowano na cmentarzu w Piatichatkach. Wcześniejsze poszukiwania ojca nie dawały żadnych rezultatów.
[01:39:40] Boh. interesował się czasami Wielkiej Czystki i podejrzewał, że polskich jeńców zamordowano. Rodzina nie miała nadziei na powrót ojca, ale chciano wiedzieć, gdzie zginął.
[01:43:48] W Polsce mieszkała rodzina, która wyjechała ze Lwowa i po repatriacji nawiązano kontakty. Refleksje na temat powodu zbrodni katyńskiej – zemsta za rok 1920. Postępowanie sowietów z jeńcami łamało wszystkie konwencje. Ojciec wspominając wojnę polsko-bolszewicką mówił, że jeńcy sowieccy nie chcieli wracać do swoich.
[01:50:05] Porównanie życia w Polsce z życiem na zesłaniu. Repatriantów wywożono w szczecińskie, ale rodzina boh. trafiła do Kalisza. Matka mieszkała tam prawie do śmierci w 1990 r. Boh. wyjechał na studia do Wrocławia. Początkowo po powrocie miał problemy z językiem polskim – taryfa ulgowa na maturze. Boh. studiował w latach 1947-52, potem pracował na Politechnice, ścieżka kariery do profesury.
[01:55:00] W czasie jednego z egzaminów nieznajomy mężczyzna zapytał boh., co robił w ZSRR, sugerując, że był szpiegiem. Potem z Wolnej Europy boh. dowiedział się, że mężczyzna był ubekiem. W UB pracowało wielu Żydów. Stosunek boh. do Żydów.
[01:59:25] Święta na zesłaniu – choinka w radzieckiej szkole była ozdobiona bombkami. Szkolni koledzy, Rosjanie, widząc skromną choinkę w domu boh. ukradli bombki ze szkoły [+]. Boh. był sportowcem, grał w siatkówkę i był w szkolnej drużynie, która brała udział w zawodach w Ałma-Acie.
[02:04:45] Boh. wstąpił do Rodziny Katyńskiej, ale nie był zaangażowany w jej działalność.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.