Stanisława Szarycz z d. Łosińska (ur. 1930, Planty, obecnie Białoruś) – jej ojciec był osadnikiem wojskowym, który walczył m.in. w wojnie polsko-bolszewickiej. Matka zajmowała się domem. W lutym 1940 rodzina została deportowana do specposiołka Kiarnysz w archangielskiej obłasti, gdzie dorośli pracowali przy wyrębie tajgi. Po amnestii rodzina przeniosła się do Siji, a gdy ojciec pani Stanisławy poszedł do Armii Berlinga, reszta rodziny wyjechała do Skorohodowa k/Połtawy na Ukrainie. Po powrocie w 1945 roku do Polski pani Stanisława osiadła we Wrocławiu i pracowała we Wrocławskiej Przędzalni Czesankowej przy ul. Stabłowickiej.
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonej w 1930 r.
00:00:25 Prezentacja rodziców: Antoniny i Ludwika. Ojciec był osadnikiem wojskowym, do lutego 1940 r. rodzina mieszkała w osadzie Planty w woj. nowogródzkim. Boh. miała ośmioro rodzeństwa, przed wojną szóstka chodziła do szkoły
00:01:30 W chwili wybuchu wojny boh. miała 9 lat i zaczęła naukę w trzeciej klasie, wspomnienie rodzeństwa. Szkoła mieściła się w domu wójta Orzechowskiego, starsze rodzeństwo uczyło się w Ostrowie.
00:02:46 Po 17 września 1939 utworzono szkołę białoruską. Rekwizycje zwierząt gospodarskich. Powrót do domu siostry mieszkającej w Baranowiczach.
00:03:39 10 lutego 1940 r. – wejście czterech żołnierzy do domu, skucie ojca i brata, rewizja w domu, krótki czas na spakowanie się. Wyprowadzanie koni ze stajni – incydent z klaczą. Wyjazd saniami, widok sań, którymi wywożono sąsiadów z osady. Przyjazd do Leszna, gdzie zgromadzono osadników w bożnicy. Podstawienie pociągu – załadowanie rodzin do wagonów, opis wnętrza. [+]
00:07:54 Droga na Syberię – zachowanie ludzi w wagonie. Warunki w podróży – otwarcie drzwi po trzech dniach jazdy, wyjście po wodę, posiłek dla zesłańców. Zdobywanie śniegu do picia przez dziurę, która służyła do załatwiania potrzeb naturalnych. [+]
00:09:34 Przyjazd do Archangielska, rozlokowanie zesłańców w szkole. Przewiezienie rodziny do posiołka w tajdze – pluskwy i karaluchy w izbie. Nakaz wyjścia do pracy przy wyrębie tajgi. Boh. opiekowała się trójką młodszego rodzeństwa. Ukaranie kolegi, który chciał pomóc siostrze Władzi w zaprzęganiu konia. Po trzech miesiącach starsze rodzeństwo zabrano do innych posiołków. [+]
00:12:17 Wysoka śmiertelność wśród zesłańców – śmierć sześciorga członków rodziny Białobrzeskich, brak możliwości leczenia. Racje żywnościowe tylko dla pracujących. Przyjazdy listonoszki, która odkupowała rzeczy od zesłańców. Gotowanie końskiej padliny przez mamę. Rodzina przebywała w lesopunkcie Kiarnysz do amnestii w 1941 r. [+]
00:15:00 Tata dowiedział się o amnestii i chciał wyjechać z posiołka – rozmowa z naczelnikiem. Droga rodziny pieszo przez tajgę, spotkanie umierającego Polaka. Zatrzymanie się na nocleg we wsi nad Dwiną – praca rodziców przy rozładunku ziemniaków, pierwsze ziemniaki zjedzone na Syberii. Postawa Rosjanina, który przyjął rodzinę na nocleg. Wyżywienie zesłańców – skromne racje chleba. Tata i brat dostali pieniądze na pracę i rodzina mogła zapłacić za przeprawę parostatkiem. Sztorm na rzece – przybycie do Jemiecka, gdzie przy spławie drewna pracowali Polacy. Spotkanie z bratem Adamem, który pracował przy spławie. [+]
00:21:17 Przybycie rodziny do Siji. Zimą przyszedł brat Adam, który szedł do Armii Andersa – jego wygląd i ubranie. Brat dotarł do wojska, gdzie trafił do szpitala. W Siji boh. opiekowała się młodszymi braćmi – choroba jednego z nich. Wiadomość, że w szpitalu w Jemiecku leży siostra Marysia – jej śmierć i pochowanie przez tatę. Śmierć młodszego brata. Pobyt w Siji z rodzinami Białobrzeskich i Onoszków. Choroba Romci Białobrzeskiej – jej współczesne losy. [+]
00:24:36 Poprawa wyżywienia: korzonki, kradzieże zgniłych ziemniaków – pieczenie placków. Opieka boh. nad młodszym rodzeństwem. Tato i siostra Władzia poszli do wojska, a rodzina wyjechała na Ukrainę – pobyt w posiołku między Połtawą a Charkowem. Boh. spotkała Ukraińca, który częstował dzieci truskawkami. Wygląd zesłańców, brak środków czystości, wszawica i pluskwy. Praca członków rodziny w polu, zbieranie kłosów zboża, praca w sadach. Stosunek miejscowej ludności do Polaków, opieka boh. nad grupą polskich dzieci – śpiewanie pieśni legionowych podczas pracy. Pilnowanie upraw przez uzbrojone strażniczki – powody kradzieży owoców podczas burzy. Praca za jedzenie. [+]
00:33:05 Przyjazd ojca z wojska do Skorohodova, radość dzieci. Boh. zachorowała na malarię i znalazła się w szpitalu – leczenie chininą. Wiadomość o wyjeździe do Polski. Boh. wyjeżdżając z Ukrainy była pewna, że wraca do domu w Plantach. Zabranie chorych do szpitala po przekroczeniu granicy. [+]
00:36:46 Przyjazd do Wrocławia – spotkanie z ojcem. Początki na Ziemiach Odzyskanych – grupowe wyjazdy do Wrocławia po chleb. Ataki za strony czerwonoarmistów, gwałty i rozboje. Rodzina zamieszkała w Ratyniu, gdzie ojciec był gajowym. Budowa torów kolejowych w czynie społecznym. [+]
00:38:59 Boh. poszła do pracy, wyszła za mąż, jest matką szóstki dzieci, ma wnuki i prawnuki.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
00:40:16 Początek wojny, niemieckie naloty, atmosfera w domu. Rodzina nie spodziewała się ataku ze strony Związku Radzieckiego, wkroczenie Armii Czerwonej – aresztowanie wójta, rozstrzelanie nauczyciela.
00:41:53 Ojciec boh. walczył w Legionach, trudne początki osadnictwa na Nowogródczyźnie.
00:43:13 Boh. nie wie, czy rodzice spodziewali się wybuchu wojny. Atmosfera po wkroczeniu sowietów. Rodzina czasem spała u sąsiadów, którzy obawiali się napaści – kradzież ziemniaków przez sąsiada Deniszczyka, Białorusina. Ojciec, mający wiedzę weterynaryjną, pomagał nieodpłatnie okolicznym chłopom. Stosunki z sąsiadami Białorusinami przed wojną.
00:46:49 Współczesny wyjazd krewnych na Białoruś – zniszczenie osady i gospodarstwa w Plantach, rozebranie budynków. Ojciec boh. posadził sad, wokół którego rosły wiśnie i te drzewa stoją do dziś.
00:48:53 Przyjście enkawudzistów nad ranem. Szczekanie psów, ryk zwierząt. Wywożone rodziny: Białobrzescy, Trojanowscy, Makowscy. Warunki w wagonie, załatwianie potrzeb naturalnych do dziury w podłodze. W innych wagonach ludzie umierali, ale w wagonie boh. nikt nie zachorował ani nie umarł. Wywóz wielodzietnych rodzin – przewaga dzieci w wagonie. [+]
00:52:33 Ojciec i starsze rodzeństwo pracowali przy wyrębie tajgi, mama sprzątała lodziankę, gdzie stały konie. Krótkie lato na Syberii, plaga komarów. Długie i ostre zimy – radość ze znalezienia w tajdze zamarzniętego głuszca. Podczas zbierania zamarzniętych grzybów boh. i mama zgubiły się – dotarcie do chatki, gdzie mama ugotowała grzyby – współczesna reakcja boh. na widok gotowanych grzybów. Refleksje na temat doceniania teraźniejszości.
00:56:53 Zbieranie latem jagód i żurawiny. Niedożywienie zesłańców i choroby – śmierć państwa Durów. W tajdze nie było szczawiu ani pokrzywy, które jedzono po przeprowadzce do Siji – kradzieże zamarzniętych kartofli. Boh. słyszała o niedźwiedziach w tajdze, ale żadnego nie widziała.
00:59:17 Zgubienie się boh. i mamy podczas grzybobrania – nocleg w leśnej chatce, odnalezienie drogi do posiołka.
01:00:17 Podczas pogrzebów zesłańców nie można było odmawiać modlitwy, ale w barakach modlono się. W Koczubejówce na Ukrainie była cerkiew i boh. poszła w Wielkanoc poświęcić pokarmy – zachowanie kościelnego, reakcja boh.
01:03:04 Trójka rodzeństwa zmarła na Syberii. Siostra Władzia poszła do wojska, podczas pobytu na Ukrainie mama dostała list, że córka została oficerem. Wracające listy. Informacja, że siostra zmarła na zapalenie płuc i jest pochowana w Lublinie – po wojnie rodzina nie znalazła grobu Władzi.
01:04:50 Brat Adam wyszedł ze Związku Radzieckiego z Armią Andersa, po wojnie mieszkał w Londynie i odwiedzał rodzinę w Polsce. Śmierć brata w szpitalu w Zielonej Górze, msza we Wrocławiu, zabranie przez bratową trumny do Londynu.
01:10:00 Podczas pobytu na Ukrainie boh. pracowała w sadzie, zbierała owoce, plewiła cebulę. Ojciec podczas służby wojskowej był zaopatrzeniowcem.
01:11:24 Repatriacja do Polski, pogodzenie się z utratą domu na Kresach. Jeden z sąsiadów myślał, że wraca do domu, popełnił samobójstwo po przyjeździe na Ziemie Odzyskane.
01:12:55 Boh. pracowała przez 25 lat we Wrocławskiej Przędzalni Czesankowej. Boh. nie była pytana o losy w czasie wojny. W czasie wakacji była szefową kuchni w zakładowym ośrodku kolonijnym w Kamionkach k/Bielawy.
01:14:46 Pierwszy obfity posiłek: ziemniaki w wiosce nad Dwiną. Po przyjeździe do Polski rodzina zamieszkała w leśniczówce w Ratyniu, sąsiadka pani Kutowa przyszła się przywitać i przyniosła bochen chleba.
01:17:00 Stan zdrowia członków rodziny po powrocie z Syberii. Śmierć młodszego brata w Siji, pochówek pod brzozą. Najmłodszy brat Kazimierz zmarł mając 41 lat, boh. do końca opiekowała się nim. Zajęcia rodziców po osiedleniu w Ratyniu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.