Has Zbigniew cz. 1
Zbigniew Has (ur. 1932, Włodzimierz Wołyński) urodził się w rodzinie podoficera Wojska Polskiego. Dorastał we Włodzimierzu Wołyńskim, był świadkiem m.in. ataków ukraińskich na Polaków oraz eksterminacji ludności żydowskiej. Działał w młodzieżowej grupie konspiracyjnej, wspomagającej (m.in. kradzieżami broni niemieckiej) 27 Wołyńską Dywizję Armii Krajowej. W lutym 1944 rodzina Hasów przeniosła się do Wieniawki w powiecie hrubieszowskim, skąd w 1945 jako repatrianci przeprowadzili się do wsi Kułakowice II, gdzie objęli gospodarstwo po wysiedlonych Ukraińcach. Pan Zbigniew działał w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”, a jego ojciec założył kilkunastoosobowy oddział WiN. Wobec rosnącego zagrożenia ze strony Urzędu Bezpieczeństwa opuścili gospodarstwo i wyjechali do Sobieszowa na Ziemie Zachodnie. W 1951 pan Zbigniew skończył szkołę w Cieplicach Śląskich i przeniósł się do Słupska, gdzie w 1953 roku ukończył technikum mechaniczne. W latach 1956-74 pełnił funkcję z-cy dyrektora Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Słupsku. W 1974 roku został zwolniony w związku z odmową wstąpienia do PZPR. W 1979 roku powrócił do pracy i został dyrektorem naczelnym Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji. Od 1984 roku na emeryturze. Do 1991 prowadził Zakład Usług Technicznych. Obecnie działa społecznie w kilku organizacjach kombatanckich, m.in. jest prezesem honorowym słupskiego inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Mieszka w Słupsku.
more...
less
00:00:25 Boh. ur. 1932 (właściwie 21 grudnia 1931) we Włodzimierzu Wołyńskim. Ojciec Stanisław służył w 19 Pułku Ułanów Wołyńskich (nadhoryńskich) w Ostrogu nad Horyniem. Walczył w kampanii wrześniowej, „krwawa niedziela” w Bydgoszczy, zastrzelenie konia. Ojciec wstąpił we Włodzimierzu do 27 Pułku Piechoty.
00:02:34 W 1938 r. początek nauki w szkole, wstąpienie do zuchów. Wychowawca Grochal. Kolega z ławki Zdzisław Hasiak. 11 listopada 1938 boh. wyznaczony do warty honorowej przy grobie nieznanego żołnierza we Włodzimierzu.
00:03:45 Pakt Ribbentrop-Mołotow, mobilizacja ojca, boh. z mamą odprowadzał ojca do pociągu na front 3 września 1939. Trudna sytuacja w domu – mama zarabiała na życie, szyjąc damskie ubrania.
00:05:33 Powrót ojca do domu 17 września 1939 r., napaść Rosjan na Polskę, aresztowanie ojca 23 września. Czołgi radzieckie na ulicach, nawoływania „rzućcie broń”. Ostrzał z karabinów. Prof. Żebrowski uczył Rosjan niemieckiego, za jego wstawiennictwem NKWD wypuściła ojca. Wprowadzanie radzieckich struktur, milicja ukraińska, rady gmin (sielrady). Żydzi i Ukraińcy donosili, kto był inteligencją. Rodzina boh. znalazła się na liście do wywózki , która miała nastąpić 23 września 1941. Uratował ich wybuch wojny niemiecko-radzieckiej.
00:11:00 Dzięki znajomości z prof. Żebrowskim boh. chodził na tajne komplety. Niemcy dotarli do Włodzimierza 22 czerwca 1941 r. Ucieczka Rosjan, silny ogień niemiecki. Rodzice mieli sad w kolonii Kolendowo – tam zabito 5 Niemców, ciała zabrano, zostały karabiny, plecaki – boh. zabrał plecaki (były tam polskie papierosy „Mewa”, skarpety, czekolady, opatrunki etc.).
00:15:50 Ojciec 3 razy aresztowany, znów wybronił go prof. Żebrowski, który uczył Niemców rosyjskiego, dalsza nauka boh. na kompletach. W roku 1943 początek rzezi wołyńskiej, organizowanie się samoobrony. Banderowcy, bulbowcy, Niemcy przymykali na to oko.
00:17:35 Boh. był świadkiem zastrzelenia swojej babci – dwaj Ukraińcy strzelili jej w plecy. [+] Rower Zawadzkiego. Niektórzy bandyci byli oficerami wojska polskiego, wyszkolonymi we włodzimierskiej podchorążówce.
00:19:24 Z oddziałów samoobrony polskiej zaczęła się formować 27 dywizja Piechoty AK we wsi Bielin (organizacja „Osnowa”, należał do niej ojciec). Partyzanci ukraińscy uciekli do lasu, Niemcy utworzyli polską policję i żandarmerię – oni nawiązali kontakt z „Osnową” i 27 WDP AK. W oddziałach AK było 120 tys. ludzi. Ucieczka rodziny z kolonii, zamieszkanie przy ul. Cmentarnej. Boh był ministrantem, asystował przy pogrzebach zamordowanych Polaków – pogrzeby w zbiorowych mogiłach, nawet 10 pogrzebów dziennie, do późnej jesieni. Zamordowana dziewczyna z jabłkiem w ręku. [++]
00:23:50 W lutym 1944 r. rodzina wyjechała z Uściługa, przejście graniczne Zosin-Uściług na Bugu. Napad 27 WDP na SS Galizien. Pogrzeb ‒ 19 trumien. Przejście za Bug, zamieszkanie w Wieniawce u sąsiadów babci, do 1945 r.
00:26:18 W tym czasie w Horodle zaczęła działać dywersyjna organizacja młodzieżowa, dowódca ps. „Antoś”. Zabrali grającym w tenisa Niemcom mundury, broń, dokumenty, schowali to w grobowcu na cmentarzu. Wykradanie granatów z pałacu w Wieniawce. W SS Galizien esesmanami byli Ukraińcy, a dowódcami Niemcy. Kucharzami Niemców byli własowcy – od nich chłopcy dostawali karabiny w zamian za bimber. „Antoś” przerzucał broń za rzekę Bug, dla 27 WDP.
00:29:55 Front wschodni (czerwiec 1944) – wejście wycieńczonych polskich żołnierzy z radzieckimi dowódcami w polskich przedwojennych mundurach. Niemcy już opuścili okolice Horodła.
00:31:37 Przeprowadzka do Hrubieszowa (Moniatycze) – dalsza nauka w 5 klasie w szkole w Kułakowicach Drugich. Jesienią 1945 r. wybory „3xTAK”, ojciec dostał rozkaz zorganizowania oddziału WiN-u. Drużyna harcerska w szkole w Kułakowicach II – boh. został drużynowym. Ppłk Stanisław Jan [Tarski] – dowódca oddziału, obwód Hrubieszów. Oddział żandarmerii do „brudnej roboty”, wykonywania wyroków – dowódca por. Kot. Tworzenie się PPR, zebrania przedwyborcze. Powstanie WiN w Kułakowicach w celu uprzykrzania życia władzy ludowej – drużyna rozpoznawcza, szpiegująca na zebraniach partyjnych. Szefem zarządu WiN był wtedy Łukasz Ciepliński. Boh miał świadomość, że za tę działalność groziła kara ciężkiego więzienia.
00:37:30 Boh. miał się zajmować przekwaterowaniem partyzantów (karmienie koni, żołnierzy, noclegi, szukanie sprawdzonych ludzi i domów). Latem jeździł rowerem, zimą na nartach. W 1946 r. złożenie przysięgi, stopień starszego strzelca, ps. „Wilczek”.
00:41:25 Spotkanie nieznanego oddziału, dowódca ps. „Cedro”, weryfikacja w Raciborowicach, przyjęcie przez Kazimierza Witrylaka „Hela”. Dowódca ps. „Bór”. Boh. i oddział „Cedry” wyznaczeni do zaopatrzenia. Zbieranie kontyngentu (zboże, mięso), ludzie chętnie dawali. Boh. miał krótką broń. Rozpoznanie – kradzieże pieniędzy, napady (kradzież 500 tys. zł na żołd dla partyzantów).
00:47:20 Obławy NKWD, milicja, UB, KBW zimą 1946. „Kałmucy” szukali uciekinierów po stodołach, stogach siana, dźgając szpikulcami. Druga amnestia ‒ dowódca chciał się ujawnić, ojciec się ujawnił, oddał sprawną broń. Boh. miał kontakt z NSZ, poznał ich na wiejskiej zabawie – przeprowadzał przez las na wesele u Józefa Strusia w Kociubie.
00:52:00 Kilkakrotne najścia UB w domu boh., por. Jaworski z UB w Hrubieszowie poszukiwał ojca. Zasadzka UB na „Bora” i „Cedrę”, rozstrzelanie pod budynkiem nr 6 w Kułakowicach. [+]
00:55:00 Napad UB na boh., „Bora” i „Cedrę” podczas zbierania zaopatrzenia, schronienie w zaspie śniegu. Rodzina postanowiła uciec na Ziemie Zachodnie – 3 tygodnie jazdy do Jeleniej Góry. Zamek Chojnasty [Chojnik]. Zamieszkanie w domu u kolegi ojca. Zaniechanie partyzantki. Ojciec podjął pracę w fabryce mebli. Boh. zakończył 6 klasę, rozpoczął naukę w średniej szkole zawodowej w Cieplicach, dyplom tokarza w 1951 r.
00:57:38 W Jeleniej Górze rodzinę zaczęło nękać UB. Wyjazd do Słupska w połowie 1951 r., podjęcie pracy w fabryce maszyn rolniczych w Słupsku jako młodszy konstruktor. W 1952 r. przeniesienie do zakładu gospodarki komunalnej (zajezdnia tramwajowa, gazownia, wodociągi), gdzie przepracował 42 lata. Ślub w 1953 r. Dalsza droga zawodowa: dyrektor ds. technicznych w słupskich wodociągach i kanalizacji, ochrona środowiska. Studia kierownicze w Poznaniu.
01:01:54 Za pięciokrotną odmowę wstąpienia do PZPR został dyscyplinarnie zwolniony z pracy w 1976 r., bezrobocie, potem rehabilitacja i przeprosiny, powrót do pracy w 1979 r. na stanowisko dyrektora naczelnego. Niechęć do PZPR z powodu przysięga złożonej przed por. „Kotem”.
01:04:11 Emerytura w 1984 r.
01:06:12 W 2004 r. starania o uprawnienia kombatanckie, ppłk Maślanka. WiN we Wrocławiu. Niedzielski, przyznanie uprawnień, krzyż Stowarzyszenia WiN. Przynależność do Koła Wschód WiN w Lublinie, przyznanie stopnia porucznika w 2012 r. Prezes słupskiego inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, odznaczenia partyzanckie.
00:14:48 .Boh. czuje się „żołnierzem wyklętym”. Coroczne uroczystości w kościele Św. Jacka 1 marca. Wspomnienie płk Cieplińskiego, bohatera kampanii wrześniowej, rozstrzelany w więzieniu mokotowskim
marsz pamięci.
01:17:06 Broń wyłowiona z rzeki Bug, przerzucanie dla 27 dywizji wołyńskiej, grupa pchor. „Antosia”. Miasto Włodzimierz stało się twierdzą broniącą się przed Ukraińcami, ostrzał miasta z cerkwi, odpowiedź Niemców. [+]
01:19:40 W mieście wielu ludzi mieszkało na ulicach, w ogródkach przy domach, uciekali z domów na bosaka. Niemcy gotowali jedzenie dla ludzi, dożywianie w Horodle. Ukraińcy z Nowosiółek. Oddział policji przeszedł do 27 WDP – 50 osób.
01:22:00 Boh. woził sańmi broń do młyna w [Moczysko], spotkanie żołnierzy radzieckich w białych kombinezonach na nartach. Spotkanie i zabicie w lesie szpiega niemieckiego. Zasadzka ukraińska: żołnierz w kombinezonie zabrał boh. pas oficerski, który dostał od ojca, oficer ukraiński dał mu swój pas. W saniach były granaty i karabiny rkm.[+]
01:28:20 Ubowiec postrzelił boh. w nogę podczas zasadzki na „Bora” i „Cedrę” przy domu boh. Ubecy czekali na nich w domu boh. Przy drugim najściu w domu ubecy postrzelili boh., gdy ten uciekał. Ucieczka mamy, postrzelenie jej w ramię. Opatrunek lekarza w partyzanckim punkcie zbornym, to było zimą 1946 r.
01:31:08 Zastrzelenie „Bora” i „Cedry” na oczach boh. – widział to zza węgła stodoły. Zawiezienie ciał na posterunek w Moniatyczach. [+].
01:34:26 Ubecy nie wiedzieli, kogo zastrzelili. Ludzie mieli wtedy po 2-3 dowody osobiste, łatwo było je załatwić w urzędach. Ojciec miał dowody na nazwisko Ciszewski i Miluta. Akcja ubeków odbyła się wieczorem, po zmroku. Jaworski strzelał za mamą. Mama uciekła do sąsiadów, schowała się w stogu siana. Dom boh. mieścił się w Kułakowicach II nr 6.
01:37:34 Akcje WiN: ojciec musiał się ukrywać, rzadko bywał w domu, nocami chodził na akcje z żandarmerią polową WiN-u. Likwidacja przemawiającego na pochodzie 1-majowym działacza partyjnego.
01:39:25 Oddział WiN: dowódca „Żwir” (spał z bronią w ręku), Tadeusz ps. , Klosz”, „Ślepy”, „Antałek”, „Brzózka”, podlegali pod rozkazy „Kota”. Ojciec miał pseudonim „Szczery”. Część partyzantów aresztowano. „Żwir” ze swoim oddziałem wyjechał do Francji „dusić komunistów”. Za otrzymywanie listów z zagranicy UB wzywało na przesłuchania.
01:42:13 Była specjalna sekcja UB, która poszukiwała zbrodniarzy ukraińskich. Postrzelenie mamy – boh. przewiózł ją do [Kociuby] do domu Józefa Strusia, gdzie spotykali się dowódcy WiN-u, opatrzona przez lekarza. Potem nie mogła już pracować jako krawcowa.
01:44:15 Wyjazd do Sobieszowa, mama już nie pracowała. Mieli niewielki majątek do zabrania. Ojciec był skryty – pilnował się od czasu 1931-32 r., kiedy tropił prowokatorów ukraińskich nasyłanych z ZSRR w Ostrogu nad Horyniem (morderstwo wojewody wołyńskiego w Łucku). Korpus Ochrony Pogranicza nie mógł sobie poradzić z prowokacjami, współpracowali z wojskiem (19 Pułk Ułanów Wołyńskich) – dlatego ojciec znalazł się na liście do wywózki.
01:46:35 Gdy rodzina przybyła do Kułakowic z Hrubieszowa, chaty były puste, Ukraińców wysiedlono. We wsi zostało kilka polskich rodzin. W pałacu w Wieniawce, gdzie stacjonowało SS i SS Galizien, boh. razem z kolegami podkradali broń, granaty, materiały wybuchowe. Poszczucie psami, postraszenie, reprymenda od Niemców i od „Antosia”.
01:50:50 Dokarmianie chłopców w wojskowej kuchni. Składzik ukradzionej broni w grobowcu, zabawy dzieci bronią, wystrzały, wybuchy. Odkrycie składu broni. Ogłuszanie ryb trotylem, wysadzenie wierzby granatem przeciwpancernym.
01:55:25 Postawa dzieci w czasie wojny. Warunki życia w Wieniawce. Niektórzy Ukraińscy wracali z ZSRR, pomimo pierwotnego entuzjazmu. Dowcip o komunistycznej propagandzie.
01:58:40 Żandarm „Kanarek” z Kułakowic. Do końca 1946 r. UB nie było na wsi, potem zaczęło się donosicielstwo, obławy radzieckie.
01:59:53 Najście ubeków, broń schowana w piwnicy, przeszukiwanie obejścia, dźganie szpikulcami. Przenoszenie meldunków, zasady konspiracji – rozkazy zakopywane pod jabłonką w butelkach zalanych woskiem.
02:02:29 Powrót do Wieniawki w 1956 r., strach przed odnalezieniem broni: „człowiek miał w głowie Dzierżyńskiego, który trzymał za uszy”. Do dziś boh. jest nieufny i ostrożny. Likwidacja organizacji partyjnej i CRZZ w czasie karnawału „Solidarności”. W czasie stanu wojennego boh. był zmilitaryzowany, został dowódcą zakładu komunalnego.
02:05:03 Kilku Ukraińcom udało się wrócić do wsi, uciec z transportu na Syberię. Musieli się ukrywać. Gdy wkroczyli Rosjanie we wrześniu 1939 r., boh. widział polskich jeńców prowadzonych pod bronią na dworzec kolejowy. Oficerowie zrywali pagony i rzucali je razem z portfelami, mapnikami ludziom, żeby oddali rodzinom. Boh. oddał też. Załadunek oficerów do wagonów bydlęcych. Ludzie rzucali chleb, pomarańcze, Rosjanie nie pozwolili podnosić. Jeńców prowadzono spod Uściługa. [+].
02:07:55 Ojciec po powrocie z wojny obronnej brał udział w obronie Włodzimierza Wołyńskiego przed Armią Czerwoną. Rozbrojenie żołnierzy, rozkaz niestawiania oporu. Wejście Rosjan do Włodzimierza 23 września 1939 r.
02:10:57 Wiosna 1943, opowieści z rzezi wołyńskiej [+]. Zabawy dzieci w wojnę. Zmiana nastawienia ukraińskich dzieci, wzrost agresji. Wyprowadzenie się policji z Nowosiółek. Pościg Ukraińców za boh. Ludzie nocowali w mieście, w ciągu dnia pracowali na polach. Spalenie wsi Komarówka, gdzie mieszkali dziadkowie. Wróbel – dowódca samoobrony [+]. Dziadek pilnował gospodarstwa w pogotowiu na koniu.
02:17:20 Dziadek przeżył, przyjechał do Kułakowic z resztą rodziny. Ucho obcięte szablą przez Rosjan. Oficerowie polscy na Kresach – nadania ziemskie. Dziadek Władysław Kazimierczuk.
02:19:30 Łuny pożarów wsi widziane we Włodzimierzu Wołyńskim [+]. 11‒15 lipca – krwawa niedziela – nie miał kto grzebać ludzi. Uciekający z siekierami w plecach.
02:20:41 Żydzi. Likwidacja getta we Włodzimierzu – przez 3 tygodnie ukraińska policja woziła samochodami Żydów do lasu Piatydniach. Tam wcześniej wykopali ogromne doły, rozstrzeliwanie z rkm-u stojącego na stole. Ciała wrzucono do dołu, przysypano piaskiem i wapnem. [++] Podobnie likwidowano jeńców polskich – przetrzymywano ich w byłych koszarach. Ojciec ukrywał pilotów radzieckich i Żydów. Wywożenie szamba z obozu na pola.
02:24:00 Wywożenie zamordowanych, palenie ich ubrań. Zbuntowany Ukrainiec. Ucieczka Żyda, który umarł, przeprawiając się przez rzekę. W getcie włodzimierskim było 14 tys. Żydów, dowódca [Wentz?].
02:27:00 Polska żandarmeria pilnowała porządku, złapanie 4 „bulbowców”, powieszenie ich na szubienicy pod kinem. [+]
02:31:00 Masowe mordy Żydów w Piatydniach: doprowadzali ich Ukraińcy, strzelał Niemiec. Przeszukiwanie ubrań w poszukiwaniu złotych monet, wywożenie ubrań.
02:32:30 Kontakty z mieszkańcami getta – babcia z Komarówki handlowała z Żydami. Rano nosiła jedzenie. Uratowanie się Żydów. Boh. przewiózł hrubieszowskiego Żyda Suchardta łódką przez rzekę. Ojciec go o to poprosił ‒ boh. wiosłował sztachetami. Żyd chciał mu dać złotą „świnkę”. Latem 1945 r. spotkanie Suchardta w Hrubieszowie, handlował skórą, robił oficerki. Zrobił dla boh. oficerki w dowód wdzięczności – ojciec zapłacił za nie. [++]
02:40:44 Starcia WiN z władzą ludową o wycinanie drewna z lasu, „Klosz” i „Ślepy” z żandarmerii WiN postrzelili żołnierzy i zdołali uciec.
02:45:40 Pod koniec wojny osiedlenie rodziny w Kułakowicach. Przemarsz wojska przez Bug. Kukuruźniki na folwarku w Raciborowicach. Zakwaterowanie 3 Rosjan w domu boh. – pożegnanie o 2 w nocy, przeproszenie całej rodziny. [+] Samoloty wyposażone w karabiny Tokariewa „samozariadka”. Rosjanie zostawili dużo broni – dostali ją partyzanci.
more...
less