Jasińska-Kania Aleksandra cz. 21
Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
mehr...
weniger
[00:00:10] Nadzieje na zmiany w kraju po porozumieniach Okrągłego Stołu. Rozważania w środowisku socjologów na temat nazewnictwa w sferze zmian. Jeden z kolegów określał zachodzący proces jako „refolucję” – połączenie reformy ze zmianą ustroju, rewolucją, która odbywała się w sposób pokojowy, ale w gwałtownym tempie. Sytuacja w kraju, wybory do sejmu kontraktowego – kwestia kandydatów. Wśród nich znaleźli się ludzie świata nauki, kultury, zdecydowani zwolennicy zmian.
[00:04:40] W środowisku uniwersyteckim i wśród znajomych męża, Albina Kani, który kierował Ośrodkiem Badania Opinii Publicznej, następujące zmiany wiązały się z objęciem stanowisk kierowniczych przez osoby o nastawieniu demokratycznym. Z dnia na dzień pojawiła się wolność słowa. Dyrektorem Polskiego Radia i telewizji został [Andrzej] Drawicz, który przyszedł do Albina Kani i zaproponował współpracę. Reykowski nazwał panujące stosunki demokracją adwersaryjną – zasady. Na UW mianowano nowych rektorów. Boh. miała poczucie otwarcia drogi do uprawiania nauki we właściwy sposób – badanie zmian społecznych.
[00:08:10] Boh. dostała tytuł profesora w ostatniej turze nominacji nadawanych przez Jaruzelskiego. Po zmianach przestała być w dyrekcji instytutu, co jej odpowiadało – ilość prac administracyjnych ograniczała możliwości pracy naukowej. Została kierownikiem Zakładu Socjologii Ogólnej i miała możliwość zatrudniania doktorantów – cotygodniowe zebrania, na których omawiano prace różnych osób.
[00:10:45] Wzrastające zainteresowanie zmianami w Polsce powodowało, że boh. jeździła na konferencje międzynarodowe. Na spotkaniu w Budapeszcie profesor Kerkhof, jezuita, wykładowca na Uniwersytecie w Leuven, zaproponował jej kierownictwo badań wartości europejskich, które rozpoczęto, gdy powstała Wspólnota Europejska. Polska, podobnie jak Węgry, Czechy, Słowacja dołączyła do badań, które powtarzano co kilka lat. Badania oparto na teorii przemian związanych z procesami cywilizacyjnymi – osiąganie dobrobytu materialnego i przechodzenie do uznawania wartości postmaterialnych. Opracowano skale wartości, badania szukały przemian w zakresie pracy, rodziny, polityki i relacji społecznych. Boh. została szefową zespołu polskiego.
[00:16:05] W tym czasie badania społeczności lokalnych przyjęły nową formę i polski zespół włączył się do badań. Polaków poproszono o pomoc w ich organizacji w innych krajach Europy Wschodniej oraz krajach powstałych z republik Związku Radzieckiego. Problemy z podjęciem badań w Rosji, gdzie zaczęły powstawać ośrodki badań. OBOP, którym kierował mąż boh., powstał w 1957 r. i był najstarszym ośrodkiem badań w dawnych demoludach. W czasie stanu wojennego utworzono rządowy ośrodek badania opinii. Po przemianach 1989 r. zaczęły powstawać nowe ośrodki badań, czasem zakładane przez kolegów boh. Pojawiła się też możliwość zakładania prywatnych szkół wyższych i wiele ich powstało – szeroki rynek pracy dla socjologów.
[00:22:20] Sytuacja gospodarcza w kraju zaczęła budzić niepokój. Wprowadzanie zasad demokracji, pierwsze wybory. Głoszenie hasła społeczeństwa obywatelskiego, niezależność władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Oprócz zmian politycznych, na których początkowo się koncentrowano, miały nastąpić zmiany w gospodarce – wolny rynek. Przygotowania do przemian politycznych były bardziej przemyślane. Rząd Mazowieckiego powierzył Balcerowiczowi wprowadzenie zmian gospodarczych w oparciu o wzory zachodniego kapitalizmu. Balcerowicz był naciskany m.in. przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który chciał odebrać od Polski zaciągnięte wcześniej długi. W tym czasie na Zachodzie uznawano, że głównym nakazem gospodarki rynkowej ma być przynoszenie zysków. Plan Balcerowicza był gwałtownym skokiem, część społeczeństwa sobie z tym nie poradziła. Trudne początki – rozwój drobnej przedsiębiorczości, handel uliczny. Skutki gwałtownej inflacji. Wpływ m.in. uwolnienia cen surowców na funkcjonowanie przedsiębiorstw państwowych. Przyjaciel boh. Tadeusz Kowalik [ekonomista] był oburzony Planem Balcerowicza, nazywanym reformą przez ruinę państwowych zakładów przemysłowych. Spodziewano się inwestycji kapitału zachodniego, ale były to inwestycje pozorne, zakłady wykupowano i likwidowano – klęska bezrobocia. Nastroje w kraju.
[00:33:15] Rodzina boh. nie była w dramatycznej sytuacji, wcześniej kupiono mieszkanie dla córki za wkład na książeczce mieszkaniowej. Córka i mąż wyjechali za granicę na studia i coraz lepiej sobie radzili. Sytuacja materialna wielu osób, w tym znajomych, pogorszyła się – poszukiwanie różnych możliwości dorabiania. Sytuacja w polskiej nauce. Do śmierci męża boh. nie rozważała podjęcia pracy poza uniwersytetem.
[00:36:36] Choroba męża, u którego wykryto guz w płucach. Mąż palił papierosy od 11 roku życia, w czasie okupacji utrzymywał rodzinę handlując papierosami w kolejce na linii otwockiej. Potem twierdził, że musiał znać swój towar – część papierosów sam produkował, i dlatego popalał. Na prośbę boh. kilka razy usiłował rzucić palenie, ale to mu się nie udało. Rzucił palenie dopiero wtedy, gdy w czasie stanu wojennego zachorował na gruźlicę. W 1992 przeszedł operację, w czasie której nowotwór wycięto. W 1994 wyjechał z wizytą do córki, w tym czasie boh. została zaproszona do Princeton. Mąż chorował, ale jednocześnie pracował. Zwrócił się do niego amerykański Instytut Gallupa z prośbą o zorganizowanie w Polsce badania wolności wypowiedzi. Mąż dobrze się z tego wywiązał i jego praca została dobrze oceniona. Waga wolności słowa.
[00:42:40] Boh. i jej mąż byli zaangażowani w badania przemian i oceny zachodzących zmian. W 2002 r. 80% badanych mówiło, że zmiany mają dobre, ale też złe strony. Kilkanaście procent badanych uważało, że są jednoznacznie korzystne. Uważano, że w PRL była szersza możliwość pracy, doceniano darmową naukę i opiekę lekarską. W kapitalizmie doceniano zaopatrzenie, wolność słowa. Nie było postulatów powrotu do stanu minionego, ale było też niezadowolenie z kierunku zmian. Nawet aktywni działacze Solidarności źle oceniali zmiany. W polityce wolność zrzeszania się i tworzenia partii politycznych szybko przybrała rozmiary karykaturalne. Zmiany na stanowiskach premierów następowały szybko, co było wyrazem braku jednoznacznej koncepcji zmian.
[00:48:00] Boh. miała poczucie odpowiedzialności za poprzedni system i nie wystąpiła z partii, choć uznała swoją wiarę w system za błędną. Gdy rozwiązano PZPR miała poczucie, jakby ktoś bliski zmarł po długiej agonii – poczucie ulgi. Wiedziała, że nie ma powrotu do tego, co było. [+]
[00:50:30] W nowym systemie pewnych rzeczy jej brakowało. W pracy była spełniona – praca jako przywilej społeczny. Z punktu widzenia zaspokajania różnych potrzeb rodzina boh. odczuła poprawę warunków. Nie należała do osób, które wiele utraciły, ale też nie była w grupie, która się wzbogaciła. Na wykupienie mieszkania boh. i mąż wzięli kredyt w miejscach pracy. Zadłużenie kredytowe po przemianach ustrojowych. Boh. dużo wyjeżdżała za granicę, ale było to głównie związane z pracą, miała wtedy ograniczone możliwości zwiedzania.
[00:56:10] Kłopoty ze zdrowiem w początkach lat 90. Boh. zaproszono do Princeton, gdzie powstał projekt badania konfliktów etnicznych, spędziła tam dwa miesiące. Potem zaproszono ją do prowadzenia zajęć na Uniwersytecie Hawajskim. Organizowała tam archiwum wcześniejszych badań demokracji i władzy lokalnej. Córka doktoryzowała się w Berkeley. Razem z mężem dostali pracę na wydziale matematyki Uniwersytetu w Boise w stanie Idaho. Uczelnia była dosyć wysoko notowana jako stwarzająca możliwości rozwoju innowacyjnych badań. Obydwoje z czasem doszli do tytułów profesorskich. Córka Joanna zaprosiła ojca do Stanów w 1994 r. Mąż wziął urlop zdrowotny i wyjechał, w czasie pobytu u córki jego stan się pogorszył. Boh. zaprosiła rodzinę na Hawaje – niedzielne objazdy wyspy.
[01:03:40] Mężowi wykupiono ubezpieczenie i przeszedł badania w Stanach. Boh. jako pracownica uniwersytetu także była ubezpieczona. W badaniach wyszły drobne zmiany w mózgu, podejrzewano początek zmian nowotworowych. Po powrocie do Warszawy boh. poszła do lekarza, mąż jej towarzyszył i w przychodni stracił przytomność. Skierowano go do szpitala, z którego już nie wyszedł. Boh. nie zdawała sobie sprawy z tego, w jakim stanie jest mąż, nie przyjmowała tego do wiadomości. Była pewna, że zabierze go do domu. Następnego dnia wezwano ją do szpitala, w mieszkaniu nie miała telefonu, więc przyjechali do niej przyjaciele ze Śródmieścia, do których w tej sprawie zadzwoniono. Mąż stracił przytomność, już jej nie odzyskał i zmarł. Stan po śmieci męża – długa żałoba. Córka chciała ją zabrać do Stanów, ale boh. wolała zostać w domu.
[01:10:05] W tamtym czasie miała zaproszenie na wykłady na Hawajach, ale odwołała wyjazd. Zmusiła się do wykładania na uczelni i było to formą terapii. Miała wtedy przekonanie, że niedługo sama umrze. Żałobę przeżywała jak chorobę fizyczną. Boh. poszła na psychoterapię. Wcześniej recenzowała pracę habilitacyjną na temat śmierci i jej przeżywania społeczno-kulturowego. Przeczytała wtedy sporo lektur na ten temat. W czasie psychoterapii mówiono jej o etapach żałoby, ale miała poczucie, że nie słyszy nic nowego. Przepisywane leki pomagały jej bardziej niż rozmowy z psychoterapeutą.
[01:13:48] Stopniowy powrót chęci do życia. Boh. pomogły wyjazdy turystyczne z przyjaciółmi, z którymi wcześniej, jeszcze z mężem, wyjeżdżała do Grecji i Chin. Boh. pojechała na wyprawę do Ameryki Południowej, w ciągu sześciu tygodni odwiedziła Argentynę, Chile, Brazylię, Urugwaj i Paragwaj. Przewodnikiem był profesor lingwistyki. Była też na wyprawie w Tajlandii, Kambodży, Wietnamie i Laosie. Na wyprawę do Ameryki pojechało 10 osób i można było zawrzeć bliższe znajomości.
[01:18:28] Strata męża była ciężkim przeżyciem, ale jego rodzina pomagała boh. W tamtym czasie odnowiła kontakty z bliskimi przyjaciółmi, którzy musieli wyemigrować w 1968 r., z Zygmuntem Baumanem i jego żoną, z Marią Hirszowicz. Do Polskie wrócił Stefan Morawski, przyjeżdżał Leszek Kołakowski. Kontakty z Baumanem odnowiła w 1986 r., gdy była w Oksfordzie. Spotkała się także z Włodzimierzem Brusem. Baumanowie przyjechali do Warszawy w 1988 r. na zaproszenie Polskiej Akademii Nauk. Na Okęciu zatrzymano ich, po kilku godzinach dostali zgodę władz na wjazd do Polski. Baumanowie zamieszkali u Lewinsonów, krewnych Janiny Baumanowej. Gdy Baumanowie przyjeżdżali potem do Warszawy, boh. spotykała się z nimi, często u Elżbiety i Jacka Tarkowskich, którzy byli uczniami Baumana. Elżbieta Tarkowska zajmowała się badaniami nędzy.
[01:25:20] Boh. organizowała w 1992 r. w Toruniu sesję Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i zaproszono tam Zygmunta Baumana. Pojechała z mężem, który był tuż przez operacją. Boh. jeździła do Anglii, w Londynie spotykała się z Marią Hirszowicz, która wyjeżdżając zostawiała jej klucz do mieszkania. Będąc w Londynie na ślubie kuzyna ze strony męża pojechała z wnuczką do Leeds do Baumanów. Kasia (wnuczka) była pod wielkim wrażeniem Baumanów i powiedziała, że chciałaby mieć tak dobrego męża jak Zygmunt Bauman. Powody, dla których córki Janiny i Zygmunta nie uważały ojca za dobrego męża.
[01:30:00] Baumanowie byli w Polsce w 60. rocznicę małżeństwa. Janina Bauman była już wtedy chora, zmarła w 2009 r. Bauman nie lubił podróżować sam i po śmierci żony zabierał córkę Lidkę, która była malarką.
[01:34:40] W 2010 r. Baumana zaproszono do Warszawy, gdzie miano mu wręczyć medal Gloria Artis. Do Polski przyjechał z dwiema córkami. Boh. była na uroczystości. Po przemówieniach Zygmunt Bauman zaprosił ją na obiad wydawany przez Ministra Kultury. Boh. była zaskoczona, ale zgodziła się – zmiana charakteru znajomości, „iskrzenie”. W czasie obiadu córki Baumana Irka i Lidka interesowały się nią, co było reakcją na zaproszenie jej przez ojca. Po kilku latach wzajemnych kontaktów Bauman oświadczył się.
[01:40:00] Albin Kania zmarł w 1994 r. mając 64 lata. W 1990 r. boh. uzyskała tytuł profesorski i objęła katedrę Socjologii Ogólnej. Na wydziale nie rozliczano się z dawnymi członkami partii. Reakcja środowiska naukowego na ustawę lustracyjną – odmowa przyjmowania oświadczeń lustracyjnych. Do pracy przyjmowano osoby zaangażowane, w zakładzie boh. pracował m.in. Zdzisław Krasnodębski. Boh. recenzowała jego pracę magisterską, a później habilitacyjną „Upadek idei postępu”, wobec której była krytyczna. Krasnodębski oblał egzamin habilitacyjny – arogancja młodego badacza. Prowadzenie zakładu proponowano Jadwidze Staniszkis, ale nie była zainteresowana. Boh. przestała być szefową, gdy w wieku 70. lat odeszła na emeryturę. Potem pracowała na pół etatu. Boh. wyjeżdżając za granicę brała urlop bezpłatny i potem miała niską emeryturę.
[01:50:23] Badania socjologiczne w latach 80. i po 1989 r.
mehr...
weniger