Joanna Muszkowska-Penson (ur. 1921, Warszawa) we wrześniu 1939 była świeżo upieczoną maturzystką. Swoją opowieść rozpoczyna wspomnieniem Haliny Nieniewskiej, nauczycielki francuskiego z liceum im. Królowej Jadwigi w Warszawie, która razem z nauczycielką polskiego Marią Strońską po wybuchu wojny rozpoczęły organizowanie tajnego nauczania oraz wciągnęły swoje uczennice do konspiracji. Pani Joanna została łączniczką i razem z koleżanką oraz Marią Karską pracowała na ul. Mokotowskiej, gdzie pod przykrywką sklepu z używaną odzieżą znajdował się lokal konspiracyjny i skrzynka kontaktowa. 23 marca 1941 do lokalu wpadło gestapo i aresztowało całą komórkę. Pani Joanna trafiła na Pawiak, była przesłuchiwana w Al. Szucha. W więziennym szpitalu spotkała ukochaną nauczycielkę francuskiego, skatowaną podczas przesłuchań. Z pierwszym kobiecym transportem trafiła do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, gdzie m.in. była świadkiem doświadczeń medycznych przeprowadzanych na więźniarkach, a także pomocy, udzielanej Polkom przez niemiecką komendantkę Johannę Langefeld (po wojnie uratowaną od więzienia właśnie przez byłe polskie więźniarki). Po wyzwoleniu obozu w kwietniu 1945 pani Joanna wróciła do Polski, odnalazła rodzinę i rozpoczęła studia medyczne - wierna postanowieniu z okresu pobytu w obozie, że nawet w najbardziej nieludzkich czasach lekarz jest kimś, kto może przynieść innym ukojenie i nadzieje.
more...
less
[00:00:10] Ostatnie wakacje przed wojną – wyjazd z mamą i bratem na Wileńszczyznę.
[00:01:24] Boh. uczyła się w szkole im. Królowej Jadwigi – wychowanie w duchu patriotycznym. Po wojnie boh. odnalazła jedną koleżankę z klasy. Rodziców odnalazła w Łodzi. Działalność Państwowego Urzędu Repatriacyjnego – pomoc w szukaniu rodzin.
[00:04:58] Po wyzwoleniu boh. wyszła z obozu wraz z grupą uwolnionych więźniarek, którymi opiekowała się prof. Urszula Wińska – droga przez Niemcy, nocowanie w stodołach.
[00:07:05] Kobiety wyszły z obozu eskortowane przez esesmanki, które po drodze zdjęły mundury i odłączyły się od grupy. Po dojściu do polskiej granicy byłe więźniarki wsiadły do pociągu – boh. w pasiaku przyjechała do Łodzi. Incydent z portierem w hotelu, w którym mieszkali rodzice. W Łodzi działała już Wolna Wszechnica Polska, w której wykładał ojciec boh. Spotkanie z rodzicami – wpływ boh. na nich. Ojciec zapisał boh. na studia – zachowanie koleżanki podczas wykładu. [+]
[00:16:28] Boh. podjęła pracę jako recepcjonistka u dentysty. Na uczelni spotkała koleżanki i kolegów z Warszawy oraz wiele osób po trudnych wojennych przejściach.
[00:18:29] Boh. będąc w Ravensbrück korespondowała z rodzicami. Przed wojną rodzina mieszkała przy ul. Okólnik, ojciec pracował w bibliotece Ordynacji Krasińskich.
[00:20:33] Wracając z obozu boh. przyjechała do Łodzi, po pewnym czasie odwiedziła Warszawę – wrażenia z miasta, biblioteka Krasińskich przy u. Okólnik nie była zniszczona.
[00:22:45] Boh. opowiadając rodzicom o obozie starała się unikać drastycznych szczegółów. Wiele koleżanek boh., m.in. Dembowska [Małgorzata] zginęło w Ravensbrück.
[00:24:37] Refleksje na temat wojny, o której boh. chciała zapomnieć.
[00:27:10] Nastroje społeczne po wojnie, przyzwyczajenie ludzi do okupacji, bieda powojennych lat. Powody przeniesienia uczelni do Łodzi.
[00:29:38] Boh. zdała maturę w 1939 r. i część egzaminów na Uniwersytet Warszawski – spalenie dokumentów wraz z budynkiem na UW. Wiele nauczycielek w szkole im. Królowej Jadwigi uczestniczyło w I wojnie światowej, jedna z nauczycielek przyszywała guzik Piłsudskiemu.
[00:32:18] Spotkanie z rodzicami po wojnie. Pokoje w Hotelu Grand były przeznaczone na mieszkania dla pracowników Uniwersytetu. Wspomnienia koleżanki Dembowskiej i jej matki, które rozstrzelano w obozie – przyjazdy komisji, która wyznaczała ludzi do egzekucji.
[00:34:27] Osoby idące na śmierć wiedziały o tym wcześniej – powody wyrzutów sumienia boh. Noce przed egzekucją. [+]
[00:36:53] Więźniarki nie wiedziały, która z nich zostanie rozstrzelana – przysyłanie list skazanych z Warszawy. Przesłuchania w Gestapo – boh. przebywała w piwnicy, zakaz rozmów ze współwięźniami. Technika bicia podczas przesłuchań. [+]
[00:39:15] Umieralność w obozie – choroby zakaźne. Warunki higieniczne – mycie się w umywalni na dworze. Podczas okupacji boh. należała do ZWZ – praca w komisie, który był przykrywką dla konspiracyjnej działalności. Popularność komisów podczas okupacji. Boh. należała do komórki „Album”, której szefowała Marta Frankowska, przed wojną dyrektorka szkoły im. Królowej Jadwigi. Udział nauczycielek w konspiracji.
[00:43:31] Przesłuchanie w Gestapo, wymuszanie zeznań biciem – działalność konfidentów. Przejazdy więźniarką z odkrytym dachem przez miasto. Dzięki organizacji pomagającej więźniom boh. miała kontakt z rodzicami – pisanie grypsów.
[00:46:10] Po aresztowaniu boh. bała się o rodziców, ale Niemcy ich nie aresztowali – próba ratowania boh. podjęta przez ojca. Pobyt w „przejściówce” na Pawiaku – wyjazdy na przesłuchania. Polska strażniczka przekazywała wiadomości rodzinom więźniarek i zaniosła list rodzicom. Boh. spotkała ją w Ravensbrück, strażniczka była więźniarką obozu. [+]
[00:49:40] Powody, dla których warszawiacy zamieszkiwali po wojnie w Łodzi. Początki uniwersytetu, działalność rektora Wolnej Wszechnicy prof. Viewegera.
[00:51:11] Refleksje na temat wojny i jej ofiar. Stosunek do powojennej władzy, ostrożność w kontaktach z ludźmi. W więzieniu na Pawiaku obawiano się donosicieli spośród współwięźniów. Zabieranie ludzi na egzekucje w Palmirach, egzekucje na Pawiaku.
[00:54:34] Przybycie na Pawiak – boh. została zabrana z lokalu konspiracyjnego przy ul. Mokotowskiej. Komisem kierowała Maria Karska. W tym samym mieszkaniu pokój wynajmowała inna konspiracyjna organizacja, która miała tam radiostację. Przyczyny aresztowania – wpadka łącznika z adresami.
[00:57:45] Małgosia Dembowska mieszkała na Żoliborzu i tam należała do ZWZ, jej matka także została aresztowana. Powody wywiezienia boh. do obozu koncentracyjnego, obawa przed rozstrzelaniem.
[01:00:25] Na porannym apelu strażniczka wyczytywała nazwiska osób, które zabierano – miejsce straceń w obozie. Egzekucji dokonywano, gdy więźniowie byli w pracy. Rozstrzeliwanie więźniów z karnego bloku. Przywożenie wyroków śmierci z Berlina – przyjazdy kompanii egzekucyjnej. Powody wywiezienia do obozu nastoletniej Kazi Pobiedzińskiej i jej matki. Wspomnienie Basi Pietrzyk. Refleksje o wyzwalaniu złych cech podczas wojny.
[01:07:33] Poranne i wieczorne apele – raportowanie przez strażniczkę komendantce obozu. Wspomnienie strażniczek obozowych: Doroty Binz (jej zachowanie wobec więźniarek, bicie po nogach) i Marii Mandl – policzkowanie więźniarek. Przedwojenne opinie o Niemcach.
[01:15:48] Apel po ucieczce więźniarki z obozu. Sylwetka uciekinierki Eugenii Kocwy. Kary dla więźniarek złapanych podczas próby ucieczki. W obozie były dwa bloki karne – niewielkie racje żywieniowe, bicie więźniarek.
[01:25:13] Boh. była na Pawiaku w celi dla małoletnich – wiele osób z celi wywieziono do Ravensbrück. Pomoc organizowana przez RGO, dostawy mleka i leków. Pomoc strażniczki Stasiuni w kontaktach z rodzinami – wizyta w domu boh.
[01:28:28] Najmłodsza z transportu była Basia Pietrzak [Pietrzyk].
[01:31:17] Boh. nie znała Anny Białek, znała tylko osoby ze swojego transportu i te, z którymi mieszkała bądź pracowała.
[01:32:17] Rozmowa o Witoldzie Pileckim. O wartościach przekazanych przez „Solidarność”. Boh. mówi, czym jest dla niej honor, patriotyzm, empatia, uczciwość, współpraca, solidarność – wspomnienie Lecha Wałęsy, opinia na jego temat. Refleksje na temat stuletniego życia – powroty pamięcią do rzeczy, które się nie udały.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.