Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
more...
less
[00:00:10] Badania władzy lokalnej, jej alienacji. Zainteresowanie problematyką narodową i etniczną – konflikty w Europie środkowo-wschodniej po upadku systemu socjalistycznego. W pierwszych badaniach władzy lokalnej Polska wyróżniała się na tle innych krajów negowaniem istnienia konfliktów. Badania spotkały się z zainteresowaniem socjologów i politologów w innych krajach, które zaczęły się do nich przyłączać. W latach 60. i na początku 70. władze lokalne zwracały uwagę na rozwój gospodarczy, wzrost dobrobytu. Nie dostrzegano wtedy żadnych zagrożeń dla środowiska, nie istniała problematyka ekologii. W Polsce ta tematyka nie pojawiała się bardzo długo nie tylko w świadomości władz lokalnych, ale też w świadomości społecznej.
[00:07:15] Problematyka dostrzegania konfliktów i stosunku do nich oraz dostrzegania różnych form zróżnicowania społecznego jako konfliktogennych, stopniowo okazywała się opinią związaną z pojmowaniem demokracji. Demokracja w krajach Europy środkowo-wschodniej była postrzegana jako rządy większości wymagające niwelowania różnic, celem poszukiwania harmonii społecznej. Badania rozszerzały się na inne kraje, także Europy zachodniej – kwestia postrzegania Austrii. Dołączenie Rosji, Białorusi, Litwy i Ukrainy – stosunek do konfliktów. W krajach o dłuższych tradycjach demokratycznych (USA, Szwajcarii, Szwecji, Holandii) dostrzegano zróżnicowanie interesów indywidualnych oraz grupowych – tolerancja dla konfliktów uznanych za cechę życia społecznego, z którą trzeba sobie radzić. Budowanie koalicji, tworzenie instytucji reprezentujących interesy różnych stron. W krajach Europy środkowej, które nie były dawnymi republikami radzieckimi, postrzeganie różnic powoli torowało sobie drogę. Kwestia konfliktów jako przeszkody rozwoju społecznego. Kryzys przełomu lat 70. i 80. – zachowanie władz lokalnych wobec eskalacji konfliktów. Negowanie konfliktów politycznych i religijnych – dostrzeganie konfliktów międzyludzkich, np. w środowiskach wiejskich.
[00:15:30] Władze nie dopuszczały do swojej świadomości istnienia konfliktów na tle zróżnicowania ekonomicznego, poglądów politycznych i religijnych. Uznawano, że przyznanie się do ich istnienia spowoduje negatywną ocenę ze strony władz zwierzchnich. Przykład szedł z góry. Badano władze lokalne, ponieważ badanie władz centralnych stało się możliwe dopiero po przemianach ustrojowych. W latach 60.-80. nie było szansy na takie badania. Wynikami władze się nie interesowały. Dla zespołu badawczego, w którym pracowała boh., istotna była możliwość pozyskiwania materiałów do opracowań teoretycznych, np. teorii konfliktów czy alienacji władzy.
[00:19:10] Dla boh. kwestia wagi badań nad społecznościami lokalnymi wiązała się z opinią, że jest to niedoceniany i niedostrzegany obszar możliwości rozwoju demokracji i aktywizacji społeczeństwa. Ważny obszar identyfikacji społecznej. Prestiż badań studentów warszawskich, kierowanych przez Stefana Nowaka, w których porównywano postawy, opinie i wartości studentów oraz ich rodzin. Jedną z tez Nowaka sformułowaną na podstawie badań było, że w Polsce istnieje próżnia społeczna między wspólnotami rodzinnymi. Identyfikacja z rodziną – związki emocjonalne, solidarność z członkami rodziny były istotną wartością we wszystkich krajach, poza niektórymi krajami Dalekiego Wschodu, np. Chinami. Drugim obszarem identyfikacji w Polsce był naród. Polacy nadal wyróżniają się siłą tej identyfikacji. Zdaniem Nowaka w Polsce nie było identyfikacji z innymi sferami wspólnot społecznych.
[00:23:10] Badania, w których boh. brała udział, wykazywały, że społeczność lokalna jest silnym obszarem identyfikacji. Zwłaszcza na wsi i w małych miasteczkach – „małe ojczyzny”. Przedstawiciele władz lokalnych, zwłaszcza zasiedziali w terenie, a nie przywiezieni w teczkach z centrali, także byli mocno przywiązani do swoich obszarów działań. Polemika z Nowakiem.
[00:25:00] Potem w obszarze badań boh., które rozwinęły się w badania wartości europejskich, było pytanie o to, z jaką zbiorowością najsilniej identyfikuje się ankietowany – identyfikacja lokalna i regionalna z wyraźnym trendem wzrastającym. Identyfikacja regionalna istniała w krajach z długą tradycją [podziałów regionalnych], np. Hiszpanii, w Niemczech. W Polsce identyfikacja regionalna dziś zarysowuje się coraz wyraźniej. Kwestia identyfikacji europejskiej i globalnej.
[00:27:55] W latach 60. i pierwszej połowie 70. istotny był rozwój gospodarczy oraz pragnienie, by wieś, miasto, region były przodujące – duma z tego. W demokracjach zachodnich rozwój lokalny był bardzo ważny, inaczej niż w krajach Europy środkowej i wschodniej: w Polsce, na Węgrzech, w Czechosłowacji – różnice postaw i opinii między Czechami a Słowakami.
[00:31:10] Dla działaczy lokalnych rozwiązywanie konfliktów wiązało się z przemocą – buntowników należało aresztować, zwalniać z pracy. Chęć przedstawiania się jako zbiorowość bez konfliktów jako forma obrony. Udział organizacji przemocy w rozwiązywaniu konfliktów. Do lat 80. nie rozwiązywano konfliktów w inny sposób. Negowanie istnienia konfliktów w Rosji, na Białorusi, Ukrainie, Litwie – tu badania problematyki konfliktów odbyły się stosunkowo wcześnie. Kwestia uznawania praw mniejszości.
[00:35:00] W byłych krajach ZSRR była większa skłonność do przyznawania praw mniejszościom narodowym i etnicznym – prawo do posiadania szkół, posługiwania się własnym językiem w życiu publicznym. Uznawanie praw przy jednoczesnym niewielkim udziale mniejszości w zarządzaniu całością. Kwestia żądań mniejszości i odrębnych interesów. W krajach zachodnich, gdzie różnice etniczne były wyraźne, działacze lokalni byli skłonni uznawać ich prawa.
[00:38:10] Problematyka praw mniejszości łączyła się z rozwojem badań – stworzenie typologii działaczy lokalnych, związanej z ich poglądami. W każdej badanej społeczności była próbka osób sprawujących funkcję z wyboru, urzędników zajmujących się sprawami administracyjnymi oraz lokalnych przywódców i autorytetów, których wybierano po przeprowadzeniu rozmów z mieszkańcami. [+]
[00:41:05] Okazało się, że można wyodrębnić typy osób mających poglądy sprzyjające uznawaniu demokracji lokalnej za istotną. Byli też zwolennicy władzy autorytarnej i silnych przywódców we władzach. Przywódcy demokratyczni uznawali zróżnicowanie społeczności i istnienie konfliktów oraz konieczność ich rozstrzygania przy udziale całej społeczności – poszerzanie udziału obywateli w podejmowaniu decyzji. Uznawanie praw mniejszości, których nie akceptowali przywódcy autorytarni. Mniejszości nie były istotne, a władza autorytarna reprezentowała całość.
[00:45:37] Trzeci typ to działacz konserwatywny uważający, że sposoby sprawowania władzy w przeszłości powinny być kontynuowane. Stosowano to zarówno w krajach zachodnich, jak i byłych socjalistycznych, gdzie konserwatyści byli za zachowaniem dawnych zasad. Ostatnim typem był działacz chwiejny, który zmieniał opcje w zależności od sytuacji, bez jednoznacznej identyfikacji z demokracją czy dawniejszymi tradycjami.
[00:47:55] Te cztery typy działacza: demokrata, konserwatysta, działacz autorytarny oraz chwiejny dawały się znaleźć we wszystkich krajach. W USA, Szwecji, Szwajcarii przeważali demokraci. W krajach Europy środkowej, które nie były republikami radzieckimi, demokraci po przemianach ustrojowych stanowili ok. 30-40 procent, w dawnych republikach i Rosji zaledwie ok. 10 procent. Częstszy był typ działacza autorytarnego albo tradycjonalisty, który uznawał tylko dawny system. [+]
[00:50:00] Badania pozwalały przewidzieć tempo i kierunek przemian ustrojowych. W Polsce uznawanie wartości demokratycznych zwiększyło się po kryzysie i przemianach. Podobnie jak dostrzeganie konfliktów, które pojawiło się wyraźnie już w latach 80., ale nadal sposoby ich rozstrzygania były kontrowersyjne. Na przełomie lat 80. i 90. zwiększyło się dostrzeganie konfliktów politycznych, religijnych i etnicznych. Wcześniej ruchy społeczne pojawiały się na gruncie ekonomicznym – powody buntów i strajków. Przekształcanie konfliktów tłumionych przemocą. Solidarność była ruchem nie tylko ekonomiczno-polityczno-społecznym, ale także ruchem narodowym – hasła autonomii.
[00:55:00] Problemy Ślązaków, kwestia praw mniejszości ukraińskiej, białoruskiej i niemieckiej w Polsce – reprezentanci w sejmie. Sprawa odrębności religijnej – działalność komisji do spraw mniejszości narodowych. Problematyka narodowa w Polsce wiązała się z postrzeganiem zagrożenia ze strony Niemców – sprawa odbierania gospodarstw. Stosunki z Rosją – sprawa zbrodni katyńskiej, powstanie Związku Sybiraków i Federacji Rodzin Katyńskich. Konflikty między Rosją a Gruzją i byłymi republikami bałtyckimi. Współczesne stosunki polsko-rosyjskie – sprawa wystawiania „Dziadka do orzechów” – dzieła artystyczne a kwestie narodowościowe.
[01:02:44] Opinia na temat imperializmu rosyjskiego reprezentowanego przez rząd putinowski. Boh. stykała się z uczonymi rosyjskimi, którzy po rozpadzie ZSRR gloryfikowali system imperialny. Wspomnienie wystąpień Putina po ataku na Ukrainę, w których przedstawiał koncepcję imperium jako systemu organizacji władzy. Boh., zainteresowana socjologią polityki, w latach 50. chodziła na seminarium Stefana Nowaka. Przedstawiła tam książkę uczonego izraelskiego, która była analizą systemu imperiów – podbijanie i wcielanie innych krajów. Upadki imperiów na przestrzeni wieków. Imperializm a kwestie narodowe, opinia na temat idei powrotu państw narodowych do systemu imperialnego.
[01:09:05] Boh. już nie jest zwolenniczką ewolucyjnej teorii, w której kolejne systemy następują jedne po drugich. Kolejność nie musi być jednoliniowa. System imperiów oparty jest na zasadach nie do zaakceptowania, sprzecznych z zasadami równości praw. Boh. była w dobrych relacjach z wieloma Rosjanami, miała wśród nich przyjaciół. Od czasu rosyjskiej agresji bała się z nimi kontaktować, choć wierzy, że są przeciwnikami wojny. Obawy, że kontakt z nią może ich narazić na nieprzyjemności. Wpływ wojny na odbiór rosyjskiej kultury. W pracy habilitacyjnej boh. zajmowała się problematyką charakteru narodowego Amerykanów.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.