Skrzyńska Elżbieta

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2062

24 sierpnia 2024, Sopot

1:11

Elżbieta Skrzyńska z d. Tatarkiewicz (ur. 1924, Warszawa, zm. 2025, Sopot) to powstańczyni warszawska i siostrzenica profesora Władysława Tatarkiewicza. Jej ojciec był adwokatem, we wrześniu 1939 roku został powołany do wojska jako oficer rezerwy i internowany w Rumunii, gdzie spędził całą okupację. Elżbieta wraz z matką mieszkały na ulicy Wiejskiej w Warszawie, skąd w 1943 roku zostały przez Niemców wyrzucone i przeniosły się na pl. Narutowicza, gdzie mieszkały do wybuchu powstania warszawskiego. W 1942 roku Elżbieta Skrzyńska zdała tajną maturę i wstąpiła do Armii Krajowej. Jej dowódcą był Jerzy Bogdanowicz ps. Hercuń. W konspiracji przeszła kurs sanitarny, była również łączniczką. 1 sierpnia 1944 stawiła się na punkt zborny na Chmielnej 61. Należała do 2 Harcerskiej Baterii Artylerii Przeciwlotniczej „Żbik” Zgrupowania „Gurt”. Z Warszawy wyszła 7 października, razem z siostrą i ludnością cywilną. Przez Ursus trafiła do Częstochowy, a potem do rodzinnego majątku w Żabach. Po wojnie znalazła się w Łodzi, a następnie z rodzicami przeniosła się do Sopotu. Przez rok studiowała w studium spółdzielczym przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Ukończyła kurs dla sekretarek. Pracowała jako księgowa i instruktor rachunkowości w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Pracy w Gdańsku „Centrala”. Widnieje na jednym z najsłynniejszych powstańczych zdjęć wykonanym przez Joachima Joachimczyka.
more...
less

[00:00:10] Ur. 10 kwietnia 1924 r. w Warszawie. Rodzice, Zofia Kronkowska, Jan Tatarkiewicz. Młodsza siostra Janina, „spokojny, zrównoważony dom”. Ojciec prowadził kancelarię prawniczą, mama słabego zdrowia. Silna więź z ojcem, „zapewniał rozrywki”: spacery, sanki, wyjścia do kawiarni, na konkursy hippiczne. Z rodziną mieszkała babcia Tatarkiewicz, zapoznała boh. z książkami Sienkiewicza – „bakcyl czytelnictwa” na całe życie. Ulubione lektury.
[00:05:15] Wieczorny rytuał pożegnalny w gabinecie ojca (całowanie go w rękę). Nieokazywanie czułości w rodzinie ani przytulania. Dbałość o dzieci, ale „chłodne” wychowanie.
[00:07:27] Wspólne posiłki w domu, rozmowy przy stole, m.in. ze stryjem Władysławem Tatarkiewiczem – „człowiek ciekawy życia”. [+]
[00:09:53] Rodzice nie byli zaangażowani politycznie, zgodne poglądy centro-prawicowe, „patriotyzm w działaniu” – udział boh. w konspiracji. „Każdy robił dla kraju co mógł”. Gazeta w domu „Kurier Warszawski” przynoszona stryjowi do rąk własnych przez listonosza. [+]
[00:14:20] Dom rodzinny przy ul. Wiejskiej, stryja przy Marszałkowskiej (potem dom przy ul. Prezydenckiej). Podczas ewakuacji Warszawy stryj uratował jedyny egzemplarz swojego traktatu „O szczęściu”, wyrzucony wcześniej przez niemieckiego żołnierza. Hasło: „nie ma już więcej polskiej kultury”. [++]
[00:16:27] Edukacja przed wojną: prywatne gimnazjum im. Zofii Wołoskiej przy ul. Piusa XI 28. Brak podziałów religijnych i obyczajowych w szkole. Siostra oddana harcerstwu, działała w Szarych Szeregach (ps. „Myszka”).
[00:19:05] Przyjazd po boh. dowódcy Bogdanowicza ps. „Hercuń” na rowerze tuż przed wybuchem powstania warszawskiego, „mamo, do widzenia, ja idę na powstanie”. Reakcja matki. Niewielkie zainteresowanie boh. wybuchem wojny, szok na widok Niemców maszerujących Alejami Ujazdowskimi. Nauka na kompletach, „najprawdziwsza matura” w 1942 r.: język polski (temat: „Epopeja męczeńska młodzieży wileńskiej”), matematyka, fizyka, chemia. Konspiracyjny egzamin maturalny w budynku naprzeciwko siedziby gestapo.
[00:23:08] Rozpoczęcie pracy w konspiracji w 1942 r. Szkolenie konspiracyjne przeprowadzone przez dowódcę „Hercunia”, złożenie przysięgi wojskowej. „Byłam traktowana jako żołnierz Armii Krajowej”. Boh. rozprowadzała „Biuletyn informacyjny” AK z Centralnego Biura Wydawniczego, nosiła broń. Pistolet „piątka” zapakowany w papier fabryki czekolady „E. Wedel”.
[00:25:43] Przenoszenie karabinu maszynowego w pięknym opakowaniu – ostrzeżenie przez obcą kobietę przed Niemcami. Zasady konspiracji wprowadzane przez „Hercunia”: „jak o piątej, to o piątej”.
[00:29:25] Rodzina spędziła wrzesień 1939 r. w Warszawie, ojciec powołany jako oficer rezerwy, internowany 15 września, całą wojnę spędził w Rumunii. W końcu sierpnia boh. przebywała z mamą w majątku dziadków Żaby, decyzja o powrocie do Warszawy, mieszkanie przy ul. Mochnackiego. U boh. brak świadomości zagrożenia wojną. [+]
[00:34:30] Mroczny obraz Niemców maszerujących przez Warszawę. Ocalone przed bombami mieszkanie przy ul. Mochnackiego. Historia majątku Żaby, wykupionego od Żydów przez dziadka. Dzierżawca Brzozowski płacił mamie opłatę dzierżawną w czasie wojny. „Nie brakowało jedzenia”.
[00:40:20] [Po wojnie] wyrzucenie rodziny i zarządcy z majątku, zamieszkanie w Łodzi. Ojciec wrócił z Rumunii, odszukał rodzinę w Łodzi.
[00:42:50] Zachowywanie przez boh. szczególnych zasad bezpieczeństwa podczas poruszania się po okupowanej Warszawie. Roznoszenie pieszo, wieczorami, „Biuletynu informacyjnego” w obawie przed łapanką i egzekucją tramwajową, sumienne przestrzeganie godziny policyjnej.
[00:45:29] Zadanie rozpoznania rozkładu i rodzaju zamków w drzwiach mieszkania przy ul. Mokotowskiej, zamieszkałego przez Niemkę z synem. Boh. podszyła się pod Niemkę wysiedloną z Berlina. [+]
[00:49:08] Wykorzystanie znajomości jęz. niemieckiego po powstaniu: awantura ze strażnikiem o kombinezon roboczy. Boh. ewakuowana z siostrą Janką z Warszawy jako osoba cywilna do fabryki w Ursusie. Siostra zasypana pod gruzami w powstaniu. [+]
[00:53:10] Kurs sanitariuszki przed powstaniem, szkolenie wojskowe w lesie. Boh. szkoliła młodsze dziewczęta.
[00:56:05] Państwo Podziemne – różne grupy nieznające się. Wyroki śmierci wykonywane na zdrajcach: na Saskiej Kępie wyrok na zdrajcy wykonali 16-17-letni chłopcy.
[00:59:50] Przewiezienie boh. rowerem na ramie przez „Herconia” z ul. Mochnackiego na ul. Chmielną 61. Siostra powołana do służby z Szarych Szeregach. Kolega Andrzej ukrywał się w mieszkaniu boh. Silna wola walki powstańczej u boh.
[01:02:06] Pierwsze chwile powstania na ul. Chmielnej w wytwórni papierniczej Wierzbickiego. Kolega trafiony podczas obserwacji Dworca Głównego. Bomby niemieckie „krowy”. Oddział boh. „Gurt”. Przenoszenie rannego porucznika z oddziału Chrobry II pod ostrzałem ognia (boh. z koleżanką „Bogdańską”).
[01:05:55] Przybycie do oddziału mężczyzny („Neron”) – trafiony kulą podczas osłaniania boh. Rola „Nerona” w ratowaniu porucznika z Chrobrego II.
[01:10:11] Zgłoszenie się boh. do zaniesienia meldunku – oddelegowano inną łączniczkę, która została zastrzelona po drodze. „Mogłam to być ja”.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Saramonowicz Wojciech

Instytut Pileckiego

Film