Romuald Drohomirecki (ur. 1932, Bereźne) dorastał w wiosce Derażne na Wołyniu. Jego ojciec Ludomir, mierniczy przysięgły, w lutym 1943 został przez ukraińskich nacjonalistów pobity i uprowadzony (prawdopodobnie zamordowany). W marcu 1943 pan Romuald z matką i rodzeństwem przeżyli atak ukraiński na wioskę, uratowani (podobnie jak kilkunastu innych Polaków) przez znajomego Ukraińca Bojko, a następnie przez kolejnego Ukraińca o nazwisku Korolko. W kolumnie eskortowanej przez polską samoobronę dotarli do Huty Stepańskiej, a stamtąd pociągiem do Równego. Tu zostali przez Niemców włączeni do transportu robotników przymusowych do Niemiec, z którego uciekli. Po krótkim okresie ukrywania się w Równem trafili do obozu hitlerowskiego w Soldau (Działdowo), gdzie doczekali wyzwolenia. Po wojnie pan Romuald uczył się w technikum we Wrocławiu. Za domalowanie brody na portrecie Stalina trafił do kamieniołomu w Strzegomiu, a następnie z karnym nakazem pracy do Świdnicy. Ukończył studia na Politechnice Wrocławskiej. W 2013 roku wydał książkę wspomnieniową pt. „Losy”. Obecnie na emeryturze, mieszka w Olsztynie.
more...
less
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1932 r. w Bereźnem.
00:00:27 Ojciec był przysięgłym mierniczym – specyfika pracy. Rodzina mieszkała w Stepaniu, gdy ojciec wyjeżdżał na pomiary zabierał rodzinę ze sobą – boh. i brat pomagali ojcu stawiać tyczki miernicze, starszy brat otrzymał rower za pomoc. [+]
00:04:47 W 1948 [prawdopodobnie przejęzyczenie boh. – chodzi o 1938?] zmarł niewłaściwie leczony najmłodszy brat Bogusław – reakcja matki. Przeprowadzka do Derażnego, gdzie rodzice wynajęli mieszkanie w żydowskiej kamienicy. Właściciele domu stracili dwoje dzieci, został tylko syn Szymek – przyjaźń z boh., zawarcie „braterstwa krwi”. Rozmowy o zmarłym rodzeństwie, zabawy chłopców. Ojciec kupił dom i ziemię. Boh. z bratem hodował króliki. Zabawy dzieci nad skutym lodem Horyniem. [+]
00:16:44 Jesienią 1939 r. boh. poszedł do szkoły powszechnej i siedział z Szymkiem w jednej ławce. Kolega był zdolny, lepiej się uczył i pomagał boh. Po wybuchu wojny w szkole zostali nauczyciele Ukraińcy i Żydzi. Wkroczenie Armii Czerwonej – wygląd żołnierzy, roznoszenie przez nich wszy i pluskiew. Życie podczas sowieckiej okupacji. Nauczycielka Żydówka zabierała dzieciom medaliki – reakcja boh. na zerwanie medalika, pobicie go przez kierownika szkoły. Rodzina musiała wyprowadzić się z domu zajętego przez czerwonoarmistów – odwiedziny Szymka, który odrabiał lekcje z boh. Po powrocie do szkoły boh. nie mógł siedzieć z nim w ławce. Boh. podobała się koleżanka Żydówka Rywka – przejawy sympatii. [+]
00:25:45 Rodzina została ostrzeżona przed deportacją przez Szymka, którego ojciec był w NKWD – ucieczka z domu, Szymek przynosił jedzenie ukrywającej się rodzinie. Próba powrotu do zajętego domu, mieszkająca tam Rosjanka pozwoliła zabrać trochę rzeczy. Rodzina zamieszkała u państwa Kaczyńskich – warunki w niewielkim mieszkaniu. Mama kontaktowała się z Rosjanką mieszkającą w ich domu, która załatwiła mieszkanie na piętrze magazynu. [+]
00:33:54 Napaść Niemiec na ZSRR – ucieczka Rosjan, pozostawiony sprzęt wojskowy był zabierany przez Ukraińców. Zimą 1942 r. prawosławni zbudowali ołtarz z lodu nad rzeką, gdzie batiuszka odprawiał mszę – boh. chodził tam posłuchać śpiewu Ukrainek. Przed ołtarz przyszli Ukraińcy z siekierami, kosami, które pop poświęcił. [+]
00:37:47 W 1943 r. zaczęto mówić o mordach popełnianych przez Ukraińców. Ojciec pracował jako tłumacz w biurze niemieckiego komendanta – spory „o miedzę” między Ukraińcami a Polakami – ojciec został posądzony o kłamstwo i uderzony przez komendanta. Ojciec współpracował z partyzantami – nocą przyszli Ukraińcy, którzy pobili go, a potem zabrali. [+]
00:42:53 W połowie marca rodzinę obudziły strzały, mama ukryła dzieci pod łóżkiem – Ukraińcy przyjechali pod dom, ale nie weszli do środka. Rankiem przybiegły ukraińskie kobiety, które opowiedziały o morderstwach w Derażnem. Boh. pobiegł na pocztę do Kaczyńskich, gdzie zobaczył zwłoki kolegi Fredka, jego siostry Danusi i rodziców – reakcja boh. Niektóre Ukrainki lamentowały, inne w tym czasie rabowały dobytek Kaczyńskich. Ksiądz poprosił, by przywozić zwłoki pomordowanych – przywozili je Polacy i Ukraińcy, stan przywożonych ciał. Pogrzeb pomordowanych. Po pogrzebie do mamy podszedł Ukrainiec Korolko, który ostrzegł ją, by nie nocowała w domu. [+]
00:51:27 Rodzina zamieszkała w pobliskich Pieńkach Pendyckich u Ramusów – warunki pobytu. Mama przyprowadziła krowę z Derażnego, podczas wyprawy do sąsiedniej wsi po siano wieś została zaatakowana, do brata strzelano, ale bratu i mamie udało się schować w stodole – zachowanie Ukraińca. Po powrocie mamy i brata część mieszkańców Pieńków przeniosła się do wsi Pendyki, gdzie byli polscy partyzanci. [+]: 00:58:06 Po odejściu partyzantów na wioskę napadnięto. Rodzina schowała się w domu, który podpalono – spotkanie z uzbrojonym Ukraińcem, zachowanie młodszej siostry. Ukrainiec prowadzący rodzinę do sztabu zabił dziewczynkę na jednym z podwórek. Przed jednym z domów stał starszy Ukrainiec, który zabrał mamę z dziećmi do siebie. W jego domu było już kilkanaście osób. Przed wojną gospodarz chodził po prośbie i znał mamę. [+]
01:04:10 Gdy sytuacja się uspokoiła mama chciała iść do Stepania, gdzie mieszkała jej siostra – wyjazd wozem ze wsi. Nocleg w we wsi Stydyń Wielki u koleżanki mamy, która wyszła za Ukraińca i przyjęła prawosławie. Pomoc uzbrojonych Ukraińców, którzy wyciągnęli konia z błota. [+]
01:10:10 Ciotka została wywieziona przez Ukraińca ze Stepania do Huty Stepańskiej, gdzie gromadzili się Polacy i działała samoobrona. Jej mąż Ukrainiec zginął, ponieważ nie chciał zabić żony, Polki. Mama pojechała do wsi Dworzec, gdzie mieszkała jej rodzina – wspólna droga do Huty Stepańskiej.
01:13:03 W Hucie Stepańskiej rejestrowano uciekinierów. Rodzina zamieszkała w domu Piotrowskich, syn Czesław (w latach 80. minister górnictwa) należał do samoobrony. Walki partyzantów z banderowcami. Napady na Hutę Stepańską, przyjazd Niemców. Wyjazd Polaków z Huty – przybycie na stację kolejową, gdzie stały podstawione przez Niemców wagony. Rodzina była w wagonie, ale nocą mama z dziećmi uciekła. Mąż kobiety, która zaprosiła rodzinę do domu był kolejarzem – przejazd węglarką do Równego.
01:20:23 Podczas pobytu w Równem rodzina mieszkała w suterenie zniszczonego domu – niemiecka obława na Żydów, rozmowa mamy z żołnierzami. Niemcy zabrali rodzinę i zawieźli do pociągu, w wagonie byli Łotysze i Cyganie. Wizyta w łaźni, odwszawienie ubrań. Transport przyjechał do Działdowa (Soldau) – przejście do obozu, los starszego brata. W baraku z rodziną zamieszkała Łotyszka, lekarka, która leczyła siostrę boh. [+]
01:27:33 Boh. wraz z innymi dziećmi pracował przy budowie drogi – narzędzia pracy. Dzieci z Działdowa przyglądały się pracującym rówieśnikom – boh. miał bardzo zniszczone buty, jeden z działdowskich chłopców, Benek, przyniósł mu buty. Obuwie dawane przez Niemców. [+]
01:31:28 17 stycznia 1945 r. obóz został wyzwolony. Odgłosy zbliżającego się frontu, Niemcy wyganiali więźniów, ale mama schowała się. Do opuszczonego obozu przyszli mieszkańcy Działdowa – spotkanie z Benkiem, który zabrał rodzinę do swojego domu. Kąpiel przygotowana przez mamę Benka. Rodzina zamieszkała na strychu domu, obok mieszkała lekarka, Rosjanka – rozmowy z boh. [+]
01:36:33 Podczas zabawy bronią Benek został postrzelony w rękę. Ojciec Benka, kolejarz, zawiadomił mamę o przyjeździe repatriantów z Wołynia, transport zatrzymał się w Działdowie – znalezienie ciotki Stefanii Sobolewskiej. Wyjazdy do okolicznych miejscowości w poszukiwaniu miejsca do zamieszkania. Wyjazd do Olsztyna, gdzie mieszkała ciotka Sobolewska. Mama znalazła dom przy ul. Traugutta i rodzina tam zamieszkała.
01:41:41 Boh. chodził do szkoły podstawowej, zachowanie boh. – przejawy wojennej traumy. Jednej z nauczycielek zginęła cała rodzina – rozmowy z boh.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
01:43:34 W 1947 r. boh. skończył szkołę i chciał iść do szkoły kadetów w Legnicy – reakcja matki. Boh. pojechał do szkoły, gdzie pokazano mu list przez nią napisany. Boh. nie wrócił do domu, ale tułał się na Ziemiach Odzyskanych. Podczas jednego z przejazdów konduktor wysadził boh. w Strzegomiu – spotkanie ze Stanisławem Drozdowskim, który zabrał boh. do domu. Stanisław Drozdowski był nauczycielem w Liceum Mechanicznym, do którego boh. zaczął chodzić. Wizyta mamy. [+]
01:49:15 Po ukończeniu szkoły w Strzegomiu boh. wyjechał do w technikum we Wrocławiu, które ukończył w 1953 r. – złożenie papierów na Politechnikę, przyjęcie na studia. Boh. polecono udekorowanie portretów Stalina i Lenina, za domalowanie brody Stalinowi został skazany na dwa lata robót w strzegomskich kamieniołomach. [+]
01:50:52 Wujek Drozdowski załatwił zmianę wyroku na karny nakaz pracy w zakładach A6 w Świdnicy, gdzie produkowano aparaturę precyzyjną. Dyrektorem zakładu był znajomy ojca, który zatrudnił boh. na stanowisku technika normowania. Pracownikami zakładu byli wykształceni ludzie, którzy narazili się władzy – propozycja pomocy w nauce. Boh. zdobył niemieckie techniczne książki, z których się uczył. Pod koniec odbywania kary pisał prace magisterskie starszym kolegom. [+]
01:54:30 Nawiązanie kontaktu z potomkami Korolki – z boh. skontaktowała się Wanda Rostowska, reżyserka, która zaproponowała mu udział w filmie pt. „Mój przyjaciel wróg”. Wyjazd na Ukrainę, gdzie boh. spotkał w Derażnem córkę Korolki i jego wnuczkę. Spotkanie z Wierą Bojko. Ukrainiec, który wywiózł ciotkę ze Stepania został za to zamordowany przez banderowców. W Derażnem byli Ukraińcy, którzy zginęli za pomoc Polakom.
02:01:53 Słowikowscy mieli rzeźnię i sklep mięsny w Derażnem, z licznej rodziny uratował się jeden syn, któremu pomógł Ukrainiec. We Wrocławiu mieszkała Stanisława Jaworska, która miała po wojnie kontakt ze Słowikowskim.
02:03:19 W domu Bojki ukrywało się kilkanaście osób, m.in. Krogulec. W Olsztynie była kobieta z Pendyk, z którą boh. spotkał się podczas wizyty prezydenta Kaczyńskiego. Córka Korolki pobudowała się na działce należącej do rodziny. Odszkodowanie za mienie zabużańskie. W domu w Derażnem jest obecnie szkoła muzyczna.
02:08:34 W domu pod oknem była skrytka, mama schowała tam świadectwo boh. ze szkoły i kilka zdjęć. W piwnicy pod cegłami ojciec trzymał pistolet, boh. znalazł go po wojnie. Wyjście uciekinierów z Huty Stepańskiej – boh. przenosił informacje między strażą a kolumną, ale mama mu tego zabroniła.
02:13:04 W Hucie Stepańskiej brat dostał drewniany karabin – atrapę broni. Atrapy robili miejscowi stolarze. W ochronie kolumny było niewielu uzbrojonych ludzi.
02:15:26 Szymek przez jakiś czas ukrywał się domu boh., potem poszedł z partyzantami do lasu i ślad po nim zaginął. Ojciec Szymka uciekł z wycofującymi się Rosjanami, matka została zastrzelona. Rywka z rodziną także została zabita. Zagłada Żydów z Derażnego.
02:18:21 Podczas pasterki do kościoła przyszli Rosjanie i Żydzi, którzy przerwali mszę. NKWD stało przy drzwiach i aresztowało niektórych wychodzących – zastrzelenie uciekiniera. [+]
02:20:00 Mama zorganizowała zabawę dla Rosjan w Derażnem. Niektórzy żołnierze Armii Czerwonej byli uwolnionymi skazańcami – boh. widział w Olsztynie zabicie żołnierza przez oficera. Zdobywanie jedzenia tuż po wojnie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.