Sienkowska-Czerny Krystyna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1056

28 listopada 2019, Koszalin

3:41

Krystyna Sienkowska-Czerny (ur. 1926, Łomża) została wspólnie z matką i młodszym rodzeństwem zesłana w 1940 roku na Syberię do miejscowości Barnauł w górach Ałtaj. Tam pracowała w fabryce papierosów. W 1943 roku wstąpiła w szeregi 1. Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki formującej się w Sielcach nad Oką. Brała udział w pierwszej przysiędze. Przydzielona do 1. Samodzielnego Batalionu Kobiecego im. Emilii Plater, przeszła z nim szlak bojowy do Berlina. Po wojnie do 1946 roku służyła jako sekretarka w 45 Komendzie Wojsk Ochrony Pogranicza. Po demobilizacji zamieszkała jako osadniczka wojskowa na Dolnym Śląsku. Od 1949 roku mieszka w Koszalinie. W okresie PRL aktywna działaczka Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.

00:00:06 Autoprezentacja boh. urodzonej w 1926 r. w Łomży.
00:01:03 Przed wojną boh. chodziła do szkoły powszechnej w Łomży. Ojciec był mierniczym i często pracował w terenie, mama zajmowała się domem. Patriotyczne wychowanie – uro-czystości w szkole po śmierci Józefa Piłsudskiego, portrety Marszałka w mieście.
00:04:53 W 1939 r. boh. miała rozpocząć naukę w gimnazjum, ale rodzina wyjechała do Głę-bokiego na Nowogródczyźnie. Po wybuchu wojny ze szkoły wycofano język polski.
00:06:30 Wjazd żołnierzy Armii Czerwonej do Głębokiego. Ojciec urodził się Petersburgu – jego nastawienie do sowietów. Wygląd czerwonoarmistów: broń i umundurowanie. Dziad-kowie boh. mieli gospodarstwo na Wileńszczyźnie. Informacje o wywózkach, wiadomość o aresztowaniu ojca podczas pracy w terenie. W okolicy przeprowadzano kolektywizację i boh. pomagała w pracach mierniczym, kolegom ojca. [+]
00:11:55 Wezwanie mamy na przesłuchanie w sprawie ojca oskarżonego o działalność wy-wrotową. Ojciec został skazany na karę śmierci, ale mama napisała prośbę o ułaskawienie do Kalinina i wyrok zamieniono na 10 lat więzienia. Po wyroku ojciec siedział w więzieniu NKWD w Berezweczu, które znajdowało się w przedwojennym kościele bazylianów – mama i boh. nosiły paczki do więzienia. [+]
00:15:40 Wywózka rodziny – mama spodziewała się deportacji i przygotowała suchary, en-kawudziści pozwolili zabrać łóżeczko siostry urodzonej w styczniu 1939 r. Przyjazd na stację kolejową, zapakowanie mamy i piątki dzieci do wagonu. Droga na zesłanie, zachowanie ludzi w wagonie.
00:20:22 Przyjazd do Barnaułu w Ałtajskim Kraju, rodzina zamieszkała w posiołku Tec. Sytu-acja podczas wojny z Niemcami. Boh. pracowała jako goniec w instytucji zaopatrującej sto-łówki w żywność, mama pracowała w cegielni – specyfika pracy sezonowej.
00:24:04 Zmiana sytuacji Polaków po amnestii w 1941 r. – praca w piwnicach, gdzie prze-chowywano i przetwarzano warzywa. Boh. i mama znalazły lepiej płatną pracę w magazynie części do maszyn – praca w nieogrzewanych halach, mama znała rosyjski i to pomagało jej w różnych sytuacjach. [+]
00:29:02 Przyjazd do Barnaułu fabryki tytoniu ewakuowanej z Ukrainy – boh. pakowała kro-jony tytoń w paczki i skrzynki z napisami „Wszystko dla zwycięstwa!” Praca na akord w wa-runkach szkodliwych dla zdrowia, zarobki boh. – zakupy na targu, skromne wyżywienie. Re-acje boh. z pracownicami fabryki – wtajemniczenie w sposoby kradzieży papierosów, poro-zumienie ze strażniczkami przy bramie zakładu. Boh. awansowała i obsługiwała maszynę napełniającą gilzy tytoniem – przyłapanie na „kradzieży”. [+]
00:39:06 Pismo z „wojenkomatu” – powołanie do Dywizji Kościuszkowskiej boh., która sfał-szowała datę urodzenia, by dostać się do pracy. Wyjazd do wojska – prowiant na drogę do Sielc nad Oką. Przystanki w podróży, kipiatok na stacjach kolejowych. [+]
00:43:20 Obóz w sosnowym lesie w Sielcach nad Oką – rejestracja przyjezdnych, wydanie mundurów z orzełkami. Formowanie batalionu kobiecego, ćwiczenia. Starsze dziewczyny, po maturze, mogły pójść do szkoły oficerskiej w Riazaniu, młodsze zostały w Sielcach, gdzie plutonami dowodziły Rosjanki – ich relacje z Polkami. Struktura organizacyjna batalionu – kompanie strzeleckie, fizylierki, łączność, kompania saperska. Boh. ukończyła szkołę podofi-cerską i została kapralem. Powrót Polek, które ukończyły szkołę oficerską – przejęcie do-wództwa plutonów, pożegnanie z radzieckimi żołnierkami-dowódcami. [+]
00:48:48 Przysięga 15 lipca 1943 r. w obecności Wandy Wasilewskiej i gen. Berlinga.
00:49:49 Pomoc saperów przy budowie ziemianek – warunki mieszkaniowe. Przygotowania do świąt Bożego Narodzenia – zabawki na choinkę z puszek po konserwach. Dowódca bata-lionu kpt. Mac organizował koncerty i uczył przedwojennych piosenek. [+]
00:52:30 Boh. była u spowiedzi u księdza Kubsza, kapelana 1 Dywizji. Po świętach część dy-wizji (z batalionu kobiecego dwie kompanie strzeleckie) wyjechała na front. Wspomnienie bitwy pod Lenino. Wyjazd z obozu w Sielcach.
00:55:34 Rozlokowanie we wsi Łuczynka na Smoleńszczyźnie – kopanie okopów wokół wsi, służba wartownicza, niemieckie naloty. Stosunki z mieszkańcami wsi. Wymarsz z Łuczynki, droga na stację kolejową. Przejazd na Ukrainę, gdzie batalion spędził Wielkanoc 1944 r. – boh. była dowódcą warty. Uczestnictwo w mszy świętej – spotkania z mieszkańcami miasta, ich stosunek do kobiet-żołnierzy. [+]
01:02:01 Wjazd na tereny Polski, przyjazd na przedpola Warszawy latem 1944 r. – boh. była chora i trafiła do 6 szpitala dla lekko rannych w Rembertowie, gdzie pomagała lekarzowi-Rosjaninowi w prowadzeniu dokumentacji. Leczenie boh., zmiana opatrunków. Szpital po-lowy zajmował stajnie dawnych koszar. Przejazd przez Warszawę w styczniu 1945 z batalio-nem rekonwalescentów – zaangażowanie boh. w działalność kulturalno-oświatową. [+]
01:07:50 Przejazd batalionu rekonwalescentów przez Wał Pomorski. W opustoszałym Zło-towie boh. jeździła na rowerze. Przyjazd do Berlina – przedstawiciele jednostek mieli zabez-pieczyć trasę przejazdu delegacji podpisujących kapitulację, boh. z pepeszą pilnowała od-cinka alei Unter den Linden. Boh. widziała grupę niemieckich jeńców prowadzonych przez Rosjan. Przejazd kolumny z oficerami różnych państw – wrażenie boh. [+]
01:14:10 Zakwaterowanie w opuszczonych mieszkaniach, maj w zniszczonym Berlinie. Do żołnierzy przychodzili starzy Niemcy z prośbą o jedzenie. Refleksja nad rolą boh. w czasie działań wojennych. Wieczorki taneczne w batalionie rekonwalescentów.
01:17:10 Skierowanie boh. do 45 Komendy Wojsk Ochrony Pogranicza – przejazd przez Wro-cław i Katowice, teren działania komendy. Boh. pracowała w sekretariacie zwiadu. Przemyt przez granicę: z Polski drożdże, do Polski amerykańskie papierosy. [+]
01:20:39 We wrześniu 1945 r. rozwiązano batalion kobiecy i boh. mogła odejść z wojska – powody prośby o przedłużenie służby. Odejście z wojska w październiku 1946 r. Boh. za-mieszkała w Dłużcu koło Lwówka Śląskiego z rodziną, która przyjechała z ZSRR. Przyjazdy repatriantów na Ziemie Zachodnie. Rodzina dostała w Dłużcu gospodarstwo i 10 hektarów ziemi – młodszy brat radził się w sprawie upraw starszych, doświadczonych rolników.
01:25:15 Wyjazdy Niemców ze wsi – atmosfera tymczasowości, nastawienie repatriantów, powolny rozwój gospodarki. Rodzina dostała z UNRRA woła zamiast konia oraz krowę. Po-darunek od dowódcy z WOP – karmienie prosiaka podczas podróży.
01:29:38 W 1949 r. boh. zrzekła się gospodarki i przyjechała z rodziną do Koszalina – z Ka-szub pochodził mąż młodszej siostry. Boh. była instruktorką w Służbie Polsce – służbowe przeniesienie do Wrocławia, gdzie był zarząd organizacji, praca w ośrodku szkoleniowym dla kadry SP. W 1953 r. boh. odeszła ze Służby Polsce i wróciła do Koszalina, gdzie podjęła pracę w Zarządzie Przemysłu Terenowego, potem w Przedsiębiorstwie Przemysłu Drzewnego w Szczecinku. Przyszły mąż pracował w Lasach Państwowych – założenie rodziny. Praca spo-łeczna w ZBOWiD.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
01:38:21 Przedstawienie rodziców: Stefanii i Stanisława. Rodzina wyjechała z Łomży do Głębokiego w 1938 r. Przed wojną boh. należała do harcerstwa – pobyt na koloniach w Mor-gownikach koło Łomży.
01:41:15 Życie rodziny przed wojną – ojciec wymyślał i opracowywał gry planszowe, w które grał z dziećmi, a także skonstruował kalejdoskop. Metoda zachęcania dzieci do jedzenia warzyw. [+]
01:42:57 Charakter mamy, metody wychowawcze. Boh. miała czwórkę młodszego rodzeń-stwa.
01:44:10 Ojciec przebywał w więzieniu w Berezweczu. Rodzina na zesłaniu wierzyła w spo-tkanie z nim po 10 latach zasądzonego więzienia. Jedyny kontakt z ojcem po jego areszto-waniu – spotkanie w siedzibie NKWD. Wygląd ojca, zachowanie boh. Upomnienie enkawu-dzisty, by boh. rozmawiała z ojcem po rosyjsku. Obietnica złożona ojcu. [+]
01:51:13 Opieka nad młodszym rodzeństwem – boh. jako ostatnia wyszła za mąż. Sympatia do przyszłego męża, który grał na gitarze, podobnie jak ojciec boh.
01:52:42 Wyjazd na pielgrzymkę do Berezwecza z tablicą upamiętniającą zamordowanych więźniów. Złożenie kwiatów przy bramie klasztoru. Przejazd szlakiem, którym w 1941 r. ewakuowano więźniów z Berezwecza. Zabijanie więźniów przez strażników i niemieckie samoloty, pochowanie zwłok przez miejscową ludność – nowa mogiła, trudności z umiesz-czeniem na niej tablicy przywiezionej przez rodziny ofiar. Noclegi pielgrzymów u miejscowej ludności – podarunki: ubrania, buty, dolary.
02:05:02 Wyjazd na Białoruś za prezydentury Wałęsy, łapówka podczas przejazdu przez gra-nicę. Poszukiwania ojca – pisma do różnych instytucji: odpowiedź, że ojciec został rozstrze-lany w maju 1941, gdy rodzinę wywożono do ZSRR.
02:08:01 Boh. dostała dokumenty, że ojciec został stracony w maju 1941 r.
02:09:25 Deportacja w czerwcu 1941 r. na dwa dni przed napaścią Niemiec na ZSRR – odgło-sy nalotów, opis wnętrza wagonu. Najmłodsza siostra dostawała odżywki z wagonu sanitar-nego. Przyjazd do Barnaułu – większość zesłańców rozwieziono do kołchozów, rodzina boh. została w mieście – zakwaterowanie w nowym piętrowym domu, warunki mieszkaniowe. Przynoszenie wody z beczkowozów, boh. odmroziła zimą nos. [+]
02:16:03 Nastawienie miejscowej ludności do zesłańców, wiadomości podawane przez koł-choźniki – informacje z frontu. Boh. pracowała jako goniec w zakładach produkujących żyw-ność.
02:19:31 Kołchoźniki w domach i na ulicach nadawały wiadomości z frontu i muzykę. Rodzi-na miała ze sobą trochę rzeczy z Polski, m.in. garnitur ojca – reakcje dzieci na widok garnitu-ru. Wymiana rzeczy na żywność – zachowanie wieśniaków wobec dzieci. Boh. poszła z ma-mą po jedzenie do wsi, a w drodze powrotnej zostały zaskoczone przez buran – droga wzdłuż linii wyznaczonych przez uschnięte piołuny, podwiezienie saniami przez dyrektora sowchozu. Boh. poszła do fabryki na nocną zmianę – rozmowa z kierownikiem, polskim Ży-dem, dzięki któremu boh. wyrobiła normę. [+]
02:30:10 Pomoc z UNRRA rozdzielana przez delegatury – żywność dla zesłańców, smażenie placków ziemniaczanych na tranie. Odzież i buty z demobilu. Mama sadziła ziemniaki z obierek.
02:33:50 Boh. będąc w wojsku przesyłała rodzinie paczki z Niemiec i Ziem Zachodnich – za-wartość paczek, lalka dla siostry. Po wojnie boh. dowiedziała się, że do rodziny docierały w paczkach kartofle i cegły. [+]
02:35:48 Po wyjeździe boh. do wojska do pracy w fabryce tytoniu poszła jedna z sióstr, którą przyłapano na kradzieży papierosów. Siostrę i kilkanaście innych osób wywieziono do pracy w lesie, gdzie siostra przygotowywała posiłki dla grupy. Przygoda siostry z narowistym ko-niem. [+]
02:40:45 Podczas pobytu polskich dzieci na koloniach nad Obem dwóch chłopców utopiło się.
02:41:19 Powstanie polskiej szkoły po amnestii, z powodu braku lokalu dzieci uczyły się m.in. na klatkach schodowych. Życie kulturalne wśród zesłańców.
02:43:10 Szkolenie podoficerskie w wojsku odbyło się w trybie przyspieszonym. Braki ka-drowe w polskiej armii – niewielka liczba przedwojennych podoficerów. Zajęcia w szkole podoficerskiej trwały 2-3 miesiące, zajęcia z regulaminu i obsługi broni. Wykłady odbywały się po rosyjsku – trudności komunikacyjne, brak papieru do notatek. Robienie skrętów z tytoniu i gazet. Boh. była z plutonem na warcie przy sztabie i poznała przedwojennego star-szego sierżanta, który dostarczał papier przynoszony przez nią do szkoły. Egzamin na zakoń-czenie szkoły podoficerskiej – boh. została kapralem. [+]
02:50:22 Przyjazd boh. do batalionu, przysięga 15 lipca 1943 r. – przebieg uroczystości. Pró-by przed przysięgą. Świadomość, że batalion kobiecy nie będzie brał udziału w walkach na pierwszej linii frontu. Wyjazdy na front kobiet-oficerów po szkole oficerskiej w Riazaniu. Umundurowanie żołnierek, wersja letnia i zimowa, płaszcze-namioty. [+]
02:57:18 Pod Lenino poszły dwie kompanie strzeleckie z batalionu kobiecego, które pełniły podczas bitwy funkcje wartownicze. Wyjazd z obozu w Sielcach po Bożym Narodzeniu, sta-cjonowanie we wsi Łuczynka – kierowniczka miejscowej szkoła przygotowała występy dla żołnierek.
03:00:37 Przejazd do Kiwerc na Ukrainie, stąd boh. trafiła do 6 szpitala dla lekko rannych. Przeniesienie szpitala w okolice Warszawy – przyjmowanie żołnierzy rannych podczas for-sowania Wisły. Przejście w styczniu na drugi brzeg rzeki z batalionem rekonwalescentów. Warunki w szpitalu – pranie i dezynfekowanie bandaży, których wielokrotnie używano, bandaże papierowe.
03:05:17 Działalność kulturalna boh. w batalionie rekonwalescentów – kółko taneczne, wy-stawianie sztuk, piosenki o Warszawie. Teatr polowy – montaż sceny z przenośnych elemen-tów. Repertuar teatru. Pogadanki polityczno-wychowawcze – komunistyczna propaganda.
03:14:31 W batalionie byli Żydzi, którzy uciekli do ZSRR przed Niemcami.
03:15:50 Przyjazd batalionu rekonwalescentów do Berlina – oczekiwanie w wagonach na stacji kolejowej. Wiadomość o zakończeniu wojny. Boh. została wyznaczona do zabezpie-czenia odcinka trasy przejazdu oficerów jadących na podpisanie kapitulacji. [+]
03:19:04 Boh. pracowała w WOP na odcinku Cieszyn-Olza i nie zetknęła się z podziemiem zbrojnym. Wyłapywanie osób nielegalnie przekraczających granicę i przywożenie ich do siedziby 45 Komendy w Jastrzębiu-Zdroju. Boh. zapisywała, co złapane osoby miały przy sobie. Wyłapywanie dezerterów z wojska.
03:24:41 Stacjonowanie batalionu kobiecego w leśniczówce i namiotach, ćwiczenia na strzelnicy. W soboty organizowano wieczorki taneczne, na które przychodzili mężczyźni z pobliskich jednostek. Nagana i degradacja dwóch sióstr „platerówek”, które po zabawie nie wróciły do jednostki – publiczne zerwanie dystynkcji.
03:29:40 Przyjazd do Dłużca w 1946 r. Boh. spotkała się z repatriowaną rodziną na dworcu koło Poznania i pojechała z nimi do krewnych, którzy zamieszkali w Dłużcu. W okolicy było niewielu Niemców. Rodzina zamieszkała w domu, w którym na dole był sklep prowadzony przez starsze niemieckie małżeństwo. Relacje polsko-niemieckie. Właściciel domu przekazał bratu boh. hodowlę królików i pokazał mu dokumenty sklepu i fotografie schowane na stry-chu. [+]
03:35:40 Napływ repatriantów z różnych stron do Dłużca – różnice w podejściu do prac go-spodarskich. Edukacja brata – ukończył technikum i został spawaczem.
03:37:13 Boh. działała w koszalińskim ZBOWiDzie, warunki życia kombatantów. Praca w po-wiatowym zarządzie Służby Polsce.
03:39:01 Boh. pracowała w ośrodku szkoleniowym dla kadry Służby Polsce w Strzegomiu.
03:39:30 Warunki bytowe kombatantów, zapomogi. Brak możliwości technicznych zapisania wspomnień kombatantów podczas działania boh. w ZBOWiD.

więcej...
mniej

Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film