Kazimiera Zagórska z d. Krogulec (ur. 1935, Pieńki) urodziła się jako średnia córka w rodzinie, gospodarującej na 36 hektarach na Wołyniu. W marcu 1943 podczas ataku nacjonalistów ukraińskich zdołali uciec z domu. Ratunek i schronienie znaleźli w sąsiednich Pendykach, w domu Ukraińca Iwana (nazwisko nieznane). Następnie dotarli do Łucka, gdzie przez kolejne dwa i pół roku mieszkali w zabudowaniach Katedry Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz kolegium jezuickiego, wraz z grupą innych uciekinierów z okolicznych wiosek. W lipcu 1944 po wkroczeniu Armii Czerwonej ojciec pani Kazimiery został wcielony do wojska i słuch o nim zaginął. W grudniu 1944 pani Kazimiera z matką i siostrami przyjechała do Polski i osiadły w Starej Wsi k. Kraśniczyna w powiecie krasnystawskim – w 3-hektarowym, zaniedbanym gospodarstwie po wysiedlonych Ukraińcach. Pani Kazimiera w 1949 roku ukończyła miejscową szkołę podstawową, a w 1953 roku – technikum chemiczne w Zgierzu. Pracowała w Zakładach Przemysłu Chemicznego „Boruta” w Zgierzu. W 1958 roku przeprowadziła się do męża (zawodowego oficera) do Modlina, a następnie do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie pracowała jako laborantka w jednostce wojsk chemicznych. W 1968 roku sprowadziła się do Sanoka, gdzie mieszka do dziś.
more...
less
00:00:10 Ucieczka rodziny do Łucka – schronienie w klasztorze, gdzie przebywało wielu innych uciekinierów. Poniedziałkowe apele organizowane przez Niemców, którzy wybierali rodziny na roboty do Niemiec. [+]
00:03:10 Zabranie na roboty rodziny ciotki Anieli Lesickiej, która namawiała ojca boh. do wyjazdu. Ojciec został zabrany do wojska i zaginął, a rodzina ciotki Anieli wróciła do Polski i zajęła poniemieckie gospodarstwo na Ziemiach Odzyskanych.
00:06:15 Mieszkanie uciekinierów w zabudowaniach klasztornych. Rodzina spędziła tam 2,5 roku. Zamknięcie klasztoru po wyzwoleniu miasta w 1944 r. Rodzina zamieszkała w piwnicy budynku razem z innymi Polakami – przesłuchania więźniów z pobliskiego więzienia na piętrze budynku. Przypadkowy strzał do mieszkania. [+]
00:10:40 Przeprowadzka do innego mieszkania, zabranie ojca do wojska w lipcu 1944 – powrót mamy do starego mieszkania w suterenie. Położenie budynku, w którym odbywały się przesłuchania. Dziecięce zabawy.
00:13:13 Powołanie ojca (i innych mężczyzn spośród uciekinierów) do polskiego wojska. Wyjazd ojca z grupą poborowych do Sum – powrót chorych do Łucka, brak wiadomości od ojca, który poszedł na front.
00:16:25 Edukacja – szkoła powszechna w Łucku. Repatriacja polskich rodzin w grudniu 1944 r. – długa podróż do Polski podczas działań wojennych. Wigilia w wagonie, warunki podczas podróży. Rodzina nie miała żadnego dobytku, tylko jeden tobołek i pierzyny. Posiłki w czasie podróży – suchary na drogę.
00:21:30 Repatrianci nie obawiali się napadu ze strony Ukraińców – dobra organizacja podróży. Trudne warunki: zimno i głód. Przystanki w Polsce – wysiadanie kolejnych rodzin. Działalność band ukraińskich na terenie Lubelszczyzny.
00:23:35 Rodzina boh. wysiadła w Krasnymstawie – wyjazd furmanką do Kraśniczyna. W domu w Starej Wsi, do którego przywieziono rodzinę, mieszkali jeszcze Ukraińcy – ich niechętna postawa wobec rodziny boh.
00:26:38 Mama nie przyjęła gospodarstwa w Starej Wsi – prace dorywcze u miejscowych gospodarzy. Jedynymi polskimi rodzinami we wsi były te repatriowane z Wołynia. Do gospodarstwa należały 2 hektary rozproszonej ziemi – brak możliwości przeprowadzki. Organizacja miejscowej ukraińskiej ludności.
00:29:20 Rodzina zamieszkała w domu Polaka Józefa Husa i jego żony Ireny, Ukrainki – mama pracowała w gospodarstwie, bo nie mogła zapłacić za mieszkanie. Boh. rano pasła krowy, a potem szła do szkoły – nauka i pasienie krów. Warunki bytowe, wyżywienie. [+]
00:33:03 Powojenne poszukiwania ojca – wiadomość z PCK, że jest pochowany w Kijowie.
00:35:04 Rodzina ojca mieszkała w Mirowie w Radomskiem. Mama, Helena Krogulec z domu Krasińska, urodziła się w Tychowie koło Iłży. Jej ojciec Leonard Krasiński służył w carskiej armii, po zwolnieniu z wojska (w drodze do domu) został obrabowany i zamordowany. Jego ojciec wszczął poszukiwania syna – znalezienia ciała w lesie. Babcia wyszła za wdowca, który miał 12 dzieci, ale córkę musiała zostawić u dziadka, który wydał jedyną wnuczkę za Franciszka Krogulca – historia rodziny mieszkającej w Pieńkach.
00:46:40 Mama mieszkała na Wołyniu 10 lat, czuła się Polką i nie chciała tam zostać po wyjeździe ojca. Odwiedziny babci w Starej Wsi – latem boh. jeździła do niej na wakacje.
00:49:07 Mama nie chciała wrócić do rodzinnego domu, bo nie podobał jej się mąż wybrany przez dziadka. Rodzina w Pieńkach pobudowała się za pieniądze, które dał dziadek.
00:52:05 Mama zakazała córkom opowiadania o przeżyciach na Wołyniu. Nauka w technikum chemicznym – boh. nie mówiła skąd pochodzi. ZSRR jako miejsce urodzenia – zmiana wpisu w dowodzie po ślubie.
00:54:04 Rozmowy ze szkolnymi koleżankami, które miały rodziców. Losy siostry, która jako dziecko zaczęła pracować – pilnowała dzieci małżeństwa, które prowadziło handel obwoźny na Lubelszczyźnie. Siostra wyjechała z nimi do Warszawy. Małżeństwo wybudowało sobie dom z cegieł wybieranych z gruzów. Wyjazdy boh. ze szkoły na święta do siostry, która w wieku 17 lat wyszła za mąż. Szwagier podczas Powstania Warszawskiego został ciężko ranny.
00:58:57 W 1954 r. boh. skończyła w Warszawie kurs wyszkolenia sanitarnego prowadzony przez wojsko, zakwaterowanie przy ul. Pięknej, spacery w Łazienkach, spotkania z siostrą. Po ukończeniu kursu boh. była komendantką drużyny medycznej w swoim zakładzie pracy – szkolenia z lekarzami i wojskowymi. Zawody między drużynami z różnych zakładów i miast.
01:03:50 Boh. widziała budowę Pałacu Kultury – jej wrażenia. Wyjazdy na ćwiczenia w ramach szkolenia sanitarnego.
01:04:48 Boh. była na Stadionie Dziesięciolecia podczas Festiwalu Młodzieży i Studentów w 1955 r. Wyjazd do Warszawy na pogrzeb mamy w 1973 r. Spacery i niedzielne koncerty w Łazienkach.
01:07:55 Po ślubie boh. przez rok mieszkała z mężem w Modlinie.
01:08:22 Boh. nie pamięta momentu zakończenia II wojny światowej. Wspomnienie życia w PRL-u.
01:09:23 Dopiero podczas pobytu w technikum boh. poczuła się bezpiecznie. Wieczorki dla młodzieży w hotelu robotniczym w Zgierzu.
01:11:07 Boh. występowała w kabarecie łódzkiego domu kultury – wyjazdy na występy i wycieczki – zwiedzanie kraju. Boh. należała do zgierskiego chóru „Lutnia” – występy w kościołach, wyjazdy na uroczystości. Życie w hotelu robotniczym, wyżywienie, paczki z domów.
01:16:57 Na imieninach boh. kolega jej narzeczonego, Wiesław, poznał koleżankę Wandę Pawlinę – przygotowania do ślubu, ultimatum postawione boh. przez narzeczonego Franka. Po powrocie do Polski boh. nie miała żadnych dokumentów i wyrobiła je w Łodzi – złożenie dokumentów w USC w Zgierzu i ślub boh. – reakcja rodziny. Wspomnienie męża.
01:26:00 Boh. miała jechać do mamy w lubelskie, ale szwagrowi zepsuł się samochód, więc jechała do koleżanki, Marysi, mieszkającej w Modlinie – spotkanie z Marysią na dworcu i wyjazd do Modlina. Boh. poznała przyszłego męża podczas obiadu w kasynie.
01:34:42 Wyjazd do Starej Wsi, boh. nie powiedziała rodzinie, że poznała chłopaka. Przyjazdy Franciszka Zagórskiego do Zgierza. Boh. wzięła ślub w 1958 r. Choroby męża i jego śmierć.
01:39:15 Wojenne przeżycia nie odcisnęły piętna na boh., która przestała myśleć o rodzinnym domu, gdy podczas wizyty na Ukrainie zobaczyła, że w miejscu wsi są orne pola. Refleksja na temat swojego życia.
01:42:37 Mama nie tęskniła na Kresami, boh. też nie.
01:44:03 Po wkroczeniu Armii Czerwonej na Wołyń ojciec nie pojechał do domu. Wielu uciekinierów, którzy zaryzykowali wyjazdy swoich do domów, nie wróciło z powrotem. Bestialskie morderstwa popełniane przez Ukraińców. Boh. chodziła z dzieciakami na łąki nad Styrem – zabawy nad rzeką. Boh. widziała powiązane zwłoki płynące z nurtem rzeki.
01:47:45 W Łucku stało niemieckie wojsko i Ukraińcy nie ośmielili się napaść na miasto.
01:48:26 W 1943 r. ojciec pracował w magazynie z żywnością dla niemieckiego wojska. Szefem magazynu był inż. Jan Tchórzewski. Ojciec dostawał deputat żywnościowy, mama dzieliła się żywnością z innymi uciekinierami.
01:50:22 Władysław Potrzeszcz, mąż ciotki Józi, należał do partyzantki i zginął w stodole podpalonej przez Niemców. Ciotka z dwójką dzieci przyjechała do Łucka. W tym czasie rodzina mieszkała w stróżówce przy magazynie, w którym pracował ojciec – przyjęcie ciotki do stróżówki. Zmiana sytuacji materialnej rodziny po wejściu Armii Czerwonej i zabraniu ojca do wojska.
01:55:44 Życie uciekinierów w klasztorze, lekcje religii dla dzieci. Zabawy dzieci nad Styrem. Warunki bytowe w klasztorze, spanie na narach. Posiłki z klasztornej kuchni, opis budynków i pomieszczeń. Msze w kaplicy. W klasztorze lekarze przyjmowali chorych.
02:01:52 Wszyscy w rodzinie byli zdrowi i nie mieli styczności z lekarzami. Mama była młoda, gdy przyjechała do Polski miała ok. 30 lat.
02:02:40 Mama miała koleżankę Katarzynę Spodły. Bezdzietna ciotka Ramusowa lubiła siostrę boh., Jadzię.
02:04:04 Uciekinierami w klasztorze zajmowali się księża. Położenie budynków, bliskość średniowiecznego zamku.
02:05:44 Po wkroczeniu Armii Czerwonej kościół i klasztor zostały zamknięte, wyjazdy uciekinierów do Polski.
02:06:39 W 1939 r. alumni rozjechali się do domów, potem budynki zajęli uciekinierzy.
02:07:48 Boh. nie pamięta polskich akcji odwetowych na Ukraińcach, ale na Wołyniu działała konspiracja. Niemcy stacjonowali w Zamku, niektórzy mieszkali w kamienicy należącej do inż. Tchórzewskiego, który miał dwa domy – po ucieczce Niemców inż. zaproponował, by rodzina zamieszkała w kamienicy, a ojciec został zarządcą budynku. Inżynier Tchórzewski pomagał rodzinie, zniknął po wkroczeniu Armii Czerwonej.
02:13:50 Walki o Łuck, radość z wyzwolenia miasta, zajmowanie mieszkań opuszczonych przez Niemców. Rodzina mieszkała w domu inż. Tchórzewskiego.
02:17:10 Wkroczenie Armii Czerwonej – radość mieszkańców miasta, zachowanie żołnierzy.
02:18:00 Życie Polaków i Ukraińców przed wojną, małżeństwa mieszane. Ostrzeżenie ojca przez znajomego Ukraińca. Początki rzezi na Wołyniu.
02:20:29 W Pieńkach nie mieszkali Żydzi, ale w Derażnem było wiele żydowskich sklepików. Podczas niemieckiej okupacji Żydów wywieziono, ukraińscy szpicle wydawali Polaków, którzy ukrywali Żydów.
02:22:31 Zabicie Żyda z Derażnego w Pieńkach.
02:25:37 W Łucku nie było Żydów, nie można było kupić jedzenia. Wyżywienie dla uciekinierów zorganizowano w klasztorze. Ojciec pracując w magazynie otrzymywał cukier, miód, konserwy.
02:26:58 W Wielkanoc 1945 r. AK przerwała łączność z Lublinem i Krasnymstawem, przyjazd partyzantów, którzy zabrali kilku Ukraińców. Wizyta partyzantów w domu boh. – rozmowa z mamą. Wsie w okolicy Kraśniczyna były w większości zamieszkane przez Ukraińców.
02:32:05 Pozwolenie od Bieruta na pozostanie Ukraińców na Lubelszczyźnie. Bogaci Ukraińcy Marchewa i Humin działali we władzach.
02:34:10 Przed wojną w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej była Szkoła Podchorążych Piechoty. Po wojnie w Komorowie stacjonowała jednostka wojsk chemicznych, w której służył mąż boh., a ona sama pracowała w laboratorium.
02:37:49 Rodziny wojskowe mieszkały w blokach wojskowych przy ul. Świerczewskiego w Ostrowi – dojazdy do pracy. W jednym z bloków były sklepy. Dni targowe w Ostrowi, infrastruktura miasta. Wypoczynek nad basenem pożarniczym. W mieście nie było szpitala, rodziny wojskowe jeździły do szpitala w Warszawie. Najstarszy syn urodził się w wiejskiej porodówce, dwójka młodszych dzieci w Warszawie.
02:43:45 Podziękowanie pani Kazimiery dla ekipy.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.