Zofia Gordon z d. Śliwka (ur. 1927, Warszawa) wspomina dzieciństwo, wybuch wojny, okupację i powstanie warszawskie. Wychowywała się w ciepłym, dostatnim, patriotycznym domu. Wybuch wojny był wstrząsem – we wrześniu 1939 na jej oczach odłamek pocisku oderwał głowę biegnącej kobiecie. Ojciec bardzo szybko zaangażował się w konspirację. Został aresztowany na oczach córki, zginął w nieznanych okolicznościach. Mieszkanie w Alejach Ujazdowskich zajęli Niemcy, pani Zofia z matką przeniosły się do mieszkania na ulicy Pańskiej po wysiedlonych do getta Żydach. Doskwierała im bieda, matka poważnie chorowała. Pani Zofia próbowała szmuglem zarabiać na siebie i matkę. Podczas jednej z wypraw została mocno pobita przez granatowego policjanta, który znalazł przy niej towar. W czasie powstania warszawskiego zgłosiła się do pomocy przy rannych. Pewnego dnia bomby zburzyły ich dom, wśród zasypanych ludzi była mama bohaterki. W akcji ratunkowej udało się uratować m.in. urodzone dzień wcześniej dziecko. Boh. opisuje walki batalionu „Ruczaj”, m.in. zdobywanie „małej PAST-y”, obrzucanie „koktajami Mołotowa” niemieckich czołgów, a także śmierć 10-letniego powstańca, który umierając prosił: „Powiedzcie mamusi, że walczyłem jak żołnierz”.
more...
less
[00:00:07] Prezentacja, boh. ma stopień kapitana AK. Urodzona w domu przy ul. Marszałkowskiej 56 w Warszawie. Dzieciństwo, w domu gosposia Ola Franciszkowa. W wieku 3-4 lat obserwowanie modlącego się Żyda na podwórku.
[00:03:19] Zamożna rodzina, mieszkanie w Al. Ujazdowskich 28 m. 6 na 2 piętrze, 5 pokoi. Szkoła podstawowa przy ul. Hożej 13, odprowadzała ją gosposia, spacery w Łazienkach i Parku Ujazdowskim. Spokój w domu. Uwielbienie dla marsz. Piłsudskiego, którego nazywała „Dziadkiem”. Piłsudski i dzieci. Rozmowa z ojcem. [+]
[00:06:44] Ojciec był urzędnikiem państwowym, został aresztowany przez Niemców, zginął w 1942 r. Getto warszawskie. Wysiedlenie na ul. Pańską 45 m. 24, 4 piętro, pokój z kuchnią i alkową pomalowany na olejno na granatowo. Zarekwirowanie całego majątku przez Niemców, pobicie mamy. Malowanie ścian.
[00:10:34] Początek wojny, wrzesień 1939. Miejsca do spania w piwnicy podczas nalotów, ojciec bywał rzadko w domu. Kobieta niosąca chleb z piekarnii na ul. Książęcej przy pl. Trzech Krzyży trafiona kulą w szyję. [+]
[00:13:58] Zamknięte szkoły. Aresztowania: sąsiadka Niemka Rąbalska, miała dwóch synów, polskich oficerów, była często przesłuchiwana w al. Szucha, pomogła wielu Polakom, m.in. uratowała brata boh. Tadeusza. Konfiskata odbiorników radiowych w składzie na rogu Hożej i pl. Trzech Krzyży.
[00:16:10] Pobicie ojca przez Niemców, boh. widziała to zawinięta w kotarę. Mieszkanie przy Pańskiej było po Żydach. Synowie Rąbalskiej w polskiej armii. Sklep rodziców. Chrzestny Bielicki, Naczelnik Izby Skarbowej.
[00:18:08] Rodzice mieli sklep, który przynosił straty. Aresztowanie ojca, brat się ukrywał, odejście gosposi. Szacunek dla ludzi (gosposia, dozorca) – kindersztuba. [+]
[00:22:13] Choroba matki na serce. Pomoc gosposi. Praca dzieci - mama kolegi Baranowska handlowała mięsem – boh. jeździła razem z nią, dźwigała ciężkie paki. [+]
[00:26:29] Łapanki w pociągach, na dworcach, konfiskata mięsa, ucieczka przed strzelającymi Niemcami. Pobicie przez granatowego policjanta w Skarżysku Kamiennej (wybity ząb, uszkodzony słuch, złamany nos). Meldunki przenoszone w warkoczach. Łapanka. [++]
[00:33:57] Mieszkanie przy getcie. Samotny przejazd tramwajem przez getto na pl. Bankowy na Żoliborz – Żyd schowany wyskoczył z tramwaju.
[00:38:50] Łapanka na ul. Marszałkowskiej. Rozstrzelanie osób złapanych pod zburzoną ambasadą niemiecką przy ul. Pięknej, widok egzekucji. Tablica oddzialu AK „Ruczaj” na ul. Pięknej (dawnej Piusa XI). [+]
[00:41:50] Kamień pamiątkowy Batalion „Ruczaj” u zbiegu Mokotowskiej i Hożej upamiętniający zdobywanie tzw. małej PAST-y – kolega z oddziału Józef Kochowski odkrył zafałszowanie informacji na tablicy przy ul. Pięknej.
[00:42:55] Wybuch powstania warszawskiego – boh. mieszkała przy ul. Pańskiej. Przy ul. Mariańskiej powstał szpital polowy, boh. chodziła tam pomagać opiekować się rannymi. Brat walczył w zgrupowaniu „Ruczaj”. Błogosławieństwo mamy przed wyjściem boh. do powstania. [++]
[00:44:50] Wybuch bomby w budynku Pańska 45, poszukiwanie mamy zasypanej gruzem. Poród dziecka w zburzonym domu. Akcja ratowania zasypanych ludzi. [++]
[00:51:10] Wzajemna pomoc i solidarność podczas powstania. Czogłanie się pod ostrzałem do ul. Marszałkowskiej od pl. Zbawiciela, barykada na rogu Al. Jerozolimskich i Kruczej. Pseudonim „Iskra” nadał boh. lekarz z ul. Marynarskiej.
[00:54:12] Mama została na podwórku ul. Mokotowskiej 65, boh. poszła do szpitala zakonnic przy ul. Mokotowskiej 55. Spotkanie [Marii Kuncewiczowej ps. „Maria”?] – wstąpienie do AK.
[00:55:32] Ciężkie warunki w szpitalu przy ul. Mokotowskiej – bandaże z prześcieradeł. Boh. była sanitariuszką – opatrywała rany, obmywała twarze. Spanie na stojąco. Przedostanie się do mamy na ul. Mokotowskiej.
[00:57:32] Gdy Niemcy zdobywali PASTę, wjechali dwoma czołgami, między którymi szły polskie kobiety jako osłona czołgów i Niemcy przebrani za kobiety. Powstańy rzucali na czołgi butelki z benzyną, wiele kobiet rannych, popalonych, podpalenie czołgu. Ranny 10-11-letni chłopiec z rozerwaną klatką piersiową, boh. zemdlała. Chirurg dr Kostrzewski nie dał rady go pozszywać. Ostatnie słowa chłopca: „Powiedzcie mamusi, że walczyłem jak żołnierz”.
[01:00:45] Nie udało się odnaleźć mamy chłopca. Ulotka poszukująca chłopca. Msza koncelebrowania w kościele przy pl. Zbawiciela w intencji tego małego powstańca. [++]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.