Kiersnowski Jerzy cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1889

30 maja 2023, Wrocław

1:44

Jerzy Kiersnowski (ur. 1923, Czemierówka k. Nowogródka) wychowywał się na Kresach w majątku Podwaryszki i w folwarku Rymszyszki. Następnie mieszkał w Wilnie, gdzie w 1941 roku ukończył gimnazjum im. Zygmunta Augusta. W tym samym roku, jeszcze podczas okupacji sowieckiej, rozpoczął działalność konspiracyjną. Po wybuchu wojny rosyjsko-niemieckiej wrócił do Podwaryszek. Pracował jako oborowy, jednocześnie coraz mocniej wiązał się z konspiracją. Pobierał nauki od zawodowych żołnierzy - m.in. Stanisława Truszkowskiego ps. „Sztremer”. Pod koniec 1943 roku wstąpił do oddziału partyzanckiego Armii Krajowej, należał do 6 kompanii 2 batalionu 77 pułku piechoty AK pod dowództwem Stanisława Maksymowicza ps. „Ruczaj”. W kwietniu 1944 został aresztowany przez Niemców, po dwutygodniowym uwięzieniu w Lidzie został wykupiony przez władze AK. Wrócił do oddziału do 2 kompanii 5 batalionu pod dowództwem Stanisława Szabuni ps. „Licho”, gdzie był dowódcą 3 drużyny. Brał udział w ataku na dzielnicę Zarzecze podczas operacji Ostra Brama. Następnie wycofał się do Puszczy Rudnickiej, rozpoczął pracę w tartaku. W styczniu 1945 został aresztowany przez NKWD, przebywał w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie. W lutym 1945 został wywieziony do Doniecka, gdzie pracował w kopalni węgla kamiennego w Gorłowce. Zwolniony pod koniec 1945 roku. W styczniu 1946 roku wrócił z zesłania, w Brzegu nad Odrą odnalazł rodziców. Po wojnie mieszkał we Wrocławiu – w 1949 roku ukończył Wydział Rolniczy Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej. Pracował naukowo, w centrum jego badań były słodownictwo i piwowarstwo. W 1968 roku uzyskał tytuł docenta w Katedrze Technologii Rolnej i Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego. Przez wiele lat wykładał na Wydziale Biotechnologii i Nauk o Żywności Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu (wcześniej Wyższa Szkoła Rolnicza/Akademia Rolnicza), gdzie w 1980 roku był wiceprzewodniczącym Komitetu Założycielskiego i pierwszej Komisji Uczelnianej NSZZ „Solidarność”. W stanie wojennym internowany: od 6 stycznia 1982 przebywał w Zakładzie Karnym we Wrocławiu, od 12 stycznia 1982 w Nysie, a od 2 marca do kwietnia 1982 w Darłówku.
more...
less

[00:00:10] Duże straty osobowe 77 pp AK w czasie operacji Ostra Brama, nocny przemarsz tyralierą na Wilno do dzielnicy Zarzecze, kompania boh. pod dowództwem por. „Licho”. Przed oddziałem boh. przemarsz 5 UBK (Uderzeniowy Batalion Kadrowy) z dowódcą Piasecznym [Piaseckim]. Zarzecze była dzielnicą niewielkich domków. Ostrzał maszynowy i artyleryjski z bunkrów. Boh. (kapral z cenzusem), dowódca 12-osobowej drużyny. Opis ataku. Pożar lasu, rozkaz wycofania się do zgrupowania we wsi pod Wilnem. [+]
[00:04:04] Wsie podwileńskie otoczone przez radzieckie ciężarówki, żołnierze AK zakwaterowani we wsi. Zwołana odprawa polskich oficerów, aresztowanie ich (m.in. generał „Wilk”, dowódca operacji), uwięzienie w Miednikach Królewskich. Oddział boh. schronił się w Puszczy Rudnickiej. Mijani po drodze żołnierze radzieccy w czołgach. Gen. „Kotwicz” zawrócił oddziały Rosjan z lasu.
[00:07:40] Rozbrajanie polskich oddziałów, rozmaite decyzje żołnierzy, cały las otoczony przez Rosjan. Decyzja o powrocie do domów, na południe. Droga przez bagna, błota, rzeki.
[00:09:50] Meliny u zaprzyjaźnionych gospodarzy. Zatrzymanie się oddziału w stodole folwarku [Bobniowszczyzna], nasłuch radiowy relacji z powstania warszawskiego. Patrole radzieckie „Smiersz” z psami. Konspiracja wobec Niemców i Rosjan. Pobyt w kryjówce, zrzucenie mundurów partyzanckich, noszenie chłopskiej odzieży. Otrzymanie stopnia plutonowego z cenzusem. [+]
[00:14:15] Zamieszkanie rodziny na peryferiach Wilna. Cmentarz w Lidzie z czasu wojny zrównany obecnie z ziemią. Zmuszanie gospodarzy do udzielania schronienia oddziałowi. Leczenie wrzodów żołądka przez kpt. „Licho”, nowy dowódca Mieczysław Nawrocki „Wrzos”. Nocne spotkanie radzieckiego oddziału w lesie. Zgubienie się boh. w ciemnościach.
[00:19:33] Powojenne wspomnienia z tego samego miejsca kuzyna Ryszarda Kiersnowskiego ps. „Puchacz”. Wykonywanie wyroków śmierci na donosicielach („likwidowaliśmy”) przez oddział boh. Opis akcji egzekucji i spalenia domu [++], wykradania miodu z uli zamordowanego, spalenie młodej kobiety z niemowlęciem na ręku.
[00:25:20] Trudne pozostawanie w konspiracji na dłuższą metę, ukrycie broni, w grudniu [1944] rozpoczęcie pracy w tartaku w Jaszunach, rodzice boh. mieszkali w czworakach. Stosunek Rosjan do kultury materialnej, przedmiotów zgromadzonych we dworze i książek. Praca w tartaku nocami, siostra nosiła deski z ciągu technologicznego pił.
[00:27:20] Otoczenie tartaku przez sowietów 4 stycznia [1945], zatrzymanie na posterunku w Jaszunach boh. z kilkoma pracownikami. Długi kożuch przyniesiony przez ojca, przemarsz 24 km do więzienia na Podwalu w Wilnie, następnie na Łukiszki. Kipisze w celach. Przygotowanie do wywózki, w lutym przemarsz piątkami przez Wilno, opis tortur sowieckich. Powiadomienie rodziców: liścik (zachowany przez mamę) rzucony na ulicę zaadresowany do sąsiadki Krystyny Wróblewskiej. Synowie Jerzy Wróblewski, rektor Uniwersytetu Łódzkiego i Andrzej Wróblewski „Andrul”, malarz.
[00:33:20] Załadunek do wagonów towarowych, opis wielodniowej podróży. Wysiadka w miejscowości Stalino (dziś Donieck), łagier, baraki otoczone drutami. Praca, wyczerpujące przetrzymywanie na mrozie, zupa „pachlopka”. Ilość chleba zależna od wydajności. Głód, podkradanie chleba współwięźniom.
[00:38:05] Strzelanina majowa z okazji końca wojny. Wykradanie ziemniaków z pola, przesłuchanie, doba w piwnicy za karę.
[00:41:00] Okłamanie strażników o urodzeniu pod Warszawą. Praca cudzoziemskich więźniów w kopalni w Gorłówce lub przy pieleniu buraków. Kolega Stefan Maculewicz z brygady wileńskiej, zaufany kolega Czesław Zwierz, lekarz. Zniszczone zdrowie w obozie (owrzodzone nogi, opuchlizna głodowa). Odnalezienie siostry ojca w Warszawie przy ul. Polnej. Kuzyn Jerzy Michalski., zabawy z dzieciństwa.
[00:46:15] Odnalezienie rodziców w Brzegu. Leczenie puchliny głodowej odpowiednią dietą. Spotkanie Czesława Zwierza we Wrocławiu. Brak zaufania do nieznanych ludzi. W Gorłówce praca na powierzchni w kopalni. Własnoręcznie wykonany w warsztatach kopalni nóż. Ryzykowna ucieczka kolegów z kopalni. Pejzaż wokół obozu: bezkresny step i zielone wąwozy, niewielka szansa przeżycia.
[00:51:20] Niepodejmowanie próby ucieczki z obawy na donosicieli. Udana ucieczka z łagru Malkiewicza przyczepionego do resora pociągu. Prof. Płażek więzień Donbasu.
[00:53:51] Wyjazd z łagru niestrzeżonym pociągiem, droga przez Równe, Kowel, Boże Narodzenie w Radomiu, otrzymanie nowej bielizny. Śmierć współpasażerów po drodze z obozu, wynoszenie ciał zmarłych z pociągu, układanie bez ubrań i butów przy torach z numerem obozowym zawieszonym na palcu.
[00:55:46] Dojazd do Poznania, zatrudnienie w PUR do wypisywania różowych skierowań do miejsc zakwaterowania. Opis karty repatrianta z odciskami palców. Sfingowanie wojennej historii boh. Prześmiewcze tłumaczenie skrótu SD (Stronnictwo Demokratyczne) jako Stronnictwo Drżących. Późniejsze zaangażowanie boh. w NSZZ „Solidarność”.
[00:58:45] Zagubienie boh. po przyjeździe do Polski, napotkany chłopak Julian Auleytner (brat fizyka Wacława), przyjazd do Warszawy, dotarcie do ciotki przy ul. Noakowskiego, kuzyn Jerzy Michalski. Wiadomości o rodzicach i dalszej rodzinie.
[01:00:18] Przyjazd do Wrocławia (ciotka), spotkanie z rodzicami w Brzegu Dolnym: „powitaniom nie było końca”. Opieka lekarska nad boh.: leczenie niedożywienia, puchliny głodowej, owrzodzeń ba całym ciele.
[01:02:42] Losy ojca po I wojnie światowej: studia rolnicze w Krakowie, matura w Wilnie. Ochotnik w armii gen. Dowbora-Muśnickiego. Rozmowy z ojcem o historii rodziny, zaangażowaniu w losy ojczyzny. Dziadek zesłaniec po powstaniu styczniowym. Piosenka zesłańców śpiewana przez dziadka „Do Tobolska etapem pojedziemy z kacapem”. Drzewo genealogiczne rodziny sięgające Jaćwingów. [+]
[01:05:40] Decyzja o rozpoczęciu studiów rolniczych. Korespondencje fenologiczne boh. dla prof. Łastowskiego z Uniwersytetu w Wilnie. Zdobywanie świadectwa maturalnego w Wilnie. Stryj Tadeusz Kiersnowski, uwolniony z Syberii, adwokat, „członek rządu w Londynie”.
[01:08:55] Odwiedziny u stryja w Londynie. Formowanie się wyższych uczelni we Wrocławiu (prof. Kulczycki, prof. Konopiński). Folwark Konopińskiego Panienka, organizowanie przez Konopińskiego wystaw zwierząt hodowlanych przed wojną. Kadra akademicka uniwersytetu pochodziła w uniwersytetów kresowych. Wybór boh. na starostę roku. Przed wojną boh. był starostą klasy w gimnazjum Zygmunta Augusta w Wilnie, wychowawczyni Czekotowska.
[01:11:13] Wybór specjalizacji magisterskiej: przemysły rolne, prof. Aleksander Tychowski ze Lwowa, Katedra Technologii Rolnej. Dyplom inżynierski i magisterski w 1949 r. Wolontariusz u prof. Tychowskiego, „lwowska załoga”. Prof. Kamienobrodzki, wprowadzanie szlachetnych szczepów do fermentacji, prof. Michał Trzebiński. Doktorat w 1969 r., uroczystość w Auli Leopoldina. Pogrzeb prof. Tychowskiego, aleja zasłużonych cmentarza przy ul. Bujwida.
[01:15:47] Kontakty ze Służbą Bezpieczeństwa, agitacja za wstępowaniem do PZPR, zmuszanie do pochodów pierwszomajowych, lawirowanie wobec władzy, wezwania na rozmowy do partii. Liczne „odznaczenia za zasługi”, namawianie boh. do wstąpienia do ZBOWiD-u, Krzyż Walecznych przyznany boh. w Londynie.
[01:18:32] Silna pozycja boh. w świecie nauki, patenty, docenienie przez studentów, nagroda za dydaktykę. Inicjatywa utworzenia Wydziału Produkcji Rolnej [Wydział Technologii Żywności]. Prof. Rutkowski z Warszawy. Mianowanie na docenta. Indoktrynacja partyjna, unikanie przynależności partyjnej: „jakoś się udawało”.
[01:21:55] Wprowadzenie stanu wojennego: strajk okupacyjny na uczelni, boh. wiceprzewodniczącym strajku. Córka boh. Beata strajkowała w tym czasie na Politechnice Wrocławskiej, pobicie rektora Wiszniewskiego. Po trzech dobach zakończenie strajku.
[01:24:16] Aresztowanie boh. 4 stycznia [1982], więzienie przy ul. Kleczkowskiej. Ośrodek Internowania w Nysie. Akcje oporu w Nysie, zdezorientowani strażnicy więzienni: „Kim wy jesteście?”. Nauka grypsery, poznawanie hierarchii więziennej, sposobów przetrwania w celi, grzałka więzienna z żyletek, czaj. Więźniowie, młodociani pracownicy zakładów samochodowych w Nysie.
[01:27:15] Pomoc żywnościowa z Czerwonego Krzyża i episkopatu. Radca prawny Nagrodzki i boh. wywiezieni na sygnale do Darłówka. Dom Wczasowy Mostostalu, więzienny rygor. Adwokat ze Śląska w pokoju, wspólna modlitwa na korytarzu. Wizyta biskupa Dyczkowskiego, msze. Przesłuchania. „Solidarność” podziemna po wprowadzeniu stanu wojennego.
[01:32:34] Działalność „S” w podziemiu: kolportaż ulotek, dowcip z wpuszczeniem wrony na zebranie partyjne, WRON [+], niezależne pismo uczelniane, audycje nadawane z radiostacji uczelnianej.
[01:35:09] Działalność Pomarańczowej Alternatywy „Major” [Fydrych]. Organizowanie wyborów 4 czerwca [1989], boh. w komisji rektorskiej, nieufność wobec partyjnych członków komisji. Protokoły z wyborów. Wybór senatorów: prof. Roman Duda, prof. Karol Modzelewski.
[01:38:01] Ocena akcji Pomarańczowej Alternatywy: murale z krasnalami. Krasnale jako maskotka Wrocławia. Rozdanie aktów internowania w więzieniu na Kleczkowskiej. Próby zastraszenia wysłaniem do Kłajpedy, „na białe niedźwiedzie”.
[01:42:04] Zafałszowanie historii o Katyniu: podczas wycieczki z NOT do ZSRR otrzymanie propagandowej ulotki informującej o masakrze ludności przez Niemców we wsi Chatyń. „O Katyniu wtedy nie było mowy”, wyłącznie nieoficjalne informacje o Katyniu w czasach PRL. Andrzej Kwiatkowski, więzień łagrów na północy ZSRR.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film