Henryk Bajduszewski (ur. 1924, Toruń) został w 1943 roku wcielony do Wehrmachtu i wysłany do Francji. Jako żołnierz niemiecki współpracował z francuskim ruchem oporu, następnie dostał się do niewoli amerykańskiej. Stąd trafił do II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i jako żołnierz polski służył w kompanii warsztatowej wojsk pancernych. Po wojnie znalazł się w Wielkiej Brytanii, skąd w 1949 roku wrócił do Gdańska.
00:00:01 Ur. 19 stycznia 1924 r. w Bydgoszczy. Beztroskie dzieciństwo w Toruniu, zabawa na ulicy, wykradanie owoców z ogrodów. Do wybuchu wojny – edukacja, II klasa gimnazjum. Dzieci polskie i niemieckie bawiły się razem. Boh interesował się wydarzeniami na świecie, ojciec premumerował „Gazetę Pomorską”. Ojciec był oficerem zawodowym w 18 pułku ułanów, walczył w I wojnie światowej z Niemcami (pod Świeciem) oraz w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. W 1926 r. przeszedł do cywila – pracował w sądzie grodzkim w Toruniu.
00:05:14 W sierpniu [1939] boh. był u ciotki w Lisewie, ojciec wezwał go pilnie do domu. Pociąg pełen zmobilizowanych rezerwistów na stacji w Kornatowie. O wybuchu wojny dowiedział się z radia. 1 września 1939 nerwowość, poruszenie wśród ludzi. W południe zbombardowanie lotniska w Toruniu. Szkoły zamknięte. 1 września wyjazd rodziny z miasta, schronienie w forcie przy al. 700-lecia, kradzież roweru. Wysadzenie mostu kolejowego i drogowego, ostrzał kolumny uciekających z samolotów.
00: 09:28 Ostrzał z messerschmittów, ludzie na polu padali „jak muchy”, boh. schował się w rowie, wszędzie ciała zabitych. Postój pod Ciechocinkiem, powrót do Torunia. Przepłynięcie łodzią Wisły. Dom przy ul. Podgórnej 30, na parterze restauracja, krawiec i szewc. Ojciec pracował w wydziale mieszkaniowym (Wohnungsamt), załatwił inne mieszkanie – przeprowadzka w grudniu. W 1942 r. powołanie boh. do wojska.
00:14:40 Boh. pracował w przedsiębiorstwie Fiata, uczył się na tokarza do maja 1940 r. Zakaz mówienia po polsku, szykany wobec Polaków. Praca jako robotnik fizyczny przy budowie dróg, kanalizacji, w lunaparku. Wyjazdy z lunaparkiem do Inowrocławia, Grudziądza, Gdyni, Królewca. Ucieczka z pracy, zatrudnienie w zajezdni autobusowej w Toruniu.
00:18:41 „Szmalcówka” – obóz przesiedleńczy dla Polaków. Strach przed łapanką, powszechne donosicielstwo. Mechanik w zajezdni sympatyzujący z Niemcami. Propaganda niemiecka: po zajęciu kolejnych krajów Europy w całym mieście biły dzwony. Atmosfera przygnębienia. Atak Niemiec na ZSRR. Klęska pod Stalingradem – nadzieja na zmianę.
00:24:05 Wezwanie do wojska niemieckiego (Wehrpass). W 1942 r. rodzina wezwana przed komisję w sprawie volkslisty, boh. odmówił wstąpienia do Wehrmachtu. Wojskowa komisja rekrutacyjna, otrzymanie kategorii A. Głośne rozmowy na ulicy po polsku, prowokowanie Niemców. W maju 1943 r. powołanie do wojska, przydział do 63 pułku piechoty, przemarsz przez nowy most, pożegnanie na dworcu, podniosła atmosfera, prowokacyjne zachowania, mówienie po polsku. [+]
00:29:30 Dojazd do Mötzingen w Alzacji, umundurowanie, udawana przysięga [+]. Za odmowę służby wojskowej groził obóz koncentracyjny. Przejazd do Bar-le-Duc (okupacja Francji). Szkolenie terenowe, ciężka musztra. Upalne lato 1943 r. Dyscyplina wojskowa, higiena osobista, czyszczenie karabinów.
00:35:38 Oficerowie sadyści, wyczerpanie rekrutów, myśli samobójcze. Utrudnianie współpracy, mściwość oficerów. Marzenie o służbie w wojsku polskim. Informacja w „Völkischer Beobachter” o śmierci gen. Sikorskiego [+] była strasznym ciosem, szokiem. „Słońce coraz wyżej, Sikorski coraz bliżej”. Uparte trwanie przy polskości.
00:40:06 Po szkoleniu skierowanie do Awinionu, postój pod Paryżem, cysterny z winem [+]. Przeniesienie do Port-Saint-Louis-du-Rhône – do sierpnia 1944 r. Spotkanie polskiej kobiety, rozmowa po polsku, kontakt z francuskim ruchem oporu, przekazywanie informacji o jednostce niemieckiej (Stützpunkte), dezinformacja Niemców. [+]
00:47:01 Lądowanie Amerykanów na Riwierze Francuskiej. Przemarsz na północ pod ostrzałem aliantów. Przebieg walk wzdłuż Rodanu, dojście do Lyonu – punkt przechwytywania zagubionych żołnierzy „luzaków”. Dezercja na rowerach. Kolumny wycofujących się żołnierzy niemieckich z ukradzionym dobytkiem (krowy), radość Francuzów.
00:55:42 Spotkanie żołnierzy amerykańskich, poddanie się, przekazanie informacji na temat wojsk niemieckich. Jako jeniec pracował przy rozładunku statku. Poszczególne narodowości (Polacy, Czesi itp.) zostały oddzielone od Niemców w obozie jenieckim w porcie Saint-Raphaël. Zaokrętowanie na statek, droga do Neapolu. Polacy z wojska niemieckiego byli rezerwą dla armii Andersa. Na statku M/S Liberty jeńcy siedzeli w luku towarowym – burza, sztorm, zalanie luków, panika wśród uwięzionych. [+]
01:02:22 Obóz jeniecki w Neaoplu, kontakt z oficerami II Korpusu PSZ. Podpisanie dokumentów – spełnienie marzeń o służbie w wojsku polskim. Przejazd pociągiem towarowym do San Basilio. Polskie mundury, książeczki wojskowe. Przydział do kompanii warsztatowej. Przysięga. Centrum wyszkolenia wojsk w Materze, szkolenie mechaniczne. Wyjazd do centrum wyszkolenia wojsk pancernych w Galatone (k. Galipoli) – tam służył do 1946 r.
01:08:00 Przysięga wojskowa. Kurs mechaników czołgowych. Boh. miał grupę 4 pomocników. W godz. 11-15 sjesta, plażowanie nad Adriatykiem. Praca do godz. 18. Zamieszki społeczne w mieście. Praca w upale, w środku czołgu skwar.
01:13:15 Po zakończeniu wojny przeniesienie do Lecce – dobre warunki zakwaterowania, łóżka, porządne posiłki. Smak chleba. Godziwy żołd. Lody. [+]
01:17:24 Włoska rodzina profesora liceum, nauka włoskiego z podręcznika do nauki niemieckiego. Wyprawy na polowanie.
01:20:33 Wyjazd do Wielkiej Brytanii. Hamaki na statku z Neapolu, kołyszący Atlantyk. Port w Liverpoolu, przejazd do Leek, zakwaterowanie w barakach wojskowych. List do ojca. Rekrutacja do policji w Palestynie.
01:26:40 Przygnębiająca odpowiedź ojca. Decyzja o powrocie do kraju – 6 grudnia przybicie do Gdańska. Powitanie przez uzbrojonych żołnierzy [+]. Zakwaterowanie w obozie Narvik pod Gdańskiem, bilet do domu. Zgliszcza wokół dworca w Gdańsku.
01:30:54 Przyjazd do domu w Toruniu – po prawie 4 latach. Spotkanie z braćmi, ojciec w szpitalu. Boh. nie żałował decyzji o powrocie. [+]. Chęć nauki w szkole morskiej w Gdyni – odrzucenie kandydatury.
01:35:11 Powrót do nauki w gimnazjum im. Żeromskiego (miał 22 lata). Egzamin wstępny, nadrobienie zaległości. Mała marura [+]. Kurs telekomunikacyjny w Poznaniu, pierwsza praca w Poznaniu. Praktyka w Szczecinie, Słupsku. Obsługa automatycznej centrali telefonicznej. Notatki z pracy.
01:42:25 Plażowanie w Ustce. Represje z powodu służby na Zachodzie: nękanie przez UB, podejrzliwość, posądzanie o sabotaż, blokowanie studiów na politechnice. Przetrzymywanie ciężarnej żony, podejrzenie o szpiegostwo.
01:47:30 W 1949 r. dyplom technika telekomunikacji, praca w Gdańsku do 1955 r., studia wieczorowe, dyplom inżyniera telekomunikacji. Praca: nauczyciel w technikum łączności od 1957 r., potem jako naczelnik w urzędzie telekomunikacji w Elblągu do 1959 r. Dyrektor Przedsiębiorstwa Robót Telekomunikacyjnych w Gdańsku – do 1974 r., kierownik działu jakości w biurze projektów, dyrektor przedsiębiorstwa instalacyjno-montażowego budownictwa rolniczego.
01:52:40 Strajki gdańskie [1980], przejście na emeryturę. Członek Stowarzyszenia Elektryków Polskich od 1956 r., odznaczenia państwowe za pracę. Lawirowanie wobec PZPR, budowa infrastruktury elektrycznej w Gdańsku. Po dwóch latach powrót do pracy - w Dyrekcji Okręgu Poczty i Telekomunikacji, do 1992 r. Starania o status kombatanta, kłopoty ze Związkiem Kombatantów – jako b. żołnierz niemiecki. Potwierdzenie z ministerstwa obrony Wielkiej Brytanii. Do dziś: prezes zarządu wojewódzkiego Związku Kombatantów RP oraz przewodniczacy kolegium ds. dziedzictwa kulturowo-historycznego przy urzędzie marszałka województwa pomorskiego.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.