Józef Drąg (ur. 1925, Hucisko) podczas II wojny światowej służył jako łącznik w szeregach Gwardii Ludowej i Batalionów Chłopskich. W 1943 roku podczas pacyfikacji wsi Hucisko został aresztowany przez Niemców i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Pustkowie, gdzie m.in. pracował na poligonie doświadczalnym pocisków V1 i V2. Następnie przebywał w kilku obozach koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau, Oranienburg, Sachsenhausen. Przeżył marsz śmierci z Sachsenhausen do Schwerin, podczas którego doczekał się wyzwolenia. Po powrocie do kraju ukończył Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Weterynaryjnych w Falentach. Pracował jako oficer w randze kapitana w Ludowym Wojsku Polskim. Obecnie w stopniu majora, mieszka w Lęborku.
00:00:10 1945 rok – ewakuacja obozu Sachsenhausen, wymarsz kolumn więźniów w kierunku Lubeki. Pierwsze kolumny dotarły do portu, więźniowie zostali załadowani na statki, które zbombardowano i zatopiono.
00:01:25 Kolumna, w której był boh., dotarła do Schwerina i tu doczekano się wyzwolenia przez dywizję pancerną gen. Maczka.
00:01:50 Podejście kolumny więźniów do linii frontu, otoczenie w lesie przez strzelających Niemców. Boh. i kolega Tomasz Wójcik (z Nienadówki) zobaczyli niemieckich żołnierzy niszczących karabiny i uciekających. Wydostanie się z okrążenia. Spotkanie w lesie załogi czołgu 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka. Wojenne losy czołgisty, żołnierza Andersa i Maczka. Prośba o pomoc ostrzeliwanym więźniom. Wyjazd czterech polskich czołgów w kierunku niemieckiej obławy. Ucichnięcie strzałów.
00:08:16 Strefa zajmowana przez dywizję gen. Maczka. Boh. i kolega znaleźli się na pobojowisku w lesie – zabranie wozu, koni i żywności. Dotarcie do Schwerina – 2 maja 1945. Obozowisko byłych więźniów nad jeziorem w mieście. Śmierć z przejedzenia, zbieranie i wywożenie zwłok. Przejazdy samochodów Czerwonego Krzyża, które zabierały chorych do szpitala. [+]
00:12:40 Boh. z kolegą Tomaszem Wójcikiem trafili do szpitala zorganizowanego w niemieckich koszarach, pierwsze posiłki, by stopniowo przyzwyczaić żołądek do jedzenia. Organizacja życia byłych więźniów, kartki żywnościowe, kotły z jedzeniem na ulicach. [+]
00:15:28 Przygotowania do powrotu do kraju. Pojawienie się w mieście ludzi, którzy byli już w Polsce i przyjechali z powrotem, strasząc wywózką na Sybir chętnych do repatriacji. Dwunastu byłych więźniów zdecydowało się na powrót do kraju – podróż konnym wozem, granica stref okupacyjnych brytyjskiej i radzieckiej, wymalowana na moście na Elbie. Przejście do radzieckiej strefy. Spotkanie przy radzieckim szlabanie bardzo młodych żołnierzy oraz kobiet-żołnierek. Częste kontrole dokumentów – brak odpowiednich papierów na podróż, powoływanie się na pobyt w obozie i chęć odbudowy Warszawy. Przyjazd do sowieckiego sztabu, spotkanie pijanych oficerów, strzelających dla zabawy. Spotkanie z generałem NKWD – przepustka na drogę, zachowanie żołnierzy na widok pieczątki na przepustce. [+]
00:23:40 Przyjazd na zniszczoną stację kolejową, dalsza droga na wschód konnym wozem. Nocleg w opustoszałej niemieckiej wsi, znalezienie żywności w stodole, sen na sianie w sąsieku. Nocą spadła między śpiących Niemka, ukrywająca się na wyżkach stodoły. Zabranie kobiety w dalszą drogę. Patrole sowieckie szukały broni, zegarków. Kobieta nie chciała odejść od więźniów i po dojechaniu nad Odrę wsiadła z nimi na wagon-platformę. Próba okradzenia podróżnych – maszynista-Polak zatrzymał skład i wysłał ludzi po opał do lasu, a potem ruszył. Boh. i kilku innych mężczyzn zdążyli wskoczyć do pociągu. [+]
00:33:02 Przejazd przez Odrę po moście pontonowym, przyjazd do Wrocławia – zniszczony dworzec kolejowy, koczowisko wokół dworca, ogniska na peronach, nastroje zgromadzonych ludzi. Podróż do Katowic, tu Niemka spotkała rodaków i dziękowała za ocalenie od „przygód”. Dalsza podróż w rodzinne strony, poczucie końca wojny. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
00:35:27 Przyjazd do rodziny w Pszczynie. W miasteczku stacjonowała sowiecka dywizja pancerna – pomoc radzieckiego generała przy wyborze szkoły dla boh. Przyjęcie do Oficerskiej Szkoły Instruktorów Weterynaryjnych w Falentach k/Warszawy, przyśpieszony tok nauczania. Ukończenie szkoły z trzynastą lokatą. Awans oficerski z rąk marszałka Michała Roli-Żymierskiego.
00:37:45 Droga zawodowa, możliwość wyboru miejsca pracy – skierowanie do koszalińskiej brygady WOP, potem do Ustki, gdzie dowódcą był mjr Połowniak, i do Lęborka – tu boh. założył rodzinę i służył do 1956 r.
00:39:56 Po odejściu ze służby wojskowej boh. ukończył specjalistyczne kursy weterynaryjne i pracował do emerytury w 1989 w zakładach mięsnych, Gminnych Spółdzielniach, Państwowych Gospodarstwach Rolnych.
00:41:30 Boh. hodował lisy, które załatwił mu Józef Cyrankiewicz – także więzień Oświęcimia. Cyrankiewicz miał hodowlę lisów w Cetniewie k/Władysławowa i przyjeżdżał tam na kontrole. Spotkanie z boh. w strażnicy WOP we Władysławowie, której dowódcą był kpt. Jasiński. Prośba Cyrankiewicza, by patrole zwracały uwagę na hodowlę. Założenie spółdzielni hodowli zwierząt futerkowych „Strawa” koło Pucka, karmienie lisów rybami. Praca przez cała dobę: w zakładach mięsnych, kontrole stołówek PGR-ów, badanie dziczyzny, nocne pilnowanie lisów. [+]
00:45:39 Rodzina boh. - wykształcenie dzieci, jeden z synów był bardzo dobrym uczniem i dostał dyplom z rąk ambasadora ZSRR Aristowa. Obydwaj synowie pływali na statkach.
00:47:55 Przedstawienie rodziców: Agnieszka z domu Drąg i Piotr Drąg.
00:48:35 Położenie wsi Hucisko, nauka w szkole powszechnej w Raniżowie, piesze wędrówki do szkoły – 6 km w jedną stronę. Rodzice mieli niewielkie gospodarstwo. Podczas wakacji boh. pracował u zamożniejszych gospodarzy i w cegielni, zbierał jagody i grzyby, pomagał mamie w domu. Rodzina chodziła pieszo do kościoła do Przewrotnego, czwórka dzieci szła boso, by dopiero przed kościołem założyć buty. Ksiądz wyczytywał wiernych przychodzących na mszę i boh. lubił siadać z przodu, by się księdzu pokazać. [+]
00:53:10 Śmierć Marszałka Piłsudskiego – boh. był uczniem drugiej klasy, czarne opaski na znak żałoby.
00:54:28 W Hucisku były dwie żydowskie rodziny – właściciele karczmy: Abramowie (boh. chodził z ich dziećmi do szkoły) i rodzina Cały.
00:55:30 W czasie okupacji ojciec boh. był zastępcą sołtysa, jeździł do Rzeszowa i miał więcej wiadomości. Aresztowanie ojca 1 listopada 1943 – gestapowiec powiedział podczas aresztowania, że obserwowano go dwa lata.
00:56:41 Getta w Rzeszowie, Sokołowie i Głogowie. Ojciec dostał polecenie dowiezienia obydwu żydowskich rodzin do gestapo w Rzeszowie. Boh. poszedł nocą do Abramów, by ich ostrzec i zaproponować ukrycie członków rodziny w różnych miejscach, ale Abramowie nie chcieli się rozdzielać i zdecydowali się na wyjazd do Rzeszowa. [+]
01:02:31 Podczas pobytu w obozie w Pustkowie boh. spotkał kolegę ze szkoły w Raniżowie, Żyda nazwiskiem Małek. Bał się do niego odezwać, by nie wzięto go za Żyda.
01:03:38 Boh. współpracował z Armią Krajową i woził do Lwowa ulotki. W Hucisku nie mieszkali Ukraińcy.
01:04:20 Działalność w AK. Kilka razy boh. jeździł do Lwowa z kolegą Adamem Baranem. Na stacji rozchodzili się, boh. szedł na Podzamcze, a Adam Baran kierował się na lotnisko w Skniłowie. Baran przewoził granaty i funty angielskie (wcześniej był przez rok na robotach w Niemczech). Baran za funty kupował żywność.
01:07:27 1946 – przepustka w czasie studiów – boh. poszedł nocą w głogowskie lasy, na miejsce, w którym została rozstrzelana matka i dziadkowie – spotkanie z partyzantami, kolegami ojca (Bylicki), którzy zeszli do podziemia. Ostrzeżenie dla ojca, by nie angażował się w działania nowej władzy – postawa ojca. [+]
01:10:57 Amnestie dla członków zbrojnego podziemia. Walki podziemia antykomunistycznego były tematem tabu – boh. nic o nich nie wiedział.
01:11:42 W 1946 boh. jechał na półroczną praktykę do Sokołówki. Zatrzymanie pociągu przez partyzantów AK w lesie przed miasteczkiem – zabranie i rozbrojenie Rosjan, rozstrzelanie oficerów. Praktyka w Sokołówce, wyjazdy w teren. [+]
01:13:57 Pobyt w obozie Sachsenhausen (numer obozowy 87 298) – wiadomości o Powstaniu Warszawskim. Początek sierpnia – przyjazd niemieckich oficerów wysokiej rangi i gen. Grota-Roweckiego. Zebranie wszystkich więźniów na placu, boh. stał blisko miejsca, w którym samochód się zatrzymał i widział człowieka w kurtce, którego wprowadzono na podium. Przemowa esesmana – generał uderzył mówcę, odebrał mu głośnik i krzyknął: Jeszcze Polska nie zginęła! Publiczna egzekucja – strzał w tył głowy. Wyjście kolumn więźniów do pracy. Wygląd gen. Grota-Roweckiego – ubrany w skórzany płaszcz.
01:20:12 Pobyt w Oświęcimiu – myśli samobójcze. Boh. leżał przed komorą gazową, widział odbieranie dzieci matkom, grającą orkiestrę, wyciąganie zwłok z pociągu stojącego na rampie. Przyjazd drugiego pociągu, boh. (wraz z innymi więźniami) został załadowany i pociąg odjechał w kierunku Berlina. W transporcie jechali niemieccy uciekinierzy – bauerzy z bydłem. Uzbrojona ochrona pociągu: działka przeciwlotnicze. Przyjazd do Berlina.
01:23:23 Praca na strzelnicy (obóz w Polsce) – praca przy kopaniu głębokiego dołu, w który wkładano wąskie szyny kolejowe i transportowe wagoniki. Do wagoników wsadzano po czterech więźniów. Nadzór esesmana „Czarnego”. Trudne warunki pracy.
01:25:25 Ukraińska obsługa (banderowcy) obozu w Pustkowie. Jednemu z kolegów-weterynarzy Ukraińcy wymordowali rodzinę. Obiady w obozie – „żarty” ukraińskiej obsługi: zmuszanie biciem pałami do tańca: księży, Cyganów, Polaków. Górale przygrywający na grzebieniach, więźniowie przewracający się na lodzie.
01:28:25 Księża katoliccy byli w pustkowskim obozie, być może byli w innych obozach, ale ludzie nie przyznawali się do swoich profesji. Numery i symboliczne oznaczenia więźniów: czerwony trójkąt: polityczny, zielony: złodziej, czarny: sabotażysta, żółty: Rosjanin, Ukrainiec, biały: niewinny. Niemieccy komuniści mieli literę „N”. Pogardliwa nazwa księży w Pustkowie: „kapucyniarze”.
01:30:26 Boh. nie pamięta Wigilii w obozie. W niedzielę (w obozie pustkowskim) nie chodzono do pracy, tylko sprzątano baraki i teren obozu. Dzień urodzin Hitlera był wolny od pracy i podano więźniom gęstą zupę.
01:32:06 Powieszenie Cygana i jego syna (na bloku 9). [część 1 relacji 00:38:00]
01:32:55 Po bombardowaniu fabryki w Klingenbergu zrzucono z samolotu ulotki. Boh. miał jedną z nich, był na niej wykres linii frontów i dokładny opis sytuacji, postępy wojsk radzieckich, masowe poddawanie się Niemców – radość boh. Ulotki były w różnych językach: po polsku, rosyjsku. Obawy, by Niemcy w tych ostatnich dniach nie wymordowali więźniów. [+]
01:36:16 Wygląd komór gazowych: małe okienka do obserwacji.
01:37:03 Przejawy traumy obozowej w okresie powojennym: wkładanie chleba pod poduszkę, makabryczne sny, nerwowość. Praca nocami, by nie zasnąć i nie śnić, przyjmowanie leków. [+]
01:39:30 Boh. był w pustkowskim obozie przez 9 miesięcy – brak paczek z domu, po śmierci matki i dziadków nie miał się kto tym zająć, ojciec boh. był w tym czasie w partyzantce. Głód w obozie - boh. napisał do obcego człowieka z prośbą o jedzenie, ale ten przestraszył się. Dziedziczka z Dukli [ostatnimi właścicielami byli Tarnowscy] przysyłała do obozu chleb raz w tygodniu, przydziały dla więźniów. Zabijanie wszy współwięźnia za kawałek chleba, dokuczliwość insektów. Obiady w kotłach, wybieranie resztek. [+]
01:43:27 Po wojnie boh. podziękował Jerzemu Waldorffowi, który działał w RGO, za dostarczanie chleba do obozu.
01:44:03 Ubranie boh. w obozie w Pustkowie – odzież po zabitych Żydach i innych więźniach. Boh. miał spodnie z lampasem namalowanym czerwoną farbą i w takim kolorze trójkąt na plecach, czerwony krzyż na głowie.
01:45:37 Boh. spotkał po wojnie byłych więźniów, na których przeprowadzano eksperymenty medyczne: żona lekarza powiatowego w Lęborku, Żydówka.
01:46:39 Opis mydła obozowego: specyficzny zapach, konsystencja. [+]
01:47:28 Przyjaźnie w obozie. Zima 1944/45 – praca przy ładowaniu bomb do samolotów, powrót przez pole ze sterczącymi głąbami kapusty – boh. ukradł dwa i zmienił miejsca w kolumnie, by współwięźniowie go nie okradli. Numery więźniów na stołach do jedzenia, obok siedział Duńczyk, którego boh. poczęstował głąbem. Zbombardowanie bunkra, w którym ukrywali się esesmani – śmierć wszystkich zgromadzonych w bunkrze. Boh. miał możliwość wyjazdu za granicę, miał rodzinę w Argentynie, ale tam nie pojechał. [+]
01:51:37 Obóz w Pustkowie: więźniarka z obciętymi nogami. Całą grupę wywieziono – boh. nie wie dokąd. [1 część relacji 02:44:00]
01:52:22 Pobyt w Schwerinie w brytyjskiej strefie okupacyjnej, dobre traktowanie przez Anglików, jedzenie do syta. Dobra opieka w szpitalu, uprzejme pielęgniarki Niemki i Polki.
01:53:53 Rabusie, którzy napadli na pociąg byli w zmowie z maszynistą.
01:54:19 Promocja oficerska w Falentach. Przyjazd marszałka Roli-Żymierskiego, profesorów z weterynarii – opis ceremonii: uderzenie szablą.
01:55:30 Podczas służby weterynaryjnej w WOP boh. opiekował się końmi, psami, bydłem, trzodą chlewną w strażnicach. Tresura psów w ośrodku w Ostródzie: psy obronne, stróżujące i śledcze.
01:56:06 Ucieczki z PRL – podczas porannych apeli odczytywano komunikaty o sytuacji na całej granicy i informowano o próbach ucieczek. Grupy Niemców ukrywających się w pobliżu granicy atakowały posterunki, patrole, czasem udało im się przejść granicę.
01:57:39 Boh. należał do PZPR, nie mógł nie należeć, służąc w Wojskach Ochrony Pogranicza. Działalność Informacji Wojskowej – dokładne dane o przeszłości boh., awanse zależne od opinii Informacji. Boh. był szanowany przez gen. Mariana [Mieczysława] Dębickiego, dowódcę strażnicy w gdańskim Nowym Porcie. Podczas stanu wojennego generał był prezydentem Warszawy, telefon z pytaniem, czy boh. czegoś nie potrzebuje. Podczas stanu wojennego boh. był komisarzem rzeźni w Lęborku – nadzór, by nie doszło tam do sabotażu. [+]
02:02:08 Boh. odmówił współpracy z Informacją Wojskową, namawianie przez kolejnych funkcjonariuszy: mjr Piec, Fabiszewski. Boh. wziął ślub kościelny.
02:04:08 Ojciec żony miał w Końskich warsztat tokarski, w czasie wojny naprawiał samochody Niemcom, a broń partyzantom. Produkcja granatów w warsztacie – niebezpieczna sytuacja podczas dostawy z odlewni. [+]
02:06:42 Po wojnie teść nie chciał się zgłosić do ZBOWiDu. Akowcy płacili mu żywnością, zbożem. Po śmierci teścia jego uczniowie nieśli trumnę na ramionach na odległy cmentarz.
02:07:47 Śmierć Stalina – psychoza, że wkrótce wybuchnie wojna. Zachowanie dzieci w szkole, pytanie dociekliwego ucznia. Masówki, zbiórki oficerów. [+]
02:10:05 Dygresja o wywózkach do ZSRR i portretach Stalina na stacjach kolejowych.
02:10:38 Mroźne zimy, zamarznięty Bałtyk, boh. znalazł dwie foki przymarznięte na lodzie. Zimą 1947/48 lód skuł w porcie amerykański statek.
02:11:44 Opis badania dziczyzny. Dziki: szukanie włośni w mięsie, wycinanie próbek, oglądanie pod mikroskopem projekcyjnym. Zarażone sztuki szły na przerób do bakutilu. Stemplowanie zdrowych sztuk. Badanie zwierząt domowych – oceny i różne pieczątki.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.