Janik Roman cz. 2
Roman Janik (ur. 1930, Słobódka, woj. wileńskie) – jego rodzice byli leśnikami i pracowali w leśniczówce Litówka, woj. nowogrodzkie. Ojciec Franciszek przez 19 lat służył w Wojsku Polskim: w Legionach, podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920, a od 1935 w Korpusie Ochrony Pogranicza. 10 lutego 1940 cała rodzina została deportowana do ZSRR. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski ojciec opuścił ZSRR wraz z Armią Andersa, przechodząc cały szlak i walcząc m.in. pod Monte Cassino (do Polski wrócił dopiero w 1958 roku). Roman wraz z matką i siostrą Jadwigą powrócił z zesłania w 1946 roku. Osiedli w Wołowie, gdzie Roman w 1951 roku skończył Liceum Ogólnokształcące. Nie mogąc dostać się na studia (brak akceptacji ZMP i przeszłość sybiracka), ukończył dodatkowe kursy pedagogiczne i kierował szkołą podstawową w Wołowie. W latach 50. odbył kurs wojskowy, m.in. w jednostce w Kłodzku. Pod koniec lat 50. skończył polonistykę oraz administrację i zarządzenie dalej kierując placówkami oświatowymi w Wołowie.
more...
less
[00:00:10] Powrót do Polski w marcu 1946 po sześciu latach na zesłaniu. Przyjazd do Wrocławia, gotowanie posiłku na Dworcu Świebodzkim, propozycja urzędników PUR. Boh. poszedł z kolegami zobaczyć miasto – zniszczenia i ruiny.
[00:01:53] Rodziny osadników wojskowych (mężczyźni byli w Armii Andersa): Krygier, Filipow, Żuber – nie chciały zostać we Wrocławiu.
[00:02:50] Dwudniowy pobyt we Wrocławiu: milicjanci i szabrownicy szukający wyposażenia gabinetów dentystycznych, zakładów fryzjerskich.
[00:03:30] Koledzy, synowie osadników, nie chcieli zostać w zniszczonym mieście. Jednymi z pierwszych mieszkańców Wrocławia byli więźniowie uwolnieni z Gross-Rosen.
[00:04:31] Rodzina nie wiedziała, co się stało z ojcem, który w październiku 1941 poszedł do Armii Andersa.
[00:04:56] Mama nie chciała zostać we Wrocławiu, ale nie chciała też pracować na roli. Boh., który przed wojną skończył trzy klasy, chciał iść do szkoły. Nocne strzelaniny we Wrocławiu. Przygotowania do wyjazdu z rodzinami osadników.
[00:07:05] Przejazd ciężarówkami do Wołowa. W wioskach wokół miasteczka były opuszczone gospodarstwa, ale jeszcze mieszkało trochę Niemców.
[00:07:50] Boh. chciał się uczyć. Na Ukrainie nauczycielki (córki pułkownika Bajraszewskiego) prowadziły polską szkołę, do której chodził boh. W Wołowie zaczął chodzić do szóstej klasy podstawówki, którą ukończył w 1948 r.
[00:09:22] Zamieszkanie w bursie i nauka w liceum w Wołowie. Boh. trafił do klasy wyrównawczej i miał bardzo dobre oceny na półrocznym świadectwie (poza francuskim). Zadowolenie boh., gdy zamieniono język francuski na rosyjski.
[00:11:30] Uczniowie w klasie wyrównawczej – z Powstania Warszawskiego (uwolnieni z Gross-Rosen), z Armii Krajowej, repatrianci, których ojcowie byli w Armii Andersa. Zmiana atmosfery w szkole w 1949 r.
[00:12:52] Boh. mieszkał w bursie z Michalewskim (po upadku Powstania Warszawskiego trafił do Gross-Rosen). Wyczuwalna przez uczniów zmiana nastawienia do nich, spowodowana zamknięciem Gomułki i zmianą polityki rządu.
[00:14:18] Wszyscy uczniowie klasy wyrównawczej mieli przeszłość, która niepokoiła władze. Pomoc kierownika bursy Edwarda Żebrowskiego, nauczyciela przedmiotów ścisłych.
[00:16:42] Grono pedagogiczne LO w Wołowie, m. in.: polonistka Mickiewiczowa, Stanisław Głuszenia, nauczyciel biologii.
[00:17:20] Uczniowie nie chcieli wstąpić do ZMP, szykany. Matura w 1951 r. Wybór kierunku studiów. Na uczelniach wrocławskich były tylko rozmowy kwalifikacyjne.
[00:18:20] Edward Żebrowski uprzedził uczniów z klasy boh., że nie zostaną przyjęci na studia. Propozycja, by po zdanej maturze kształcić się jeszcze rok, a potem uczyć w szkołach podstawowych. Walka z analfabetyzmem. Ukończenie kursu nauczycielskiego.
[00:21:33] Nakaz pracy w Lubinie. Boh. został wybrany przez lubińskiego inspektor Klatkę i jego zastępcę Wandycza, którzy byli przedwojennymi nauczycielami.
[00:22:12] Przyjazd do szkoły dwóch żołnierzy LWP, którzy namawiali chłopców na wstępowanie do wojska po maturze. Dwaj koledzy z klasy skorzystali z oferty.
[00:23:18] W lubińskiej szkole podstawowej, mieszczącej się w pałacu, uczyło się ponad 200 dzieci. Problemy z ogrzewaniem sal, dziura po pocisku, który przebił dach i spadł na parter. Boh. objął placówkę, w której pracowało czterech nauczycieli – system łączonych klas. Praca w Lubinie do 1954 r.
[00:26:36] Boh. nie chciano przyjąć do wojska ze względu na zesłańczą przeszłość. Nadzór UB nad młodzieżą, która miała podejrzaną przeszłość.
[00:27:58] „Opiekun” z UB w Lubinie, podsłuchiwanie pod oknem mieszkania boh. Słuchanie radia „Pionier”.
[00:29:07] Po śmierci Stalina boh. zgłosił się na komisję wojskową – powołanie do 27 Pułku Zmechanizowanego w Kłodzku, roczna szkoła oficerska.
[00:30:37] Oficerowie rosyjscy w Ludowym Wojsku Polskim. Wezwanie przez porucznika z Informacji Wojskowej, który kazał boh. zbierać się do kopalni. Boh. spakował rzeczy, ale dowódca kpt. Kamyczek nie dopuścił do wyrzucenia go ze szkoły.
[00:34:13] Tylko osiemnastu elewów miało maturę, jeden z poruczników miał trzy klasy podstawówki. Wyjazdy na poligon do Biedruska. Awans na chorążego i wyjazd na kurs dla artylerzystów do Torunia. Awans na podporucznika.
[00:35:40] Szkoła życia na Syberii – postawa boh. wobec różnych okoliczności życiowych.
[00:36:10] Powrót do pracy w Lubinie. Edukacja – studia filologiczne i na wydziale prawa i administracji. Propozycja pracy w nadzorze szkół.
[00:37:06] Odwilż gomułkowska. Powrót ojca do Polski w 1958 r. Starania o paszport, by odwiedzić ojca.
[00:38:18] Szkoła w Lubinie – oświata dla dorosłych, nauczanie milicjantów.
[00:38:54] Odmowa paszportu – kolega z zesłania, sierota, który był funkcjonariuszem UB, wytłumaczył boh. tok rozumowania władz. Ojciec boh. podejmował kilka prób osiedlenia się w różnych krajach, plany, by ściągnąć rodzinę z Polski – odmowa mamy, która nie chciała umierać na obczyźnie. Powrót ojca i siostry do kraju.
[00:40:07] Boh. ożenił się w 1958 r. Ojciec podjął próbę zamieszkania w Warszawie, gdzie mieszkała jego siostra – meldunek i przydział mieszkania za wysoką kwotę w dolarach. Ojciec zamieszkał we Wrocławiu przy ul. Wieczorka (obecnie Wyszyńskiego).
[00:41:00] Studia boh. na Uniwersytecie Wrocławskim i 40 lat pracy w oświacie. Boh. miał „opiekuna” do przejścia na emeryturę. Boh. wziął ślub kościelny, chodził do kościoła, posłał córkę do szkoły Urszulanek.
[00:43:12] Donos z powodu przyjęcia przez mamę i teściową obrazu Matki Boskiej w mieszkaniu służbowym w Lubinie.
[00:44:18] Zdejmowanie krzyży w szkołach, opór społeczny, interwencje milicji.
[00:44:44] Gdy boh. pracował w nadzorze, jego żona była kierowniczką szkoły. Nieprzyjemności z powodu przyjęcia obrazu w domu.
[00:45:29] Boh. starał się o mieszkanie we Wrocławiu – odmowa ze strony Spółdzielni Nauczycielskiej „Cichy Kącik”. Przeprowadzka do Rogowa Sobóckiego pozwoliła ponowić starania o mieszkanie.
[00:46:57] Trudności w pracy z powodu żony śpiewającej w kościelnym chórze i córki uczącej się u Urszulanek (w szkole uczyły się dzieci milicjantów, wojskowych, sędziów).
[00:48:29] Rozmowa w Informacji Wojskowej, odpowiedź boh. na groźbę uwięzienia.
[00:49:00] Praca w nadzorze, współpraca z dyrektorami szkół, opiniowanie do odznaczeń państwowych. Rola partii w nadzorowaniu oświaty. Postawy boh. wobec sysemu.
[00:51:42] W 1982 r. ktoś podpalił piwnicę w bloku – wizyta funkcjonariusza po cywilnemu i jego wiedza na temat boh.
[00:52:48] Piętno Syberii – zakłamywanie życiorysu, wygodna dla władzy fraza zamiast prawdy. Stosunek władz PRL-owskich do byłych zesłańców.
[00:54:05] Powstanie Związku Sybiraków, odznaczenia z PRL-u i te nadane współcześnie. Boh. działa w Związku Sybiraków. Satysfakcja z możliwości mówienia prawdy.
[00:55:30] Problem z mówieniem na lekcjach historii o wkroczeniu wyzwolicielskiej Armii Czerwonej na Kresy. Kolega boh. został wyrzucony z pracy za powiedzenie prawdy o wkroczeniu sowietów. Współczesna swoboda wypowiedzi. Uczestnictwo w uroczystościach z udziałem Wojska Polskiego, poczucie docenienia.
[00:58:03] Pogadanka na poligonie w Biedrusku – reakcja boh. na opowieści oficera politycznego.
[00:59:06] Szkoła oficerska w Kłodzku – boh. szybko awansował, ponieważ pisał konspekty zajęć.
[00:59:50] Praca w Związku Sybiraków. Boh. obiecał żonie, że nie zajrzy do dokumentów IPN, by nie potwierdzać podejrzeń co do tego, którzy koledzy na niego donosili.
[01:01:19] Przeszkolenia w wojsku, podczas pobytu w Żarach boh. poszedł w mundurze do kościoła – reakcja wiernych.
[01:03:22] Praktyki religijne w ukryciu: ślub i chrzest dziecka poza miejscem zamieszkania.
[01:03:38] Opinia działaczki Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej na temat obchodzenia w Polsce rocznicy wybuchu Rewolucji Październikowej.
[01:04:07] Odznaczenia w PRL-u za pracę w szkolnictwie i za prezydentury Lecha Kaczyńskiego za pracę w Związku Sybiraków. Praca społeczna na rzecz Sybiraków.
[01:05:56] Specyfika pracy w nadzorze oświaty. Kontakty z nauczycielami.
[01:06:42] Uczestnictwo przedstawicieli Związku Sybiraków w uroczystościach. Zasady życiowe boh.
[01:08:20] Podsumowanie życia w PRL-u, praca, mieszkanie, odznaczenia i nagrody. Specyfika pracy w oświacie.
[01:09:38] Pobyt w jednostce wojskowej w Kłodzku od listopada 1953 r. W Twierdzy Kłodzkiej stacjonował WOP, ale były tam też magazyny amunicji. Wejścia na teren wojskowy przez kobiety lekkich obyczajów, które znały tajne przejścia. [+]
[01:10:52] Kłodzko w latach 1953-1955. Pierwsze wrażenia: zaniedbane miasteczko, brudna woda w Nysie z powodu dużej ilości broni w rzece. Możliwość chodzenia na przepustki dopiero w kwietniu 1954 – wyjścia żołnierzy do kina i restauracji. Po opuszczeniu twierdzy przez WOP miasto zaczęło dbać o obiekt, amunicja w tunelach. Uroczystości z okazji 1 Maja i 22 Lipca. Składanie wieńców koło pomnika stojącego obok posterunku milicji, warta honorowa. Oczyszczenie Nysy przez wojsko – wywiezienie zardzewiałej niemieckiej broni. Warty przy składach amunicji w twierdzy. [+]
[01:16:13] Po wyjeździe z Kłodzka w 1955 r. boh. tylko raz odwiedził miasto. W mieście jest Koło Związku Sybiraków.
[01:16:43] Porównanie Kłodzka z Jasłem w 1952, które było o wiele bardziej zniszczone.
[01:17:10] Koszary w Kłodzku, przygoda z wartownikiem, który przekręcił budkę wartowniczą „na kukułce” w czasie śnieżycy. Pilnowanie zbiornika wody. Opis okolic miasta.
[01:19:10] Odwilż po śmierci Stalina, pierwsza przepustka, pierwszy urlop z wojska. Za czasów boh. w wojsku nie było „fali”.
[01:21:58] Handel uprawiany przez czołgistów w okolicznych wioskach. Żart dowódcy. [+]
[01:23:27] Wrażenia z pobytu w Kłodzku. Wyjazdy na poligon po defiladzie pierwszomajowej.
[01:24:00] Antagonizmy między żołnierzami a milicjantami – nękanie milicjantów. Warta przy pomniku w czasie ulewy, zachowanie milicjantów na pobliskim posterunku. Wzajemna niechęć formacji datowana od czasów przedwojennych. [+]
[01:25:18] Stan współczesny Twierdzy Kłodzko. Wyjazdy nauczycieli historii na wycieczki – zwiedzanie twierdzy podczas jednego z objazdów. Wyjazdy Sybiraków do Białegostoku.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[01:27:49] Defilady z okazji 1 Maja i 22 Lipca w Kłodzku – przemówienia z trybuny, przemarsz żołnierzy razem z cywilami, przewaga czerwonych szturmówek. Przedstawiciele ZSL i SD na trybunie zdominowanej przez członków PZPR. Udział młodzieży ze szkół na defiladzie, wcześniejsze przygotowania.
[01:30:11] Droga zawodowa nauczyciela w PRL – system awansów, egzaminy nauczycieli, lekcje pokazowe. Rodzice uczniów przygotowywali obiady, na które zapraszano egzaminatorów z kuratorium.
[01:32:05] Przygotowywania w szkołach do obchodów 1 Maja. Kwiecień miesiącem Pamięci Narodowej – spotkania ZBOWiD-owców z młodzieżą. Kontakty pilotów ze szkołami we Wrocławiu.
[01:33:58] Święto LWP 12 października – akademie w szkołach i libacje po zakończeniu uroczystości.
[01:34:47] Postawa młodzieży względem świąt państwowych. Porządek przemarszu podczas defilady: czynniki oficjalne, wojsko, młodzież, zakłady pracy. Wykorzystanie kijów od szturmówek w ogródkach działkowych. [+]
[01:36:06] Przywożenie na obchody dzieci i młodzieży z okolicznych wiosek. Barakowozy z jedzeniem i alkoholem po zakończeniu uroczystości.
[01:37:17] Udział harcerzy w uroczystościach państwowych.
[01:38:11] Odwilż gomułkowska. Przestrzeganie obowiązku szkolnego, rejestry uczniów.
[01:40:40] Rozważania na temat egzaminów maturalnych dawniej i dziś.
[01:41:13] Porównanie systemu szkolnego za PRL i współcześnie. Próba wprowadzenia dziesięciolatek przez ministra Kuberskiego. Zniszczenie systemu szkolnictwa zawodowego. Obchodzenie świąt państwowych w czasach PRL.
[01:42:54] Wyjazdy z młodzieżą w kwietniu, miesiącu Pamięci Narodowej, do obozu w Gross-Rosen.
[01:43:29] Repertuar pieśni. Udział w uroczystościach państwowych w PRL-u. Współczesne podziały harcerstwa. Opinia boh. o obchodach świąt państwowych. Szkoły prywatne w PRL, lekcje religii na plebaniach.
[01:46:15] Udział żołnierzy w pochodach – przepustki na wyjście z koszar i przemarsz między cywilami. Różnice w umundurowaniu oficerów LWP i WP. Powroty z Biedruska do Kłodzka na Święto Ludowego Wojska Polskiego.
[01:47:30] Studium wojskowe dla studentów. Metody unikania wojska – picie tytoniu, by spowodować kłopoty żołądkowe.
[01:48:15] Ostatni wyjazd rezerwistów do jednostki w Pleszewie.
[01:48:55] Przynależność do Związku Nauczycielska Polskiego, nagrody, awanse, wysokie premie za Medal Edukacji Narodowej. Rozdysponowanie otrzymanej nagrody przez boh. – biesiada z kolegami.
[01:50:20] Udział ojca w wojnie 1920 r., deportacja rodziny za to, że ojciec był leśnikiem. Boh. napisał pamiętnik.
more...
less