Andrzej Bardjan (ur. 1951, Sonina), emerytowany nauczyciel języka polskiego, wieloletni dyrektor Zespołu Szkół Włókienniczych (po zmianie nazwy Zespołu Szkół Tekstylno-Gospodarczych) w Rakszawie, działacz społeczny. Wychował się w miejscowości Sonina koło Łańcuta, jego rodzice byli tam rolnikami (mieli gospodarstwo o wielkości 5 ha), ojciec Jan dorabiał również krawiectwem. Miał trzy siostry. Ukończył szkołę podstawową w Soninie, był ostatnim rocznikiem, który uczęszczał do szkoły 7-klasowej. Grał w siatkówkę w juniorach LZS Sonina. W 1969 r. zdał maturę w II Liceum Ogólnokształcącym w Łańcucie i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracę magisterską pisał z gramatyki języka polskiego w dziełach Ignacego Krasickiego, w czasie studiów grał w sekcji siatkówki AZS UJ, w 1974 r. zdobył trzecie miejsce na Mistrzostwach Polski Uniwersytetów w Toruniu. Po ukończeniu studiów pracował przez kilka miesięcy w Krakowie jako wychowawca w jednym z domów dziecka, następnie został skierowany do odbycia rocznej służby wojskowej. Po powrocie z wojska miał trudności ze znalezieniem mieszkania i pracy w Krakowie, zdecydował się więc na powrót w rodzinne strony. 3 stycznia 1977 r. został nauczycielem języka polskiego w Zespole Szkół Włókienniczych w Rakszawie, od 1980 r. pełnił funkcję wicedyrektora szkoły, a w latach 1989-2008 był dyrektorem. W 2008 roku przeszedł na emeryturę. Był jednym z inicjatorów powołania Towarzystwa Przyjaciół Rakszawy i redaktorem wydawanego przez tę organizację periodyku „Rakszawskie Aktualności”. Współorganizował przez wiele lat Memoriał Piłki Siatkowej im. Józefa Gondeli, był radnym Gminy Rakszawa przez trzy kadencje.
more...
less
[00:00:09] Ur. 1 października 1951 r. w Soninie k. Łańcuta. Rodzice Anna i Jan, rolnicy, gospodarstwo 5 ha, mieszkanie wspólne z dziadkami Józefem i Rozalią. Ojciec dorabiał krawiectwem. Trójka rodzeństwa. Przedszkole w Soninie, ostatni rocznik 7-letniej podstawówki. Obowiązki domowe: pasanie krów, pomoc w pracach polowych. Gry w kiczki, zbuga, ciuciubabka.
[00:03:53] Działalność ludowych zespołów sportowych (LZS Sonina), stadion z bieżnią, zawody lekkoatletyczne. Nagłośnienie na stadionie, sprawozdawca p. Bieniasz. Sala asportowa przy domu ludowym, popularność siatkówki, trener Józef Krzywonos ps. „Choróbka”, uczniowie z Technikum Mechanizacji Rolnictwa (TMR) w drużynie, boh. należał do drużyny juniorskiej.
[00:07:30] Zabytkowy kościół Jana Chrzciciela w Soninie, ksiądz z Łańcuta. Społeczna funkcja kościelnego piastowana przez dziadka Feliksa Welca, pomaganie dziadkowi.
[00:10:08] Reguły gry podwórkowej w zbuga i kiczki [+]. Dyrektor szkoły Cebulak. Łowienie ryb w Wisłoku, podkradanie sąsiadom jaj.
[00:14:40] Kłopoty z matematyką, dalsza edukacja w liceum przy ul. Grunwaldzkiej w Łańcucie, zgrana klasa koedukacyjna, silna drużyna siatkarska. Matura w 1969 r.
[00:18:14] Studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (specjalizacja nauczycielska) dzięki wsparciu polonisty Władysława Kluzy, praca w Rakszawie. Wspomnienia ze studiów w Krakowie, poczucie wolności. Inwigilowanie studentów w Rzeszowie przez Służbę Bezpieczeństwa. Zamieszkanie w akademiku „Żaczek”, potem kwatera na Bronowicach.
[00:22:10] Lektury czytane w krakowskich czytelniach i bibliotekach. Praca magisterska z gramatyki polskiej (zdania okresowe u Ignacego Krasickiego), promotorka prof. Ewa Ostrowska.
[00:26:25] Obowiązkowe szkolenie wojskowe na studiach w mundurach polowych. Szkoła oficerska w Łodzi, jednostka w Kędzierzynie-Koźlu. Drużyna siatkarska na studiach, AZS UJ, trener Obuchowicz, 3 miejsce w mistrzostwach uniwersyteckich Polski w Toruniu w 1973 r.
[00:29:19] Pierwsza praca po studiach, przed wojskiem, jako wychowawca w domu dziecka.
[00:31:20] Służba wojskowa: oficer polityczny w szkole oficerskiej, stopień podporucznika (obecnie kpt. rezerwy). W jednostce nauczanie żołnierzy historii Polski i powszechnej, dobre wspomnienia z wojska. Służba wojskowa jako kształtująca charaktery młodych ludzi.
[00:35:52] Zatrudnienie w szkole w Rakszawie od 3 stycznia 1977 r. do emerytury. Duża szkoła (ok. 1000 uczniów): technikum (od 1975 r.) i szkoła zawodowa. Zamieszkanie uczennic w internacie i na stancjach, kontrola warunków zamieszkania przez pedagogów. Ok. 150 pracowników szkoły, własna chlewnia na potrzeby stołówek szkolnej i zakładowej przy fabryce sukna.
[00:40:10] Bardzo dobra atmosfera w pracy w 1977 r., walka nauczycieli o nadgodziny. Historia szkoły, budowa i rozbudowa (budynki dworu Darowskich), pierwszy powojenny dyrektor Stanisław Frączek.
[00:43:55] Siedemnaście klaso-pracowni z przedmiotów ogólnych i zawodowych, sala teatralna, biblioteka, gabinet lekarski i dentystyczny, pracownia przysposobienia obronnego. Basen odkryty latem, boiska sportowe do różnych gier. Dyrektor szkoły, inż. Eugeniusz Sobuś, „umiał wyciągać pieniądze z kuratorium”. Dochody szkoły z produkcji w przyszkolnych zakładach włókienniczych.
[00:48:08] Największy rozkwit szkoły w latach 70. XX w., wysoki poziom nauczania (wizytator Moskwa). Praca boh. jako polonisty przez trzy lata, pierwsze wychowawstwo, świetna drużyna siatkówki. Żona boh. też nauczycielka. Od 1980 r. funkcja wicedyrektora, metoda pedagogiczna oparta na wyrozumiałości. [+]
[00:53:30] Absolwenci szkoły zawodowej i technikum cenieni w kraju.
[00:56:35] Zasłużeni dla rozwoju sportu w szkole w Rakszawie, wicedyrektor Gondela, Jan Jabłoński. Sponsorzy Memoriału im. Gondeli, zdobywanie funduszy. Zaangażowanie Jana Jabłońskiego. Zawody pożarnicze, popularyzacja siatkówki w szkołach podstawowych.
[01:25:15] Drużyna siatkarska prowadzona po śmierci Gondeli przez Tadeusza Sitka. Jan Jabłoński – wybitny trener szkolnej piłki ręcznej, potem w młodzieżowych drużynach pożarniczych.
[01:27:31] Udział boh. w memoriałach z drużyną Związku Nauczycielstwa Polskiego (pozycja: atakujący albo rozgrywający). Wybitni siatkarze niskiego wzrostu.
[01:29:09] Turska, twórczyni teatru szkolnego, pracowała w szkole przez 45 lat. Uroczyste otwarcie nowego budynku szkoły 18 września 1949 r. Ogólnopolskie sukcesy teatru, boh. grał Szopena w sztuce „Mały Szopen”. Widowisko „Pójdź, dziecię. Ja cię uczyć każę!” w 1983 r. w Poznaniu, krytyka przewodniczącego jury. [+]
[01:35:28] Przegląd zespołów teatralnych „ARTAMA” w 1978 r. Sukces przedstawienia „Najszczęśliwsza z sióstr” na profesjonalnej scenie teatru Siemaszkowej w Rzeszowie [+]. Powstanie Rzeszowskiego Towarzystwa Kultury Teatralnej, animator kultury Zdzisław Trentowski, wojewódzkie przeglądy teatrów szkolnych. Uzdolniona koleżanka Barbara Szukała. Anegdota o mężu p. „Nusi” Turskiej. Charakterystyka p. Turskiej, absolwentki szkoły dramatycznej w Białymstoku, „nauczyciela do zajęć świetlicowych”.
[01:41:52] Wspierający szkolny teatr nauczyciel Franciszek Pliś (organista multiinstrumentalista), Franciszek Trojnar (dyrygent orkiestry przy fabryce sukna), Jan Miller, Franciszek Liść, malarz scenograf Tadeusz Babiarz, Irena Sroczyk (kostiumy), Włodzimierz Fus (nagłośnienie).
[01:44:50] Wybitni nauczyciele szkoły w Rakszawie: polonistka Maria Matuszkowa, nauczyciel krawiectwa Wojciech Kuca, Teresa Wiśniowska. Ponad siedmiuset nauczycieli w historii szkoły.
[01:48:20] Przemiany po 1989 r., zmiana patrona szkoły, obchody 100-lecia placówki w 1993 r., oprawa plastyczna przygotowana przez Tadeusza Babiarza. Zmiany kadrowe w szkole i kuratorium, przyjęcie funkcji dyrektora szkoły od 1 listopada 1989 r. do 2008 r. Inny typ mentalny młodych nauczycieli. Ogrom obowiązków dyrektora: internat, warsztaty, szkoły, chlewnia.
[01:55:10] „Przekręt” finansowy wicedyrektora Jana Jabłońskiego, nowy zastępca Henryk Zielonka „urodzony do zarządzania”, wicedyrektorka Rosół. Trudny moment: powstanie gimnazjum, niesnaski personalne wśród kadry nauczycielskiej. Konieczność likwidacji warsztatów szkolnych i internatu, liczne zwolnienia. Sprawy w sądzie pracy, manipulowanie pracownikami na ich niekorzyść. Koszty transformacji ustrojowej. [++]
[02:00:45] Powolna utrata pozycji w przemyśle włókienniczym, kryzys przemysłu lekkiego – likwidacja ⅓ dużych i średnich zakładów po 1989 r. i 2 milionów miejsc pracy. Większość zakładów obuwniczych, tekstylnych, włókienniczych żyła z eksportu do ZSRR i pozostałych krajów socjalistycznych. Barter socjalistyczny: eksport tkanin do Ukrainy (ZSRR), w zapłacie kolorowe telewizory Rubin. Współpraca ze szkołą we Lwowie.
[02:03:45] Upadek polskiego przemysłu włókienniczego i lekkiego (eksport chiński). Spadek zainteresowania kierunkami włókienniczymi wśród uczniów. Przebranżowienie szkoły – kierunek gastronomiczny. Pomoc dyrektora Jacka Stańdy ze szkoły w Jarosławiu. Utworzenie technikum gastronomicznego, stałe zainteresowanie uczniów krawiectwem do momentu upadku zakładów „Vistuli” z Łańcuta i Rzeszowa.
[02:08:08] Przekształcenie fabryki sukna w spółkę skarbu państwa w 1994 r., w listopadzie 2005 r. likwidacja fabryki. Jan Kilar, germanista. Losy szkoły: nieuchronność spadku znaczenia szkoły wiejskiej w Rakszawie, „śmierć naturalna” – likwidacja. Pozytywna ocena polityki wójta. Internat przekształcony w schronisko młodzieżowe. Przejęcie szkoły przez gminę we wrześniu 2015 r.
[02:19:50] Przekonanie o zbędności szkoły średniej w powiecie łańcuckim z powodów demograficznych. Problem obecnego finansowania szkół przez samorządy (im więcej uczniów, tym zamożniejsza szkoła). Brak wykształconych robotników, fachowców z powodu zamykania szkół zawodowych.
[02:26:00] Radny Giereś, przewodniczący powiatowej rady ds. edukacji. Zachęty edukacyjne w ramach wyrównywania szans wiejskich dzieci w PRL: darmowe edukacja, miejsce w internacie i wyżywienie. Zmiana kulturowa poprzez szkołę. [+]. 13 tysięcy absolwentów szkoły w Rakszawie przez ponad 100 lat.
[02:30:18] Wykorzystywanie strażaków przez proboszcza Woźniaka – do wyrzucenia mienia z mieszkania księdza Opalińskiego, zawłaszczenie majątku wspólnego przez proboszcza. Niesnaski z proboszczem.
[02:34:49] Zebranie założycielskie Towarzystwa Przyjaciół Rakszawy (TPR) w 1991 r., prezes: ks. Opaliński, potem boh. Niezawisłość samorządów lokalnych. Przygotowanie monografii Rakszawy, wydawanie dwumiesięcznika „Rakszawskie aktualności” – przez 16 lat, druk w drukarni diecezjalnej.
[02:39:59] Działalność TPR: organizacja uroczystości lokalnych, państwowych, kościelnych, pielgrzymek, pikników. Nieprzyjemne początki współpracy z nowym proboszczem Janem Woźniakiem. Wydawnictwo na odpust „Pod ramionami krzyża” zakazane przez proboszcza. [+]
[02:44:35] Dwie anegdoty obrazujące małostkowość proboszcza Woźniaka. Storpedowany przez niego pomysł odrestaurowania krzyża na rozstaju dróg w Brzeźniku [++]. „Zawiść” proboszcza.
[02:48:20] Śpiewnik wydany przez prałata Opalińskiego. Ukaranie organisty parafialnego Franciszka Plisia zakazem wstępu na plebanię za aktywny udział w promocji śpiewnika. [+]
[02:50:42] Lekceważąca wypowiedź księdza Edwarda Stopyry, proboszcza w Uhercach, o księdzu Woźniaku. Stopniowy spadek aktywności towarzystwa, ok. 20 aktywnych członków. Plany prałata Opalińskiego utworzenia lokalnego muzeum, nieprzyjazna postawa proboszcza Woźniaka. Losy mieszkania prałata Opalińskiego.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.