Lis Maciej
Maciej Lis (ur. 1937, Lublin) w chwili wybuchu II wojny światowej mieszkał w Łucku, gdzie jego ojciec – przed wojną prezes Sądu Okręgowego – po wkroczeniu Rosjan został aresztowany i skazany na 10 lat obozu pracy. Maciej z mamą i dwójką starszego rodzeństwa został w lutym 1940 deportowany na Syberię do posiołka Tajga-Kasztaki – do wycinki tajgi. W lutym 1946 powrócili do Polski, do Kielc.
mehr...
weniger
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1937 r. w Lublinie. Dzieciństwo na Kresach i na Syberii.
[00:00:46] W 1934 r. ojciec, prawnik, podjął pracę w lubelskiej prokuraturze i rodzina wyprowadziła się z Kielc. Ojciec brał udział w tzw. „procesach wschodnich” osób, które nielegalnie przekraczały granicę. W 1938 r. rodzina przeprowadziła się do Łucka, gdzie ojciec został prezesem Sądu Okręgowego – wkroczenie Armii Czerwonej 19 września 1939 r. [+]
[00:03:40] Prezydent Kielc zniszczył w 1939 r. akta urzędników, w Łucku Rosjanie mieli dostęp do akt – ojciec został aresztowany i skazany na 10 lat łagru. W domu została matka z trójką dzieci: boh., jego siostrą Zofią i przyrodnim bratem Jurkiem oraz ciotka Stanisława Tomaszewska i jej przyjaciółka Anna Łoskiewicz – powód ich przyjazdu do Łucka po wybuchu wojny. Cała grupa została deportowana. Rady sąsiadów, by matka wyjechała z miasta.
[00:08:50] Dziadek Stefan Tomaszewski był znanym kieleckim bibliofilem, w jego zbiorach były księgi z klasztoru miechowskich Bożogrobców – ojciec ukrył je między księgami hipotecznymi łuckiego sądu, które zostały przez sowietów spalone. [+]
[00:10:10] Kobiety po ucieczce z Łucka zatrzymały się we wsi Wełnianka koło Rożyszcza – deportacja rodziny. Warunki podczas podróży, przyjazd do Asino i dalsza droga do obozu [specposiołka] Tajga -Kasztaki.
[00:13:58] Zabudowa obozu, warunki sanitarne w miejscu, w którym przebywało ok. 1200 osób – epidemia tyfusu. Prace po przyjeździe i praca przy wyrębie tajgi. Matka, ciotka Stanisława i Anna Łoskiewicz znały rosyjski – matka pomagała pisać listy zesłańcom, specyfika jej pracy w lesie – drogi w bagnistej tajdze, transport saniami na trzech płozach. [+]
[00:21:19] Starsze rodzeństwo chodziło na zajęcia polityczne – obowiązki boh. Racje żywnościowe w obozie, boh. dostawał 150 gram chleba – jego smak. Oświetlenie baraków łuczywem i lampami naftowymi – wymiana odzieży na naftę. Czytanie „Trylogii”. [+]
[00:26:05] Wiadomość o amnestii. Działalność polskich Delegatur – odnalezienie ojca w Buzułuku. Ciotki wyruszyły zimą z obozu, boh. z matką i rodzeństwem opuścił Kasztaki wiosną – dotarcie do miasta powiatowego, mieszkanie w pokoju przyznanym przez leskombinat. Rodzeństwo uczyło się w rosyjskiej szkole. Głód na zesłaniu. Matka pracowała w szwalni jako księgowa – pieniądze przesłane przez ojca z Buzułuku, pokątny handel. [+]
[00:34:00] Informacje w radzieckiej prasie komentujące odkrycie przez Niemców grobów w Katyniu. Konsekwencje dla zesłańców zerwania przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z londyńskim rządem – decyzja matki i ciotek w sprawie paszportyzacji. Ciotki zostały aresztowane i trafiły do łagru przejściowego w Marińsku, potem do Uzbekistanu. Matka z dziećmi pozostała w Zeriance (Zyrianskoje) – zawartość paczek z Palestyny. [+]
[00:41:15] Przyjazd delegata Związku Patriotów Polskich – zebranie w szkole, prasa dziecięca w języku polskim. We wrześniu 1944 zaczęto mówić o powrocie do Polski – rejs jesienią do Asino. Plaga robactwa na zesłaniu. [+]
[00:46:16] Oczekiwanie na pociąg, rodzina mieszkała w Asino w prowizorycznym namiocie pod płotem. Wyjazd do Tomska – powody odczepienia wagonu, którym jechała rodzina. Przesiadka do innego pociągu, podróż z żydowskimi rodzinami, gotowanie podczas jazdy pociągu. Przejazd przez rejony, w których toczono walki – zniszczenia wojenne. Przyjazd do Stalino (obecnie Donieck) – rozmieszczenie zesłańców w okolicznych sowchozach. Rodzina trafiła do sowchozu „Metalurg”, gdzie matka pracowała w polu. [+]
[00:58:22] Warunki mieszkaniowe w sowchozie – zakwaterowanie w dawnych dworskich czworakach. Wyżywienie zesłańców. Nadzieje na powrót do Polski po zakończeniu wojny. Wyjazd z sowchozu w lutym 1946 r. [+]
[01:03:20] Oczekiwanie na wyjazd na stacji w Doniecku, przesiadka do polskich wagonów w okolicy Lwowa. Przejazd przez granicę – słowa enkawudzisty na pożegnanie ze Związkiem Radzieckim. Rozmowa polskich kolejarzy. [+]
[01:06:30] Przyjazd transportu w okolice Legnicy w marcu 1946 r., wyjazd do Kielc – zakwaterowanie w baraku PUR-u. Kąpiel w łaźni, pierwszy obiad, spalenie ubrań, w których repatrianci przyjechali. Pierwsze ubranie boh. – czerwony mundurek z czarnymi lampasami – powody jego przefarbowania. [+]
[01:14:50] Po przyjeździe do Kielc matka poszła z dziećmi do rodzinnego domu przy ul. Złotej – efekt spotkania z uzbrojonym wartownikiem. Wizyta w cukierni pani Olędzkiej. Po powrocie do PUR-u matka nie pozwoliła spalić poduszek, które przejechały z zesłania. Wiele lat później boh. znalazł w jednej z nich przedwojenne pieniądze. [+]
[01:21:12] Rodzina mieszkała w PUR do 1949 r. Dom przy ul. Złotej był zajęty przez Urząd Bezpieczeństwa. Sytuacja w mieście w latach powojennych, wpływ pogromu kieleckiego na postrzeganie miasta. Rodzina przeprowadziła się do mieszkania ciotki przy ul. Poniatowskiego.
[01:24:44] Ojciec opuścił ZSRR razem z Armią Andersa, był sędzią sądu polowego – po wojnie nie mógł wrócić do Polski. Dwa zesłania na Syberię – ojciec w swoich pamiętnikach porównywał zesłanie za cara i za Stalina.
[01:27:12] Inwigilacja rodziny przez UB, sprawdzanie paczek przysyłanych zza zagranicy. Matka przed wojną pracowała w Urzędzie Skarbowym – interwencja UB, gdy po wojnie wróciła do pracy. Boh. ukończył prywatną szkołę Nazaretanek. Problemy w szkole średniej, ale i plusy z bycia „Sybirakiem”.
[01:33:09] Przejawy zesłańczej traumy – syndrom lodówki. Rodzice nie spotkali się po wojnie. Ciotki, które nie przyjęły paszportu trafiły do Uzbekistanu, a pod koniec 1946 r. wróciły do Polski. Ciotka Tomaszewska wróciła do przedwojennej pracy w Czerwonym Krzyżu, gdzie jej szefem był Edward Meissner, który w 1934 r. wynajął dom rodziny przy ul. Złotej. Podczas okupacji Meissner nie podpisał volkslisty i został wykwaterowany, a dom zajął Niemiec. Dalsze koleje zawodowego życia Stanisławy Tomaszewskiej. Ciotka Anna Łoskiewicz, przed wojną działaczka POW, pracowała w liceum plastycznym.
[01:39:58] Losy rodziny przed wojną – ojciec, pracownik sądu, wynajął pokój w domu Tomaszewskich przy ul. Złotej. Powody wyjazdu Franciszka Lisa z Kielc do Pińczowa, gdzie ożenił się z córką burmistrza, Stefanią Pachelską i wyjechał z nią do Równego – listy Stefanii do matki. Stefania była matką Jurka, po jej śmierci ojciec wrócił z synem do Kielc i ożenił się z Marią Tomaszewską. Po powrocie z zesłania babka Jurka wzięła go do Pińczowa – choroba Jurka. Siostra Zofia chciała studiować na ASP. Gdy nie dostała się na studia, podjęła pracę w banku, powody studiów na SGPiS – udział w projekcie warszawskiego pierścienia ogrodniczego.
mehr...
weniger