Wojciech Machnicki (ur. 1953, Wrocław) opowiedział o swoich rodzicach i ich przyjeździe po wojnie do Wrocławia, a także o swojej edukacji i pracy m.in. w charakterze rolnika i hodowcy zwierząt futerkowych. Główna część relacji koncentruje się na działalności w strukturach NSZZ „S” Rolników Indywidualnych (1980-1981) oraz zainteresowaniu programem Konfederacji Polski Niepodległej. Po 13 grudnia 1981 r. pan Wojciech ukrywał się, a następnie był internowany w Ośrodku Odosobnienia w Nysie. Po zwolnieniu brał udział w druku i kolportażu wydawnictw podziemnych we współpracy z osobami z Regionalnego Komitetu Strajkowego NSZZ „Solidarność” Dolny Śląsk i Solidarności Walczącej. Uczestniczył w akcjach ulotkowych i manifestacjach niezależnych. W latach 1988-1989 działał na rzecz odbudowy struktur NSZZ RI „Solidarność” w woj. wrocławskim i w Komitecie Obywatelskim „Solidarność” we Wrocławiu.
[00:00:07] Boh. urodził się w Boże Narodzenie 1952 r. ale został przepisany na 1 stycznia 1953 r. ze względu na polityczne obawy ojca - po pobycie na Syberii, walkach o Monte Cassino wrócił z Anglii do stalinowskiej Polski i przez pół roku był przetrzymywany przez władze.
[00:01:00] W 1978 r. boh. nabył gospodarstwo rolne w Brzeziej Łące w powiecie Oleśnica, gm. Długołęka. Na 8,5-hektarowym terenie razem z bratem hodował nutrie. W 1980 r. zaangażował się w NSZZ „Solidarność”: zorganizował w gminie kilka kół, został przewodniczącym i pierwszy raz poczuł, czym jest „państwo reżimu”.
[00:01:50] Ojciec boh. brał udział w kampanii wrześniowej i przeszedł do Rumunii. Po powrocie w 1940 r. NKWD zesłało go na Syberię, skąd trafił do wojska Andersa i przeszedł cały szlak bojowy (Monte Cassino i linia Gustawa). Mama boh. chciała wyemigrować do Argentyny, ale ojciec postanowił wrócić do Polski. W 1947 r. Służba Bezpieczeństwa zamknęła go jako „niepewnego politycznie”.
[00:02:25] Kiedy w 1940 r. NKWD zabierało ojca, mama boh. był w 6 miesiącu ciąży z najstarszym synem. Potem urodziła się siostra boh. i on sam. Byli tzw. rodziną patriotyczną. Mama boh. siedziała w więzieniu we Lwowie zamknięta przez Niemców. W wyniku repatriacji rodzina zamieszkała we Wrocławiu. W domu słuchali Radia Wolna Europa i Głosu Ameryki. Tam boh. usłyszał o „Solidarności”.
[00:04:00] Po zaangażowaniu się w „S” boh. miał pierwszą styczność ze Służbą Bezpieczeństwa. Kiedy w lutym 1981 r. pojechał na pogrzeb ojca, ktoś podczas jego nieobecności podtruł nutrie.
[00:05:20] Po tym zaangażował się w „S” jeszcze mocniej. Został sekretarzem zarządu wojewódzkiego „S” Rolników Indywidualnych, sympatyzował też z Konfederacją Polski Niepodległej. Po rozpoczęciu stanu wojennego przyszło po niego SB, ale go nie zastało. Wziął udział w strajku na Politechnice Wrocławskiej.
[00:06:30] Do głosowania w kwestii zawieszenia strajku boh. wezwał profesorów Zipsera, Pigonia i Wiszniewskiego. Strajk się utrzymał i w nocy UB i ZOMO pacyfikowało protestujących. Boh., jako „obcy element” w zarządzie strajku, został przez Wojtka Myśleckiego i innych działaczy ukryty pod katedrą, a następnie na plebanii kościoła przy ul. Traugutta.
[00:07:55] Boh. ukrywał się tam do 4 stycznia [1982] odwiedzany przez żonę. Na plebanii począł się też jego syn, któremu dał na imię Lech. Kiedy wyszedł na zewnątrz, został wylegitymowany przez patrol. Ponieważ był poszukiwany, trafił na komendę na ul. Muzealnej, gdzie był przesłuchiwany. Potem przewieziono go do więzienia na ul. Kleczkowską, a z 12 na 13 stycznia [1982] do zakładu karnego w Nysie.
[00:09:00] Był najdłużej internowanym rolnikiem z ziemi dolnośląskiej. Dostał przepustkę na pilnowanie dziecka, podczas gdy jego żona przebywała w szpitalu. Z przepustki już nie wrócił. Miał wówczas 28-29 lat i koledzy „wciągnęli” go w „Solidarność Walczącą” Kornela Morawieckiego.
[00:09:50] W 1983-84 r. koledzy z KPN (Jandziszak, Stański, Goławski, Szeremietiew) poprosili go o działanie w podziemiu. Zaczął wydawać gazetę i medale. Tadeusz Jandziszak wyjechał do Kanady. KPN podzieliło się na odłamy. Jednym z nich była Polska Partia Niepodległościowa [PPN] i boh. został szefem jednego z pięciu okręgów w miejsce Jandziszaka. Działał do 1989 r. Wydawali broszury i gazetę. Medale robili rzeźbiarze, m.in. Benito Marczuk.
[00:11:50] Kiedy boh. był internowany, odwiedziła go żona i powiedziała, że gmina chce mu odebrać pole, którego nie uprawia. Wydzierżawił to pole, a po powrocie z internowania sprzedał w obawie przed SB, które niszczyłoby mu plony. Kiedy hodował nutrie, wytruli mu w jedną noc 150 matek.
[00:13:10] Boh. zakończył działalność rolniczą. Miał wykształcenie w dziedzinie inżynierii sanitarnej i zatrudnił się w wodociągach wrocławskich. W 1989 r. dostał propozycje startu na posła do Sejmu. Ponieważ miał już wtedy swoją firmę inżynieryjną, odmówił. Prowadził ją z kolegą Bogusiem Makarskim z „SW”, geodetą. Byli wspólnikami.
[00:14:20] Firma działała 29 lat, zatrudniała ponad 100 osób i była największa na Dolnym Śląsku. Boh. sponsorował pierwszy klub sportowy Ślęza Wrocław, który był klubem dziadka boh. ze Lwowa. Sukcesy klubu i późniejsze wycofanie się firmy z inwestowania w klub.
[00:16:45] Przed wyborami prezydenckimi w 2015 r., boh. z żoną zaangażowali się w działalność komisji wyborczych jako mężowie zaufania, aby kontrolować przebieg wyborów. Boh. zorganizował „Duda Country Picnic”. Spotkania z zaproszonymi gośćmi. Wybory 2020 r. Pomiędzy kampaniami boh. wydawał gazetę w nakładzie 1500 egzemplarzy.
[00:19:45] Boh. zaangażował się też do wyborów samorządowych i europejskich (do PE) walcząc, aby wygrał PiS. Opis „lewactwa i liberalizmu”. Boh. prowadzi blog i jest prezesem fundacji „Historia wyklęta”, która m.in. organizuje wystawy dot. pomocy Żydom przez Polaków, ofiar stanu wojennego i in.
[00:25:20] Początki działalności boh. w strukturze „Solidarności” Rolników Indywidualnych w Brzeziej Łące. Rodzaje organizacji solidarnościowych. W „S” były osoby podejrzane o współpracę z SB. Podczas internowania boh., w „Monitorze Dolnośląskim”, „gadzinówce władz”, ukazał się paszkwil Ziglewskiego nazywający boh. „czerwoną zarazą”, dzięki czemu „urósł” on w oczach współwięźniów.
[00:29:00] Trzy związki solidarnościowe: „Solidarność Wiejska”
„Solidarność Chłopska” i „Solidarność Rolników” zjednoczyły się i ich szefem został Jan Kułaj.
[00:29:50] Późniejsi członkowie związku rolników poznali się na ul. Mazowieckiej we Wrocławiu, gdzie mieściła się „Solidarność Robotnicza”. „Spoiwem” towarzystwa stali się p. Grabowscy, u których organizacja boh. dostała pokój. Mogli organizować zjazdy w okolicy i wydawali pismo „Nasza ziemia”. Zdolności organizacyjne boh.
[00:32:15] Komunizm prowadził do ateizacji i próbował zmusić rolników do kolektywizacji, przed czym się bronili. Boh. organizował w okolicy koła wiejskie. Chciano obalić kółka rolnicze i komunę, więc rolnicy chętnie zapisywali się do „Solidarności” Rolników Indywidualnych. Spotkania na terenie Oleśnicy i Długołęki.
[00:35:30] Działalność boh. w terenie i we Wrocławiu. Zarejestrowanie „Solidarności” RI. W okresie stanu wojennego rolnicy organizowali się, pomagali rodzinom internowanych, zawozili jedzenie.
[00:37:40] Boh. wywieszał kartki o organizowanych w remizach spotkaniach, czasem w komunistycznych kółkach rolniczych. Objawy niechęci i głosy wsparcia podczas spotkań. Determinacja rolników nastawionych na zmianę.
[00:40:50] Do organizacji boh. przyjechali chłopi ze skargą z Wojewódzkiej Spółdzielni Hodowli Roślin (WSHR Nadolice). Żalili się na ingerencje wojska w hodowlę krów powodujące spadek ich produktywności. Nadużycia ze strony wojska.
[00:43:15] Anegdota o księdzu z okresu zimy 1980/81 r. i apel o wynoszenie paliwa do ogrzewania kościoła. Stosunek do własności państwowej w okresie komuny.
[00:45:00] Przewodniczącym NSZZ RI „S” był E. Galek, I wiceprzewodniczącym był p. Bernacki z Oleśnicy, który miał ogromne, 70-hektarowe gospodarstwo. Tytus Czartoryski był II wiceprzewodniczącym. Boh. nie angażował się w strajk w Świdnicy.
[00:46:30] W marcu 1981 r. był zjazd założycielski „S” RI. Delegatami byli: Czartoryski, Galek, Bernacki. Boh. po śmierci ojca miał swoje prywatne tragedie i nie pojechał z nimi.
[00:48:00] W maju 1981 r. boh. współorganizował zjazd „S” RI, który próbowano spacyfikować. We wrześniu 1988 r. boh. wraz z innymi wysłali do wojewody pismo informujące o wznowieniu działania „S” RI. Po tym piśmie boh. został zatrzymany na 48 godzin przez SB.
[00:50:00] W okresie działalności w PPN boh. trzymał w domu bibułę. Kiedy wkroczyło SB i MO, zrobili kipisz i znaleźli bibułę. Boh. aresztowano i przesłuchiwano. Wymyślanie przez boh. treści zeznań do protokołów służb.
[00:51:46] Makarski, wspólnik boh., był w „SW” szefem drukarzy. Scena aresztowania Makarskiego przez SB w obecności gen. Biernaczyka.
[00:53:30] Po 1989 r., w okresie prowadzenia przez boh. firmy, boh. miał problem skarbowy. Anegdota w Urzędzie Skarbowym – wyjaśnienie, dlaczego naczelnik załatwił im wszystko od ręki.
[00:55:00] Strajk na Politechnice Wrocławskiej został w nocy spacyfikowany (17/18 grudnia 1981) przez ZOMO, MO i SB. Boh. był ukrywany przez kolegów, nie mógł wrócić do domu, bo szukało go SB. Ukrył się na plebani kościoła św. Maurycego u znajomego księdza. Był tam do 4 stycznia [1982] i tam począł się jego syn.
[00:57:00] Przed pacyfikacją strajku do jego uczestników dotarła informacja o zajściach i ofiarach w Kopalni „Wujek”. Kwestię kontynuacji strajku poddano pod głosowanie. Rozmowa z profesorami politechniki i studentami. 4 stycznia [1982] boh. został aresztowany. Dzień później [w więzieniu] na ul. Klęczkowskiej spotkał prof. Wiszniewskiego, którego również zatrzymano.
[00:59:00] Więzienie w Nysie. Boh. był w jednej celi z Jackiem Światem (posłem), Jackiem Jaśkiewiczem, Benito Marczukiem, Markiem Erlichem i in. W czasie internowania poznał Mietka Ożoga, z którym potem współpracował w PPN. Wielu internowanych po wyjściu z więzienia wyjechało na Zachód. Boh. też to zaproponowano, ale został w kraju.
[01:01:10] W czerwcu 1982 boh. wyszedł na przepustkę, z której nie wrócił do więzienia. Jego ciężarnej żonie pomagał ks. Marks (znajomy ojca boh. ze Lwowa), wikariusze przynosili mleko, ubrania, a rolnicy – jedzenie.
[01:02:50] Pismo informujące o odebraniu ziemi z powodu jej nieuprawiania. Antydatowanie umowy dzierżawy, aby zachować swoją własność. Nieprzewidywalność działań SB i obawy ojca boh. o zagrożenie wywiezieniem syna z Polski.
[01:06:30] Po wyjściu na wolność boh. zaangażował się w działalność „Solidarności Walczącej” dzięki znajomości z Bogdanem Makarskim poznanym przez Bogdana Rogińskiego z Akademii Rolniczej. Spotkali się na strajku. Boh. robił z Jaśkiewiczem ołtarze na Boże Ciało w kościele św. Maurycego. Tematyka ołtarzy.
[01:08:10] Makarski był szefem struktur „SW”, organizował drukarnie i szkolił. Jacek Jaśkiewicz, kolega z Nysy, był plastykiem i „robił na sicie”. Sitodruk „cegiełki” PPN. Boh. zorganizował drukarnię na strychu kościoła na ul. Traugutta. Część działaczy, np. M.Ożóg, wyemigrowała w 1985 r. do USA. Działalność boh w PPN. Emigracja Tadeusza Jandziszaka.
[01:12:30] Zdarzenie podczas pochodu pierwszomajowego w 1983 lub 1984 roku – ucieczka boh. przed esbekami, zatrzymanie żony z dzieckiem przed dobę w areszcie.
[01:17:10] Osoby współpracujące w PPN. W ramach działalności partii drukowano miesięcznik, Makarski wydrukował numizmaty 200-złotowe,, wykonano też 150 medali pamiątkowych, które odlewał Benito Marczuk. Jaśkiewicz robił znaczki i druki dla „SW’.
[01:21:00] Boh. pisał artykuły dla PPN i „Naszej ziemi” p. Grabowskiej. Obecna działalność wydawnicza boh.
[01:23:25] Podczas ukrywania się boh. zaprzyjaźnił się z wikarymi: ks. Bielewicz pochodził z Bielawy, a ks. Andrzej Buryła mieszkał w Dzierżoniowie.
[01:26:25] Wycofywanie się boh. z działalności w „Solidarności” rolniczej po 1989 roku. Poproszono go o kandydowanie na posła. Prowadził swoją firmę, więc odmówił i na miejsce jego miejsce wszedł Zbyszek Lech.
[01:28:35] Deprecjonowanie przez SB Tytusa Czartoryskiego jako niegodnego bycia rolnikiem-chłopem. Czartoryski zrezygnował z bycia posłem. Czasowa współpraca boh. z Frasyniukiem i Dutkiewiczem, potem skoncentrował się na prowadzeniu własnej firmy.
[01:30:00] Współczesna działalność polityczna boh.
[01:30:30] Praca boh. po 1989 r. w Komitecie Obywatelskim „Solidarności” we Wrocławiu. Okoliczności i geneza rozpoczęcia działalności. Powtórzenie historii o założeniu firmy i wycofaniu się z bycia posłem, „żeby nie zostawić kolegi [swojego wspólnika Makarskiego] na lodzie”.
[01:34:30] Komitet Obywatelski „Solidarność” we Wrocławiu – opis działalności „od kuchni”. Okoliczności poznania przez boh. Rafała Dutkiewicza. Układanie list wyborczych. Zbyszek Lech został posłem z ramienia Komitetu Obywatelskiego.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.