Dariusz Umięcki (ur. 1963, Sielec k. Czerwińska), nauczyciel historii z Wychódźca. Opowiada dwie historie pomocy Żydom na ziemi czerwińskiej: kilkuletnia dziewczynka Miriam Glickman przetrwała wojnę u rodziny Gortatów, natomiast rolnik z Chociszewa Tomasz Koncewicz został brutalnie zamordowany przez Niemców za udzielenie noclegu znajomemu Żydowi.
[00:00:10] Ur. 23 listopada 1963 w Sielcu k. Czerwińska, mieszka w miejscowości Wychódźc, nauczyciel historii, dyrektor szkoły podstawowej im. Piłsudskiego w Chociszewie. Miłośnik historii regionalnej. Historia Żydów Ziemi Zakroczymskiej i Wyszogrodzkiej sięga XV w. Czerwińsk był własnością biskupów i opata – nie mogli się w nim osiedlać Żydzi, pojawili się pod koniec XVIII w. Przed II wojną światową żyło w Czerwińsku 400 Żydów: rzemieślników, drobnych handlarzy, bogaty przemysłowiec Neuberger (miał tartak, fabrykę domów, cegielnię). Jego dom stoi do dziś przy rynku w Czerwińsku.
[00:03:00] Rzeczpospolita wielu narodów – funkcjonowali zgodnie Polacy, Żydzi, Niemcy, Olendrzy, cmentarze niemieckie w Boguszynie i Woli, 2 kirkuty w Czerwińsku. Miriam/Maria Glickman uratowana przez dobrego Niemca – przyprowadził ją do rodziny Gortatów. Przechowywanie przez 4 lata wojny.
[00:05:34] Powstanie getta w Czerwińsku w 1940 r., byli tam Żydzi z okolicy – ok. 1000 osób w kilkunastu domach, ciasnota, brak studni – czerpanie wody z Wisły lub studni w rynku. Relacja p. Pietrzak. Do 1942 r. – decyzja o likwidacji getta – przewiezienie do getta w Nowym Dworze (a stamtąd do obozu w Działdowie albo do Treblinki).
[00:07:20] Rodzina Glickmanów schroniła się na cmentarzu w Czerwińsku. Dzieci przekazano pod opiekę rodzin Gortatów i Karczewskich. Film „Votum dla Czerwińska” z 2017 r. w Muzeum Mazowieckiego w Płocku – wspomnienie Marii/Miriam Glickman o Leokadii Gortat. Lokadia Gortat chciała zatrzymać Miriam w Polsce, nie chciała jej oddać do ośrodka dla żydowskich sierot. Listy Leokadii do władz z troską o los dziewczynki. Miriam trafiła ostatecznie do wuja we Francji.
[00:10:00] Wspominanie domu Gortatów przez Miriam. Po wojnie nie mówiło się o tragedii Żydów – w latach 70. na tablicy ofiar wojny nie było ani jednego nazwiska żydowskiego. Dokumenty dotyczące przejmowania mienia żydowskiego w latach 50.
[00:12:45] Historia Tomasza Koncewicza, rolnika z Chociszewa: uprawiał warzywa, maliny i truskawki, które sprzedawał do Warszawy. Jednym z jego kontrahentów był Żyd, który w 1941 r. uciekł z getta warszawskiego. Gdy zatrzymał się na noc u Koncewicza, został od razu zadenuncjowany. Gestapowcy z Nowego Dworu zastrzelili Żyda, Koncewicza rozszarpały getapowskie psy na oczach jego córki. Nieznane jest miejsce pochówku, tylko symboliczny grób w Chociszewie. [++]
[00:15:26] Pamiątki po Żydach w Czerwińsku (motywy słońca na okiennicach, miejsce po synagodze, gdzie w czasie wojny był skład nawozów, a w czasach PRL kino, wysadzona przez Niemców synagoga w Wyszogrodzie, dwa zapomniane kirkuty w Czerwińsku). Macewy z piaskowca z kirkutów Niemcy zużyli do budowy dróg w Czerwińsku oraz do budowy mauzoleum żołnierzy niemieckich poległych w I wojnie światowej we wsi Wola.
[00:18:04] Nie żyje już rodzina Tomasza Koncewicza, córka miała żal do mieszkańców, że wydano ojca, tę historię próbowano wymazać z historii Chociszewa. Po wojnie wiele historii skrywano, często ze strachu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.