Teresa Dangel z d. Drucka-Lubecka (ur. 1925) pochodzi ze starej rodziny ziemiańskiej Druckich-Lubeckich, jej ojcem był Konstanty Drucki-Lubecki, wojskowy, ranny podczas I wojny światowej, w niepodległej Polsce oficer kawalerii, odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Pani Teresa wspomina wędrowanie z ojcem śladem jego nominacji wojskowych: był wykładowcą i dyrektorem nauk Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, dowódcą elitarnego 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w Starogardzie Gdańskim, kierował katedrą taktyki kawalerii w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Podczas kampanii wrześniowej bohatersko dowodził Wileńską Brygadą Kawalerii, został ranny i pojmany przez Armię Radziecką, osadzony w więzieniu w Samborze, a następnie zamordowany w Bykowni k. Kijowa w 1940 roku. Mąż pani Teresy w czasie wojny działał w Tajnej Armii Polskiej, był asystentem rotmistrza Witolda Pileckiego. W wyniku wsypy został aresztowany, osadzony na Pawiaku, a następnie uwięziony w niemieckich obozach koncentracyjnych w Auschwitz, Dachau i Sachsenhausen. W tym czasie pani Teresa wraz z matką i młodszą siostra tułały się po Polsce, uciekając przed Rosjanami i Niemcami, by osiąść w rodzinnym majątku w Mszanie Dolnej i tam doczekać końca wojny. Po wyzwoleniu rodzina przeprowadziła się do Warszawy, gdzie pani Teresa skończyła studia dziennikarskie, rozpoczęła pracę i założyła rodzinę. O losach zamordowanego przez Rosjan ojca dowiedziała się w latach 90. XX wieku, gdy jego nazwisko znalazło się na tzw. ukraińskiej liście katyńskiej.
more...
less
00:00:04 Przedstawienie się bohaterki. Córka płk Konstantego Druckiego-Lubeckiego, mianowanego pośmiertnie przez gen. Andersa na generała brygady. Mąż Jan Dangel, członek Tajnej Armii Polskiej od 1939 r., zorganizowanej przez majora Jana Włodarkiewicza i rotmistrza Witolda Pileckiego. Mąż boh. został aresztowany pod koniec 1940 r. w wyniku wsypy.
00:01:13 Ojciec urodzony w zaborze rosyjskim, w I wojnie światowej walczył w armii carskiej, po rewolucji październikowej razem z innymi Polakami z Pułku Huzarów w Odessie przedostał do Bobrujska do tworzącego się I Korpusu Polskiego na Wschodzie pod dowództwem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Ojciec na polecenie dowódcy rtm. Konstantego Plisowskiego oddelegowany do ustaleń z gen. Dowbor-Muśnickim nt. przemarszu do Bobrujska. Po drodze trudne potyczki z bolszewikami, odznaczenie ojca [Amarantową Wstążeczką]. Rozbrojenie korpusu przez Niemców. Ojciec przedostał się do Wilna, nawiązał kontakt z Samoobroną wileńską (potem 13 Pułk Ułanów Wileńskich).
00:03:15 Służył tam w latach 1919-1922, dowódcą był rtm. Władysław Dąbrowski, brat Jerzego Dąbrowskiego „Łupaszki”. Walerian Moysztowicz, późniejszy prałat w Rzymie. Ojciec w 1920 r. brał udział w walkach w okolicach Mińska, za co został odznaczony krzyżem Virtuti Militari.
00:04:15 Po wojnie bolszewickiej ojciec przeniesiony do 23 pułku ułanów, studia oficerskie w Wyższej Szkole Wojennej, przeniesiony do Grudziądza, gdzie był instruktorem w Centrum Wyszkolenia Kawalerii. W latach 1929-32 przeniesiony do 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. Od 1932 r. kierował katedrą taktyki kawalerii w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie.
00:06:15 W 1938 r. przeniesiony do Wilna na stanowisko zastępcy brygady kawalerii gen. Orlicz-Dreszera. Przyjazd rodziny do Wilna. W czasie kampanii wrześniowej ojciec dowodził brygadą wileńską. Piotrków Trybunalski, rozbici przez bombardowanie, przedzierał się na wschód, by połączyć się z gen. Andersem, napaść żołnierzy radzieckich, 26 września 1939 r. ranny we wsi Leszczesna, trafił do niewoli sowieckiej, do szpitala w Samborze (woj. lwowskie) – ciężko ranny w twarz, list do rodziny, potem do więzienia NKWD w Samborze.
00:09:01 W więzieniu w Samborze przebywał do maja 1940 w jednej celi wraz z grupą polskich oficerów, m.in. z lekarzem pułkowym z 7 Pułku Ułanów Lubelskich dr Ryszardem Kaszubskim, który robił ojcu opatrunki ze starych koszul. 18 maja przewiezieni do więzienia w Kijowie („lista ukraińska”). Zamordowany na terenie Ukraińskiej SRR, pochowany prawdopodobnie w lesie koło Bykowni. Cmentarz w Bykowni. Losy ojca rodzina poznała dopiero w latach 90.
00:13:11 Pożegnanie ojca dwa dni przed wybuchem wojny, mobilizacja. Boh. była na wakacjach, list od ojca z prośbą o modlitwę. Ostatnie wspomnienie: machanie ojcu z balkonu mieszkania w Wilnie przy ul. Zygmuntowskiej. Wyszedł w mundurze polowym, bez czapki. Zdjęcie ojca z Pohulanki.
00:16:16 19 września 1939 wejście bolszewików do Wilna, wycofywanie wojska polskiego przez most na rzece Wilii, pożegnanie z rtm Walerianem Meysztowiczem. Radzieccy żołnierze w czołgach. Głód. Wywózki profesorów i wojewody. Rewizja w domu, szukanie ojca. Wynajęcie pokoju reżyserowi Wacławowi Juliczowi. Okupacja litewska, nieznaczna poprawa warunków bytowych. Rozpoczęcie nauki w gimnazjum Czartoryskiego, nauka jęz. litewskiego, strajk uczniów, tajne komplety w domach. Koleżanka z ławki – córka „Łupaszki”.
00:20:20 Ponowne wejście Rosjan do Wilna, wywózki żon oficerów. Mama przekupiła przemytników, udało się uciec z Wilna w sierpniu 1940 r. na teren III Rzeszy pod Suwałki. Miała wizę do Włoch. [+]
00:23:08 Spotkanie Niemców w Królewcu, przejazd na Podhale do majątku babci w Mszanie Dolnej. Tam spędziły resztę okupacji.
00:24:55 Zabranie mamy przez radzieckich żołnierzy w Wilnie. Samoobrona w Wilnie – należeli tam ludzie z wszystkich warstw społecznych. Jan Tyszkiewicz, ziemianin, Jerzy i Władysław Dąbrowscy. „Łupaszka” miał wielką głowę i wyłupiaste oczy, internowany na Litwie, stracony przez Sowietów. Jego żona i trzy córki przeżyły. [+]
00:27:37 Samoobrona wileńska walczyła z bolszewikami poza Wilnem jako 13 Pułk Ułanów Wileńskich. Spotkania towarzyskie w pułku. Po wojnie reforma rolna, upaństwowienie majątków ziemskich i lasów, babcię usunięto z domu w Mszanie, zamieszkała w pobliżu.
00:29:22 Zamieszkanie w Warszawie w pokoju u kuzynki mamy, mama pracowała, boh. studiowała w szkole dziennikarskiej i pracowała jako maszynistka w Instytucie Gospodarstwa Narodowego. Używały nazwiska „Lubecka”, w ankietach personalnych wpisywały „zaginięcie” ojca. Powrót do podwójnego nazwiska po upadku komuny. Boh. była pracownikiem naukowym w różnych instytutach. Młodsza siostra miała kłopoty z dostaniem się na studia medyczne (nazwisko), poszła na prawo, wyjechała w 1972 r. i została w Niemczech w Ulm.
00:32:30 Poznanie męża w pracy, robił doktorat, ślub 1952 r. Za działalność w Tajnej Armii Polskiej aresztowany przez Niemców, więziony w Auschwitz, Sachsenhausen i Dachau, gruźlica. Mieli 2 synów. Spisał swoje wspomnienia. Cała jego rodzina wymordowana przez Niemców, rodzina boh. - przez Sowietów: ojciec ofiara zbrodni katyńskiej, jego brat – ofiara partyzantki radzieckiej, siostra zamordowana przez Rosjan. Ojciec męża zamordowany przez gestapo w al. Szucha, jeden brat [Stanisław Karol] rozstrzelany na Pawiaku, drugi [Jerzy] zestrzelony w bombowcu. Mama przetrzymywana przez Niemców w więzieniu na Fordonie. Rodzinny spór o to, kto był gorszy: Niemcy czy Rosjanie.
00:35:33 Babcia opowiadała o okrucieństwie Rosjan, bo straciła w 1923 r. córkę zamordowaną przez „czerwone diabły”.
00:36:40 Boh. pochodziła z rodziny ziemiańskiej. W czasie wojny ziemiaństwo wspomagało działalność konspiracyjną. Polskie Towarzystwo Ziemiańskie
00:38:06 Mszana Dolna została w całości upaństwowiona, dawnym właścicielom nie oddano nawet domów, gmina przejęła zabudowania, lasy – skarb państwa. Boh. jest honorową boh. Mszany. Różne losy majątku rodzinnego.
00:40:38 Kapo w Auschwitz nękał męża boh., udało się go umieścić na liście więźniów przeznaczonych do eksperymentów w Dachau, dzięki temu udało mu się przeżyć.
00:42:29 Pierwsze posiedzenie Tajnej Armii w listopadzie 1939 r., wkrótce potem (1940 r.) aresztowanie Pileckiego, [mąż] był jego szefem sztabu. Aresztowania członków w wyniku wpadki. Przysięga członków Armii Polskiej w listopadzie. Sekretariat dowódcy Włodarkiewicza prowadziła Janina Dal Trozzo-Pieńkowska (ps. „Janina”, „Teresa”), która uratowała całe archiwum TAP, odzyskała je po wojnie, potem przekazała Janowi Dangelowi. Boh. razem z [Eleonorą] Ostrowską, szwagierką rtm. Pileckiego, przekazały do archiwum AK (Archiwum Akt Nowych) - prof. Kunert.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.