Jasińska-Kania Aleksandra cz. 16
Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
więcej...
mniej
[00:00:10] Na przestrzeni lat poglądy boh. zmieniały się, jest to długotrwały i niezakończony proces. Wpływ przełomowych wydarzeń w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym na jej życie – podejmowanie wyborów, poszukiwanie wyjaśnień. Dramatycznym wydarzeniem był XX Zjazdu KPZR, złączony ze śmiercią ojca. Z punktu widzenia kształtowania poglądów, przy całym wstrząsie związanym z utratą ojca, towarzyszyło jej poczucie wyzwolenia. Poczucie, że nie musi, dokonując wyborów, uwzględniać postrzegania jej przez pryzmat osoby ojca – początek działania na własny wizerunek. Wcześniej niosła ciężar podwójnej odpowiedzialności – ocena przez środowisko naukowe. Specyfika pracy naukowej. Po referacie Chruszczowa boh. uświadomiła sobie, że to co określono mianem „błędów i wypaczeń” nie było tylko winą Stalina i innych jednostek, ale była to konsekwencja systemu społeczno-politycznego. Waga studiów nad systemem – dostęp do wcześniej zakazanej literatury, np. Orwella. [+]
[00:08:55] Po październiku [1956] nastąpiły zmiany w życiu boh. – poczucie straty, ale też swobody działań na polu naukowym. W katedrze socjologii polityki, kierowanej przez prof. Hochfelda, panowała atmosfera do swobodnych dyskusji i poszukiwania alternatyw ustrojowych. Boh. referowała książkę angielskiego autora o socjaldemokracji. Uczyła się języka angielskiego w szkole, ale ta znajomość nie była wystarczająca do rozumienia lektur naukowych – wysiłek włożony w czytanie.
[00:11:50] Wstrząs w roku 1968, gdy boh. zawieszono w prawach członka partii – wątpliwości, czy w niej pozostać, kwestia znalezienia pracy przez męża, którego zwolniono z pracy. Dla ciotki [Feliksa Fornalska] wyrzucenie boh. z partii było wielkim ciosem, pomimo tego, że ciotka miała za sobą aresztowanie i dziesięcioletni pobyt w łagrze na Kołymie. Ciotka bała się konsekwencji wyrzucenia boh. z partii. Boh. uznała, że pozostając w partii będzie działać na rzecz zmiany systemu. [+]
[00:14:30] Przełom lat 60. i 70. był okresem trudnym także ze względów zawodowych. Boh. brała udział w badaniach władz lokalnych, ale nie miała szans na publikację wyników. Gdy badania zebrane w Polsce, Jugosławii, Indiach i USA opracowywano, w Polsce usunięto część danych, które znajdowały się w archiwum Instytutu Filozofii i Socjologii PAN – wyłączenie wywiadów z członkami aparatu partyjnego. Gdy potem przygotowywano do druku publikację międzynarodową, części danych z Polski nie można było wykorzystać. To, co się działo w partii, było partyjną tajemnicą. Cenzura po październiku [po Marcu 1968, przejęzyczenie boh.]. Boh. nie mogła opublikować swojego doktoratu – zakaz cytowania osób wyrzuconych z uczelni. Niezrozumiały klucz wyboru „zakazanych” nazwisk. [+]
[00:18:35] Prowadzenie zajęć było utrudnione także z powodu podziałów na partyjnych i bezpartyjnych w środowisku. Boh. obawiała się niektórych partyjnych studentów, którzy donosili do komitetu [partii] UW, gdy mówiła o Kołakowskim czy Baumanie. Przebieg rozmów dyscyplinujących. Poczucie ograniczenia swobód. [+]
[00:21:10] Wśród studentów i asystentów było kilka osób, które potem pracowały w aparacie partyjnym, m.in. [Stanisław] Kociołek – jego kariera. Wydział obejmował też studentów nauk politycznych, którzy przestrzegali linii partii. Boh. należała do grupy rewizjonistów. Za nieprawomyślność groziło wyrzucenie z pracy. W okresie po Marcu [1968] wydział rozwiązano i potem nastąpił ponowny nabór. Niektórzy musieli wyjechać na prowincjonalne uczelnie.
[00:24:20] Kolejnym przełomem był rok 1971 – wydarzenia w Stoczni Gdańskiej i rozkaz strzelania wydany przez Gomułkę – rola Kociołka. Boh. znała obydwu. Co do Gomułki i możliwości pozytywnych zmian pod jego przewodnictwem, nie miała złudzeń. Jeszcze w Październiku [1956] były nadzieje związane z komitetami robotniczymi, ale te inicjatywy szybko zlikwidowano. Późniejszy czas względnej swobody wymiany z zagranicą, możliwość dostępu do literatury wychodzącej poza ramy marksizmu ortodoksyjnego. Stosunek boh. do ZSRR po interwencjach na Węgrzech i w Czechosłowacji. Kwestia związków z ZSRR i braku nadziei na zmiany podobne do tych, które zaszły w Jugosławii, gdzie też stopniowo wzrastał autorytaryzm.
[00:28:08] Starcia władzy z klasą robotniczą – reakcja na wydarzenia poznańskie 1956 r. – boh. nie akceptowała tezy, że były to wystąpienia mające na celu obalenie ustroju. Była przekonana, że mogą one ustrój naprawić. Sytuacja w roku 1971 – nadzieje na zmiany w funkcjonowaniu partii po usunięciu ekipy Gomułki. Gierek robił wrażenie człowieka, który znając życie na zachodzie Europy nie będzie kontynuował polityki zamkniętej twierdzy. Jego zwrócenie się do klasy robotniczej z apelem „Pomożecie?”. Na uczelni mówiono, że bunt studentów w 1968 r. spotkał się z brakiem poparcia klasy robotniczej, a jej bunt w 1971 z brakiem większego zainteresowania ze strony studentów. Boh. miała nadzieję, że wystąpienia klasy robotniczej będą korygowały autorytarne zapędy kierownictwa partyjnego i mogą doprowadzić do wzrostu demokracji.
[00:33:00] Boh. została zaproszona na wykłady do Szwecji – liberalizacja życia na uczelni, poparcie dla prowadzonych badań. Koledzy Włodzimierz Wesołowski i Jerzy Wiatr zaczęli awansować, otwarto instytut badający przemiany klasy robotniczej, którego szefem został Wesołowski. Boh. pracowała w jego zakładzie Socjologii Ogólnej i Wesołowski dał jej wolną rękę w kierowaniu nim. Wesołowski wybierał na współpracowników wyróżniające się osoby, tj. Kazimierz Słomczyński, Antoni Kamiński, Grażyna Gęsicka, i nie kierował się ich przynależnością partyjną. Słomczyński i Kamiński wstąpili do partii, co wtedy nie było zbyt częste.
[00:37:25] Po Marcu [1968] w organizacji partyjnej pozostało kilka osób, z którymi boh. się zaprzyjaźniła, utraciwszy część przyjaciół, w tym Baumana i Hirszowicz – przyjaźń z Jerzym Szackim, Janem Malanowskim, Janem Strzeleckim, Anną Pawełczyńską. Nawiązywanie relacji z ludźmi spoza partii – współpraca i przyjaźń z prof. Stefanem Nowakiem, uczniem prof. Ossowskiego. Przyjaźń z Renatą Siemieńską, działaczką Związku Nauczycielstwa Polskiego. W czasie wyborów po dojściu Gierka do władzy Nowak i Siemieńska przyszli do boh. i powiedzieli, że w imieniu bezpartyjnych wysuwają jej kandydaturę na członka egzekutywy wydziałowej organizacji partyjnej.
[00:42:20] Boh. zaproszono na wykłady na Uniwersytecie w Sztokholmie. Szwecja była pierwszym krajem spoza obozu socjalistycznego, do którego pojechała – zachwyt poziomem cywilizacyjnym. Przyjeżdżając do Sztokholmu zamieszkała w apartamencie w centrum miasta, za który musiała zapłacić z własnej kieszeni. Boh. chciała wynająć tańsze mieszkanie – powody rezygnacji z tego pomysłu. Gdy włączyła telewizor, usłyszała dźwięki Międzynarodówki, co było dla niej szokiem – był to hymn rządzącej wtedy w Szwecji partii socjaldemokratycznej. W Polsce po Marcu Międzynarodówkę śpiewano z rzadka. Zainteresowanie szwedzkich studentów marksizmem – wykłady z teorii klas oraz przedstawianie badań nad ich przemianami. Problematyką przemian struktury społecznej zajmował się Wesołowski. Różnice między klasą robotniczą w Polsce a klasa robotniczą w krajach kapitalistycznych – kwestia samooceny.
[00:50:15] W czasie pobytu w Szwecji boh. obserwowała zmiany obyczajowe wśród studentów oraz pracowników naukowych uczelni. Szwedzi byli cisi, małomówni i nie angażowali się w życie towarzyskie na uczelni. W tamtym czasie w Szwecji była duża grupa lewicowych studentów z Niemiec, którzy uciekli stamtąd, ponieważ nie chcieli służyć w wojsku. Byli też Amerykanie, którzy nie chcieli walczyć w Wietnamie. I to oni ożywiali życie na uczelni – warunki lokalowe Uniwersytetu. Z powodu wzrostu inflacji groziły redukcje zatrudnienia pracowników naukowych – zgoda na obniżki płac, by nikogo nie zwolniono z pracy.
[00:54:25] Stefan Nowak dwukrotnie przeprowadzał badania studentów warszawskich. Pierwszy raz w 1957, a drugi w latach 70. Badania dotyczyły różnych wartości – rozruchy studenckie w Europie i USA w 1968 r. Badanie przepaści pokoleniowej – wniosek Nowaka był negatywny – w Polsce dla studentów ich rodzice byli autorytetami. Jedno z pytań dotyczyło tego, czy świat powinien zmierzać ku socjalizmowi – wyniki z 1957 r., wzorem kraju socjalistycznego okazała się Jugosławia, w latach 70. krajem wzorcowym stała się Szwecja. Zainteresowanie boh. życiem polityczno-społecznym w Szwecji.
[00:59:40] Boh. bywała w Szwecji razem z Zygmuntem Baumanem, ale były to krótkie wizyty, w czasie których kontaktowano się głównie ze środowiskiem emigracyjnym. Spotkania wychowanków Międzynarodowego Domu Dziecka odbywały się w tych krajach, w których mieszkały większe ich grupy. Duża grupa dzieci, których rodzice musieli uciekać z Ameryki Łacińskiej po przewrotach, po ukończeniu nauki w domu dziecka emigrowała do Szwecji. Na spotkaniu, które zorganizowali, boh. zobaczyła biedną Szwecję – warunki życia imigrantów, porównanie z biedą w Polsce, nierówności społeczne. Refleksje na temat Szwecji i stosunków międzyludzkich w krajach skandynawskich.
[01:04:45] Boh. nie myślała o tym, by zostać w Szwecji, ale kusiło ją, by zostać na Hawajach, gdzie oferowano jej dobrą pracę. Pensja wykładowcy na Uniwersytecie Sztokholmskim, pomniejszona o koszt wynajmu mieszkania, w czasie gdy pensje pracowników naukowych obniżały się, pozwoliła boh. na oszczędności i mogła potem kupić samochód na raty. Boh. zrobiła prawo jazdy na kursie zorganizowanym na Uniwersytecie.
[01:07:15] Poglądy boh. – wiara, że wystąpienia klasy robotniczej naprawią kraj. Umocnił ją w tym przekonaniu czas „karnawału” Solidarności.
[01:08:50] Babcia zmarła w 1963 r. Reakcja ciotki Feliksy na referat Chruszczowa. Babcia [Marcjanna Fornalska] nauczyła czytać kilkuletnią Joannę, córkę boh. – zastosowana metoda, pierwszym przeczytanym słowem było nazwisko „Broniewski”. Joanna wspominała także kłótnię z ciotką Feliksą. Powodem było pytanie ciotki, czy kocha Związek Radziecki – jej oburzenie odpowiedzią.
[00:16:10] Boh. poznała Chruszczowa w 1954 r. – jej reakcja na referat (w czasie XX zjazdu KPZR), brak zgody na tezę, że winę ponosił tylko Stalin. Boh. żyła w czasach kultu jednostki i śmierć Stalina wydawała się jej niemal katastrofą – jednoczesne kpiny z szerokich kompetencji Stalina, np. w dziedzinie językoznawstwa. Żarty z systemu. Po śmierci Stalina boh. bała się, że do władzy dojdzie Beria.
[01:21:27] Po śmierci Stalina ojciec wyjechał do Moskwy i boh. nie miała z nim kontaktu. W notatkach ojca jest w tym czasie przerwa. Gdy potem z nim o tym rozmawiała, był zdystansowany do tematu, uważał, że Chruszczow był lepszym wyborem niż Beria. Rozwiązania stosowane przez Chruszczowa.
więcej...
mniej