Jan Pszenniak (ur. 26 stycznia 1925, wieś Zawoda k/Skierbieszowa) pochodzi z rodziny chłopskiej. Miał dwie starsze siostry (Felicja i Zuzanna) oraz trzech młodszych braci (Mieczysław, Józef i Gustaw). Rodzina (z wyjątkiem zamężnej już siostry Felicji) została w listopadzie 1942 wysiedlona (razem z ludnością Skierbieszowa) i znalazła się w obozie przejściowym w Zamościu. Stąd 18-letni wówczas Jan trafił do Berlina jako robotnik przymusowy (wraz z bratem Mieczysławem i siostrą Zuzanną). Pracował m.in. przy naprawie torów kolejowych, zniszczonych podczas alianckich bombardowań oraz przy rozładunku paczek w magazynach berlińskich dworców kolejowych. Zorganizował swemu bratu Mieczysławowi ucieczkę z karnego obozu, do którego ten trafił za kradzież spodni. Mieczysław po powrocie do Polski wstąpił do partyzantki. Pan Jan opisuje akcje likwidacji folksdojczów z okolic Skierbieszowa, organizowane przez oddziały Józefa Śmiech ps. „Ciąg”. Wspomina wkroczenie Rosjan do Berlina i pospieszną ucieczkę z obozu w obawie przed radziecką „sprawiedliwością”. Jego rodzina przetrwała wojnę, wróciła do domu, pan Jan ożenił się i osiadł na Zamojszczyźnie. W 1947 roku objął funkcję sołtysa wsi Lipina Nowa koło Skierbieszowa – sprawował ją nieprzerwanie przez 71 lat, do 2018 roku.
more...
less
[00:00:10] Przedstawienie boh. postaci. Mieszka od 1956 r. we wsi Lipina Nowa. Przed wojną rodzice zajmowali się gospodarstwem w Zawodzie, boh. najstarszy z rodzeństwa, pracował w polu (raniony broną).
[00:00:55] Początek wojny: boh. pracował na polu, nadleciał niemiecki samolot i zaczął ostrzeliwanie.
[00:01:15] Komisja niemiecka zgromadziła w jednym domu wszystkich mieszkańców wsi, po kolei spisano dane osobowe. Ojciec w czasie I wojny światowej trafił do niewoli w Niemczech, nauczył się niemieckiego. Wysiedleni z Huszczki Dużej przejechali do Teptiukowa. Wyrzucenie rodziny boh. z domu, we wsi zostali jedynie gospodarze do obsługi wojsk niemieckich. Punkt zborny w Skierbieszowie koło szkoły.
[00:03:30] Wysiedlenie, opis pakowania ludzi na furmanki i wywózki na południe, przez Udrycze do Zamościa. Do Zawody jechali osiedleńcy z Besarabii.
[00:04:10] Zamość: rozlokowanie do baraków w obozie, rozdzielenie kobiet z dziećmi od mężczyzn (mama była z dwoma synami i córką). Podczas apelu wywoływana matka nie zgłosiła się, wywiezienie boh. wraz z rodzeństwem do Berlina.
[00:05:47] Dojazd pociągiem towarowym do punktu zbornego w Berlinie. Boh. z bratem i siostrą trafił do obozu Barackenlager Berlin Karow – mieścił się na uboczu, w polu
[00:07:18] Można było swobodnie się przemieszczać między innymi obozami, odwiedzać znajomych – wszyscy mieszkali w barakach. W Berlin Karow było 30 baraków, kuchnia, dwa polskie baraki, w pozostałych Ukraińcy i Rosjanie – ciągle kłótnie o dziewczyny. Praca w firmie Bauentraug VII [?] na kolei przy naprawianiu zbombardowanych torów kolejowych. Codziennie naloty [+]. Betonowe schrony w obozie. Praca przez 7 miesięcy, następnie przeniesienie do innej części Berlina.
[00:13:16] Praca na stacji Berlin Stettiner Bahnhof przy Friedrichstrase, 9 zadaszonych peronów. Pod ziemią były magazyny, sortowanie paczek. Polacy specjalnie się mylili przy nadawaniu i odbieraniu paczek, rozwożenie paczek po peronach. Kradzież papierosów z paczek, śledztwo.
[00:18:50] Praca na wózku przy rozwożeniu paczek po peronach. Na dworcu obok toalety mieli swój „pokój socjalny” polscy Żydzi. Aresztowanie brata (miał 16 lat), bo wyjął spodnie z jednej z paczek. Po kliku miesiącach przysłał karteczkę z karnego obozu za Berlinem, gdzie pracował na kolei, naprawiając tory.
[00:19:50] Losy rodziców w czasie wojny: powrócili do wsi z obozu pod Warszawą, wynajęli mieszkanie u sąsiada. W ich domu mieszkali robotnicy pracujący w Skierbieszowie. Ojciec zachorował na nerki, gdy wyzdrowiał, załatwił z niemieckim Hauptführerem (wójtem) w Skierbieszowie, że może odzyskać swoje mienie: krowy, pole, dom. Mama piekła chleb, przysyłała dzieciom chleb do Niemiec.
[00:23:28] Boh. przyjeżdżał na stację, gdzie pracował brat i przywoził dla niego chleb z domu. Później brat trafił do karnego lagru, przesyłanie chleba pocztą. Brat zachorował na tyfus – odwiedziny wraz z siostrą u brata w szpitalu. Przekupienie strażnika tytoniem przesłanym z domu, rozmowa z wychudzonym bratem przez okno. Przypadkowo poznana dziewczyna pomogła im, przekazała bratu paczkę, a on przekazał im karteczkę z instrukcją, by go uwolnić z lagru. [+]
[00:29:20] Akcja uwolnienia brata: boh. obcęgami przeciął druty, dał bratu ubrania, droga przez las w ciemności do stacji kolejowej, przejazd pociągiem do obozu boh. Wyjazd brata do Sieradza i powrót do Berlina. [+]
[00:35:14] Kradzież druków urlopowych i pieczątki, za pół kg masła boh. załatwił u zaprzyjaźnionego Czecha sfałszowane dokumenty, dzięki którym kupił bratu bilet do Warszawy. Boh. z siostrą zostali w Berlinie, potem wróciła siostra jako pierwsza.
[00:37:34] Wejście Rosjan do Berlina, wyzwolenie obozu. Zastrzelenie przez Rosjan folksdojcza, tłumacza Glabisza, kradzież butów z nieboszczyka.
[00:42:00] Przyjazd boh. do Polski na Ziemie Odzyskane – możliwość przejęcia poniemieckich domów, młynów, poczty. Przyjazd do Warszawy, dalsze losy: ślub w 1946 r., zamieszkanie w Lipinie Nowej, wybór na sołtysa w 1947 r.
[00:44:20] Namawianie do wstąpienia do PZPR. Państwowy Ośrodek Maszynowy w Skierbieszowie, urzędnik ustalał wysokość podatków. Śmierć Stalina – nakaz bicia w dzwony w kościele.
[00:49:38] Wysyłanie ormowców na wsie po zboże, wybór na sołtysa – boh. sprawował tę funkcję do 2018 r.
[00:50:10] Życie przed wojną: rodzice zajmowali się rolnictwem, panowała nędza, w gospodarstwie świnie, krowy, drób, 15 morg ziemi (ok. 3,75 ha). Boh. jako najstarszy pomagał w polu – orał końmi, jednoskibowym pługiem. Rodzeństwo: Feliksa, Zuzanna, Jan, Mieczysław, Józef, Gustaw.
[00:52:50] Na robotach byli Mieczysław i Zuzanna. Siostra Felicja mieszkała już w innej wsi z mężem, jej nie wywieziono. Młodsze rodzeństwo dostawało po wojnie odszkodowanie jako Dzieci Zamojszczyzny.
[00:54:05] Wybuch wojny, samolot nad polem, gdzie pracował boh., ostrzeliwanie wsi, ludzie chowali się za stogi siana. Odleciał w kierunku Anielpola, stamtąd był ostrzał. Polska policja zabierała konie i wozy. Przejazd niemieckich wojsk z frontu zachodniego na front wschodni – siedziba dowództwa w Skierbieszowie. W domu boh. stacjonował niemiecki kapral Józef Petz/Peltz, „dobry Niemiec”. Wyruszył jako pierwszy na front wschodni.
[00:58:30] Wspomnienie Żyda z czerwona opaską, który [w 1939] w Skierbieszowie zatrzymał żołnierza polskiego i go rozbroił.
[00:58:54] Żydzi (Wunio, Herszpeja) w niedzielę na moście w Skierbiszowie gonieni przez Niemców i zastrzeleni. Żydzi z wioski boh – nikt się nie uratował.
[01:00:45] Działania komunistów przed wojną, prowokacje - komuniści ze wsi ukraińskich Żuków i Cieszyn w gminie Grabowiec pojechali pod kościół w Skierbieszowie, krzycząc do ludzi „Precz!” – pobici przez mieszkańców. Nacjonaliści ukraińscy.
[01:03:47] Partyzantka pod dowództwem Józefa Śmiecha, napadali na wsie ukraińskie. We wsi Cieszyn osadnikami byli folksdojcze z Sulmic, mieszkał tam brat cioteczny boh., partyzanci wszystkich zabili. Rozbicie posterunku w Skierbieszowie.
[01:05:30] Aresztowanie Śmiecha, uwięzienie. Uprawiał chmiel, mimo oporu tajniaków został wybrany na prezesa Gminnej Spółdzielni. Partyzanci Śmiecha do końca wojny napadali na folksdojczów. Brat Mieczysław był w partyzantce.
[01:07:55] Kolega boh. ze szkoły, Władysław Białosz, partyzant z Ornatowic, przyjechał do wsi powitać rodziców, którzy wrócili z Niemiec. Złapany przez UB w wyniku donosu, przeprowadzony przez wieś pod ubecką eskortą, rozstrzelany na skraju wsi. Kolega ormowiec.
[01:10:05] Polacy w Berlinie [podczas wojny] mieli swobodę przemieszczania się. Rozładunek wagonu meblowego. Po wojnie wszyscy się rozjechali w do swoich domów. Kolega z Sieradza ożenił się potem z siostrą boh. Natarcie Rosjan w Berlinie. Wydanie tłumacza Glabisza na rozstrzelanie.
[01:15:08] Zatargi z Ukraińcami i Rosjanami, kradzieże, wrogie nastawienie do Polaków.
[01:16:35] Polacy wiedzieli, że wybuchło powstanie warszawskie, ale nie znali sytuacji. Dostali wtedy biały chleb. Ucieczki Niemców i folksdojczów ze wschodu do Ameryki.
[01:18:10] Wysiedlenie Skierbieszowa: ludzie zebrani pod szkołą w Skierbieszowie, a stamtąd furmankami z innych wsi wywożeni polnymi drogami do Zamościa. W Zamościu byli kilka dni. Spoliczkowanie matki za spóźnienie na komisję kwalifikacyjną w Zamościu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.