Teresa Alicja Sadowska z d. Kołodziejczyk (ur. 1928, Ołtarzew Kolonia) – jej ojciec 13 września 1939 zginął w egzekucji osiemnastu Polaków w Topolinie. W czasie okupacji Teresa w grupie ok. stu dzieci z okolic Ożarowa brała udział w tajnym nauczaniu prowadzonym przez siostry urszulanki z Ołtarzewa. Jej brat zaangażował się w konspirację, w 1944 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego, brał udział w odbieraniu zrzutów broni dla Armii Krajowej. Teresa z matką pomagały uchodźcom z Warszawy. Po wojnie Teresa wyszła za mąż i wyjechała z mężem do Ełku. Spędziła tam 20 lat.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1928 r. w Kolonii Ołtarzew.
[00:00:56] Przedstawienie rodziców: Marianny i Karola Kołodziejczyków oraz brata Jerzego. Ojciec był ślusarzem w fabryce produkującej bramy, mama pochodziła z zamożnej chłopskiej rodziny.
[00:03:10] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:03:21] Gdy ojciec stracił pracę w fabryce, mama dostała posag, za który kupiła działkę. Rodzina mieszkała w Ołtarzewie w domu pana Wilda, z pochodzenia Niemca, właściciela piekarni, który podczas wojny podpisał volkslistę. Opis podwórka i klombu przed domem. Część domu zajmował urząd gminy, w którym pracował ojciec. W domu mieszkali także państwo Burdzińscy z czwórką dzieci i pan Wild z rodziną – syn Józef, podporucznik Wojska Polskiego, zginął w Katyniu, drugi syn, Karol, został wcielony do Wehrmachtu i zginął na froncie wschodnim. Dzięki piekarni Wildów rodzina boh. nie cierpiała głodu w czasie okupacji. Powojenne losy córki Wildów, Heleny, która wyszła za Polaka.
[00:13:34] Mąż boh. po skończeniu studiów chciał zostać w Warszawie, ale został wysłany do Ełku i rodzina mieszkała tam 20 lat. Obawy, że dawne Prusy Wschodnie zostaną odebrane Polsce.
[00:15:48] W 1945 r. państwo Wildowie oddali wiele rzeczy i wyjechali. W czasie okupacji boh. uczyła się na tajnych kompletach prowadzonych przez siostry urszulanki, opinia sióstr o rodzinie Wildów.
[00:19:56] Atmosfera ostatnich dni przed wybuchem wojny, przygotowania do ataku gazowego. Boh. usłyszała przez radio komunikat o wybuchu wojny, w 1939 r. zdała do V klasy – program nauczania w szkole podczas okupacji. Wspomnienie rodziców – temperament ojca. Pierwsze dni wojny. Intensywne bombardowania.
[00:24:33] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:24:49] Wyjazd z rodziną Burdzińskich do Zaborowa. W pierwszych dniach wojny boh. obserwowała walki samolotów myśliwskich, potem Niemcy strzelali do ludzi z samolotów – ukrywanie się w schronie w ogrodzie podczas bombardowań. Ewakuacja podwodami, tułaczka w pierwszych dniach wojny – rodzina boh. zatrzymała się u krewnych w Umiastowie, potem w Mariewie. W Zalesiu spotkano polskie oddziały, żołnierze nie wiedzieli, gdzie są Niemcy. Przed wybuchem wojny w Ołtarzewie było wielu polskich żołnierzy.
[00:32:47] 13 września rodzina wróciła do Umiastowa i rozpoczęła się bitwa – ostrzał artyleryjski. W piwnicy domu, gdzie ukryła się rodzina, było czterech mężczyzn w cywilnych ubraniach. Po zakończeniu walki Niemcy kazali wszystkim wyjść z piwnicy – rozmowa rodziców. Boh. wyszła z mamą i zobaczyła czołg koło domu. Niemcy zebrali mężczyzn we wsi, w tym ojca i brata. Kobiety wypuszczono, więc boh. z mamą schroniły się w rowie, a potem uciekały w kierunku Puszczy Kampinoskiej. Wieści o egzekucji, w której zginął ojciec – znalezienie jego zwłok na polu – ich stan. Zbieranie ciał ofiar egzekucji, które pochowano w zbiorowej mogile – ekshumacja zwłok jesienią 1939 r. [+]
[00:44:48] Okoliczności znalezienia zwłok ojca. Piętnastoletni brat powiedział, że przed samą egzekucją jeden z Niemców kazał mu odejść. Sytuacja na podwórku, gdy ojciec ze stryjecznym dziadkiem rozbierali płoty, by nie dopuścić do przeniesienia ognia z płonących zabudowań. Odgłosy rozgrywającej się bitwy. [+]
[00:49:49] Podczas powrotu do Ołtarzewa boh. widziała krajobraz po bitwie – zniszczenia i zwłoki zwierząt. Reakcja państwa Wildów na wiadomość o śmierci ojca – dom w Ołtarzewie nie został zniszczony podczas walk. [+]
[00:51:21] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:51:34] Mama z dwójką dzieci wróciła do domu. Brat skończył szkołę powszechną i pracował jako goniec w gminie. Podczas okupacji rodzina utrzymywała się z uprawiania działki, którą mama kupiła przed wojną – zbiory bobu. W Ołtarzewie przy ulicach rosły drzewa owocowe. Podczas okupacji nie było światła, tylko lampy karbidowe. Posterunek niemiecki był w pobliskim Ożarowie.
[00:54:51] Podczas powstania warszawskiego Niemcy na terenie ożarowskiej huty szkła urządzili obóz dla kobiet z dziećmi. Boh. miała ausweis i chodziła pomagać w obozie. Uliczne łapanki – zatrzymane osoby wywożono do Niemiec. Pewnego dnia boh. szła z koleżanką Barbarą Duralską – uniknięcie wyjazdu na roboty.
[00:58:14] Brat należał do Armii Krajowej i podczas powstania nosił broń oddziałom walczącym na Żoliborzu. Niemiecki żołnierz, prawdopodobnie Ślązak, zastał w domu brata, który był chory i pozwolono mu wrócić z lasu, ale nie zapytał o niego.
[01:01:57] Zachowanie Ukraińców z formacji kolaboracyjnych – opowieści uciekinierów z Warszawy, którzy zamieszkali w domu pana Wilda. Jeden z domów za Kaputami zajęły dzieci, które nie miały rodziców. Boh. wracała od koleżanki i została złapana przez Ukraińców.
[01:07:23] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:08:35] Na podwórku stacjonowali Ukraińcy, którzy zobaczyli, że boh. została zapakowana do ciężarówki i uwolnili ją.
[00:09:01] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:09:28] Po wyzwoleniu rodzina zamieszkała w niewielkim domu, który dostała od gminy, ale dom podobał się panu Birago [w dalszej części boh. mówi, że to był Dominiak], który się tam dokwaterował z rodziną. W domu mieszkał także radziecki kapitan Ogórcow. Mama interweniowała w sprawie pana Birago [Dominiaka], ale dowiedziała się, że współpracuje z UB i nie wyprowadzi się. Mama przeprowadziła się do innego mieszkania.
[01:14:17] Boh. nie należała do harcerstwa. Bitwa w okolicach Ołtarzewa we wrześniu 1939 r. – polskich żołnierzy pochowano w zbiorowej mogile. Wspomnienie koleżanki Izabeli Olędzkiej i jej domu. Zwłoki żołnierzy po bitwie chowano na polu pana Rzechlińskiego, właściciela piwiarni. Ekshumacje wiosną 1940 r. i przenoszenie zwłok na cmentarz – smród rozkładających się ciał, która przewożono wozami na powstający cmentarz. Ekipa ekshumacyjna trzymała kombinezony na strychu budynku pana Wilda. Wygląd cmentarza.
[01:23:36] Podczas okupacji boh. należała do Towarzystwa Miłośników Ołtarzewa, które założył pan Skrobowski, dentysta. Członkowie towarzystwa opiekowali się grobami na cmentarzu wojennym. Pewnego roku członkowie konspiracji powiesili na krzyżach biało-czerwone flagi, których Niemcy nie zdjęli – boh. miała zdjęcia, które spalono przed rewizją. Na cmentarzu pochowano też Mariana Buczka, który zginął koło Ożarowa Maz. Rola urszulanek w aktywizacji młodzieży.
[01:28:27] W szkole nie było pomocy naukowych, wspomnienie nauczycielek: polonistki siostry Niemojewskiej i siostry Górskiej.
[01:30:22] Wyzwolenie Ołtarzewa, spotkanie z polskimi żołnierzami.
[01:31:55] Brat wywoływał zdjęcia, które leżały na podwórku, jeden z żołnierzy idących na Berlin poprosił o zdjęcie boh. – po wojnie żołnierz, pan Jabłoński, odnalazł boh. [+]
[01:33:50] W domu była figurka orła – reakcja polskiego żołnierza. Boh. szła z bratem do Pruszkowa – nieoczekiwane spotkanie z panem Jabłońskim, który kwaterował w domu w styczniu 1945 razem z dwoma braćmi.
[01:38:25] Boh. nie pamięta końca wojny. Brat pracował na poczcie i był szantażowany przez Dominiaka, że ujawni jego akowską przeszłość. Po wojnie brat uczestniczył w konspiracyjnych spotkaniach, ale wpadł w alkoholizm.
[01:40:49] Spotkanie w Pruszkowie z trzema braćmi, którzy po wyzwoleniu Warszawy kwaterowali w domu boh. Córka zdawała maturę i krawcowa szyła jej bluzkę – odnalezienie krawcowej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.