Walaszczyk Józef
Józef Walaszczyk (ur. 1919, Częstochowa) swoje dzieciństwo spędził w Warszawie, Aleksandrowie Kujawskim, Łowiczu i Piotrkowie Trybunalskim. Przed wojną zetknął się z postawami antysemickimi, m.in. podczas ćwiczeń wojskowych w Lidzbarku Warmińskim. Po wybuchu wojny odbył pełną niebezpieczeństw podróż do punktu mobilizacyjnego w Brześciu Litewskim, przerwaną wkroczeniem Armii Czerwonej na tereny Polski. Wrócił do Warszawy i zaangażował się w ruch oporu i w pomoc Żydom w getcie warszawskim, dokąd wielokrotnie przedostawał się z żywnością dla znajomych. Pomagał też swojej ukochanej Irenie Front i innym Żydom zatrudnionym w fabryce w majątku w Rylsku. Po wojnie pan Józef za uratowanie ponad 50 osób narodowości żydowskiej został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Jest wiceprezesem Zarządu Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1919 r. w Częstochowie.
[00:00:18] W 1921 r. rodzina przeprowadziła się do Warszawy i zamieszkała przy ul. Kruczej. Ojciec zmarł w 1926 r. i matka podjęła pracę w szpitalu Św. Zofii – ucieczka boh. od Sióstr na Pradze i dotarcie do matki na ul. Emilii Plater. Pacjentowi Ludwikowi Okęckiemu spodobała się determinacja boh. i zaproponował matce pracę w swoim majątku w Rylsku Dużym.
[00:02:48] Boh. został umieszczony w szkole księży Salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim – powody usunięcia z placówki. Edukację kontynuował w gimnazjum w Łowiczu, ale skonfliktował się z kierownikiem bursy i matka przeniosła go do szkoły w Piotrkowie Trybunalskim – mieszkanie u wuja, oficera 25 pp. Po małej maturze boh. wrócił do Warszawy, mieszkał w kawalerce przy ul. Kruczej i do wybuchu wojny uczył się w Liceum im. Komisji Edukacji Narodowej. Wizyty u matki w Rylsku na wakacje i święta – zainteresowanie pracami w gospodarstwie. Znajomość ze Stanisławem Okęckim i Żydami, którzy prowadzili interesy w majątku.
[00:06:15] Latem 1939 r. boh. był na ćwiczeniach wojskowych w Lidzbarku Warmińskim. Po wybuchu wojny boh. i Stanisław Okęcki zostali zmobilizowani i mieli się zgłosić w Brześciu – droga wozem konnym, niemieckie naloty na grupy uchodźców. Sytuacja po dotarciu do Brześcia – decyzja o wyjeździe do Rumunii. 17 września boh. znalazł się w majątku państwa Jezierskich koło Równego – wiadomość o wejściu Armii Czerwonej, powrót do domu. Włodzimierz Wołyński był opanowany przez miejscowych komunistów, którzy spalili most na Bugu – przejazd z polskim oddziałem nad Bug, przeprawa przez rzekę i przejście przez zaminowany brzeg. Spotkanie z Niemcami, którzy zatrzymali boh. i puścili Stanisława Okęckiego. Boh. przez trzy dni był w obozie koło Lublina – w Piaskach razem z inż. Kozłowskim uciekł z kolumny więźniów. [+]
[00:16:40] W Rylsku rozlokował się niemiecki sztab. Boh. został pełnomocnikiem pana Okęckiego, właściciela majątku – uruchomienie fabryki. Po upadku Warszawy boh. jeździł tam z zaopatrzeniem. Podczas pobytów w stolicy zatrzymywał się w pensjonacie pani Grabowskiej przy ul. Żurawiej – spotkania z Ireną Front, Żydówką, która nie miała dokumentów. Po rewizji w pensjonacie boh. umieścił Irenę w swoim mieszkaniu przy ul. Kruczej – wyrobienie dokumentów i fikcyjny ślub.
[00:23:30] Po aresztowaniu Ireny przez Niemców boh. skontaktował się z panem Klimowiczem, który pracował w gestapo i był wtyczką AK. Okazało się, że Irena została aresztowana razem z grupą Żydów – zebranie kilograma złota za uwolnienie 21 osób. Boh. przeprowadził się z Ireną na ul. Emilii Plater do willi, w której mieszkali niemieccy artyści. Z Ireną zamieszkały dwie koleżanki, również Żydówki – wizyty pana Władzia, który okazał się agentem Kripo. [+]
[00:31:40] Pan Wengrow, Żyd z Rawy Mazowieckiej, poprosił o zatrudnienie Żydów z rawskiego getta w fabryce i w majątku – załatwienie sprawy z dyrektorem Arbeitsamtu Millerem, łapówki za pozwolenie na pracę 30. osób. System zapewniania bezpieczeństwa Żydom, koniec współpracy z Millerem.
[00:37:05] Kontakty z kolegami w warszawskim getcie – wyprawy do getta z akowcami Podolskim i Tomaszewskim. Boh. chciał zabrać znajomych z getta, ale nikt się na to nie zdecydował.
[00:40:33] Boh. poszedł z Ireną do chorej matki – informacja od gospodyni o obławie na mieszkańców kamienicy. Okoliczności wyjścia z budynku. Ojciec Ireny miał przed wojną restaurację „Krzywa latarnia” na Starówce – spotkanie z szatniarzem, który nie lubił ojca. [+]
[00:45:43] Boh. zatrudnił w majątku wuja, przedwojennego oficera, oraz kuzyna Piórczyńskiego. Obydwaj działali w Armii Krajowej i boh. woził dla nich przesyłki z Warszawy. Obława na stacji kolejowej w Nowym Mieście nad Pilicą – spotkanie Niemca Hoffmanna, który dowodził zwalczaniem partyzantki w okolicy. Skazanie na karę śmierci przez sąd doraźny – zachowanie Hoffmanna, uwolnienie boh. [+]
[00:54:14] Okoliczności wyjazdu do Nowego Miasta, ostrzelanie auta przez Niemców – ucieczka do lasu. Działalność oddziałów partyzanckich. Zniszczenie szlabanu i przejazd przez zaminowany przez Niemców teren.
[00:59:02] Nadzorcą majątku był starszy Niemiec pan Albrecht – słuchanie radia w jego biurze. Pan Albrecht uratował boh. zatrzymanego w Nowym Mieście przez Hoffmanna. [+]
[01:00:42] Nocna wizyta ludowych partyzantów, którzy chcieli boh. zastrzelić – okoliczności ocalenia życia.
[koniec samodzielnej relacji- świadek odpowiada na pytania]
[01:03:26] Wuj Wacław Pytel był przed wojną oficerem 25 Pułku Piechoty w Piotrkowie Trybunalskim. Podczas okupacji działał w AK – postrzelenie w nogę przez partyzantów z Armii Ludowej. 8 grudnia 1944 r. boh. został zatrzymany przez gestapo, które szukało radia na terenie fabryki. Sprawdzenie pracowników – u wuja nocował dowódca oddziału leśnego i aresztowano go. Wuj uwolnił kolegę, który uciekł, a Niemcy wzięli zakładników, w tym wuja, pana Okęckiego i Irenę oraz boh. Aresztantów pilnowali własowcy i udało się wykupić część osób. [+]
[01:11:05] 15 stycznia 1945 r. boh. widział walkę Niemców z nacierającymi sowietami – rozbrojenie siedmiu Niemców, których Rosjanie potem zastrzelili. Na strychu ukryło się dwóch esesmanów i boh. nie wydał ich. W drodze do Kalenia boh. widział chowających się Niemców – ostrzelanie uciekających niemieckich żołnierzy przez radzieckie czołgi. Wieczorem boh. został uprzedzony przez pracowników, że szukało go NKWD – wyjazd z majątku. [+]
[01:19:10] W fabryce na terenie majątku produkowano mąkę ziemniaczaną. Wyjazdy z żywnością do Warszawy – fałszowanie zezwoleń. Incydent z niemieckimi oficerami, którzy podwieźli boh. do Warszawy. [+]
[01:25:24] Przed atakiem na Związek Radziecki Niemcy rekwirowali konie – skutki libacji z Niemcami, którzy mieli dokonać rekwizycji. Leczenie Niemca, który dostał zawału – list z Berlina. Fałszowanie niemieckich pozwoleń.
[01:28:16] Matką chorą na raka opiekował się prof. Choróbski. Powody przyjazdu do Nowego Miasta po incydencie z Niemcem Hoffmannem. Wuj, powstaniec śląski, zginął podczas ewakuacji Gross-Rosen.
[01:30:36] Zbieranie złota na okup za uwięzionych Żydów. Współczesne spotkanie z Amerykanami – datek na stowarzyszenie.
[01:33:42] Spotkania Żydów podczas okupacji. Wyjazdy na Litwę. Jeden ze znajomych Żydów pracował u Niemca – okoliczności wpadki. Tadeusz Leński zdobył szwajcarski paszport i namawiał boh. na wyjazd z Polski – losy Leńskiego i jego żony. Wyjazd grupy zamożnych Żydów zorganizowany przez Niemców.
[01:41:35] Boh. odwiedził w getcie znajomego lekarza – obrazki z getta, rozmowy Żydów. Leczenie tyfusu – zalecenia doktora Choróbskiego. Wspomnienie boksera Rotholca, którego uważano za niemieckiego agenta. [+]
[01:46:25] Gdy wybuchło powstanie warszawskie, boh. był w pociągu w okolicach Okęcia – wycofanie się do Ursusa. Boh. zatrzymał się w Podkowie Leśnej, potem wrócił do Rylska. Znajomy pocztowiec przywiózł radio zostawione przez uciekających Niemców.
[01:53:05] Nawiązanie kontaktu z ekspozyturą polskiego rządu. Boh. organizował wyprowadzanie ludzi z obozu w Pruszkowie, część z nich zabierał do Rylska – kontrole własowców. Boh. uwolnił z pruszkowskiego obozu Irenę Front i pana Okęckiego. Ukrywanie rannego powstańca pod podłogą domu.
[01:58:24] Ukrywanie grupy Żydów w pożydowskich domach w okolicach ulicy Wileńskiej. Innym miejscem było mieszkanie w kamienicy, w której mieścił się posterunek policji. Żydzi z rawskiego getta zatrudnieni w majątku przygotowali przedstawienie dla boh.
[02:04:40] Na kontrolę do majątku przyjechał Niemiec – skutki przejażdżki jego samochodem. Po latach boh. kupił sobie takie samo auto.
[02:09:00] Boh. współpracował z miejscowym oddziałem AK, komendantem był jego wuj – stosunki z ludową partyzantką. Poszukiwanie boh. przez NKWD, przesłuchanie przez ubeka majora Czaję. Powody nazwania boh. mianem „wroga Polski Ludowej”.
[02:13:15] Boh. uruchomił linię autobusową między Krakowem a Katowicami – spotkanie z Władkiem, dawnym agentem Kripo. Podróże po wojnie – boh. wsiadał oknem do pociągu i spotkał znajomego Niemca pana Compę, sąsiada z willi na ul. Emilii Plater, który uciekł na jego widok.
[02:16:10] Boh. nie brał udziału w akcjach partyzanckich. Irena Front zgłosiła do do Jad Waszem – odznaczenie medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Spotkania z prezydentem Lechem Kaczyńskim i Marią Kaczyńską oraz prezydentami Barackiem Obamą i Donaldem Trumpem.
[02:21:10] Jedna z uratowanych Żydówek wyjechała do USA i boh. utrzymywał z nią kontakt listowny, miał też kontakt z Ireną Front. Zatrzymanie kilku Żydów, którzy pracowali w majątku. Podczas okupacji boh. pomógł kilkudziesięciu Żydom. W sąsiednim majątku kierownikiem był pan Kowalski, Żyd mający polskie papiery.
[02:27:05] Mieszkając przed wojną w Piotrkowie boh. został wciągnięty do prawicowej organizacji – powody odejścia. Wystąpienia antyżydowskie. Pani Banaszewska, wychowawczyni w łowickim gimnazjum, przyprowadziła nowego kolegę, Żyda – reakcja boh. W ćwiczeniach w 1939 r. brał udział pluton z żydowskiego liceum – odpowiedź na pobicie kolegów przez członków orkiestry wojskowej. Przemowa płk Piwnickiego – zapłata za zniszczone instrumenty muzyczne.
[02:34:26] Boh. wysłał swoją książkę Romanowi Polańskiemu – jego odpowiedź. Po wojnie Irena Front nawiązała kontakt z ojcem, który był w Palestynie. Irena wyszła za kolegę boh., który wrócił z Anglii.
[02:37:25] Wspomnienia z dzieciństwa – kąpiele w morzu, wizyta w obozie Cyganów. Podczas przewrotu majowego do mieszkania sąsiadki wleciały kule. Spacery w parku Ujazdowskim – wspomnienie Józefa Piłsudskiego. Boh. brał udział w sypaniu Kopca Piłsudskiego. Rola Stanisława Okęckiego w życiu boh.
more...
less