Witold Czarnecki ps. „Kadet” (ur. 1927, Sarny) podczas okupacji niemieckiej był członkiem plutonu kadrowego „Szarych Szeregów” w Wilnie (drużyna „Czarna Trzynastka”). Po zaprzysiężeniu w listopadzie 1943, służył w 3 Wileńskiej Brygadzie AK. W stopniu starszego strzelca walczył na Wileńszczyźnie. 18 lipca 1944, po rozbrojeniu przez Sowietów Armii Krajowej w Wilnie, został osadzony przez NKWD w Miednikach Królewskich, a następnie internowany w obozie w Kałudze. Za próbę ucieczki trafił do więzienia, a następnie do łagrów Liudinowo i Tichanowaja Pustyń.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r. w Sarnach. [00:00:20] Ojciec pochodził z Podola, przed I wojną studiował na Politechnice w Kijowie, ukończył studia w 1914 r. i zgłosił się na roczny kurs do armii, a gdy wybuchła wojna, do rewolucji walczył na froncie. W 1919 obronił dyplom w Kijowie i wyjechał do Odessy, gdzie działała polska ambasada – tu załatwił polski paszport i przyjechał do Warszawy, mając na start w kraju tylko trzy dokumenty. [+]
[00:02:50] Ojciec został zmobilizowany do wojska, gdzie został dowódcą batalionu saperów i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Ojciec został zdemobilizowany z końcem 1921 r. W latach 20. był naczelnikiem odcinka linii kolejowej Łuniniec – Sarny.
[00:04:11] Mama pochodziła z Podola, mieszkała z matką w Jelizawietgradzie, ale gdy do ich domu wprowadził się enkawudzista, przeszła przez zieloną granicę do Polski i dotarła do Zdołbunowa, gdzie mieszkała jej ciotka. Rodzice poznali się Zdołbunowie i wzięli ślub w 1926 r.
[00:06:24] Rodzina mieszkała w Sarnach w służbowym mieszkaniu niedaleko dworca kolejowego. W 1928 r. ojcu zaproponowano kierownictwo odcinka budowanej linii kolejowej Śląsk – Gdynia. Przeprowadzka do Piotrkowa Kujawskiego, a na początku lat 30. do Inowrocławia. Po zakończeniu budowy rodzina przeniosła się do Starosielc k/Białegostoku.
[00:09:50] W pierwszej połowie lat 30. rodzina zamieszkała w Starosielcach [obecnie dzielnica Białegostoku]. Z rodziną zamieszkała owdowiała ciocia z córką i ojciec musiał zadbać o sześcioosobową rodzinę – nadzór nad budową mostów w okolicach Białegostoku i linii kolejowych – dodatek za pracę poza miejscem zamieszkania.
[00:12:28] Ojciec uległ wypadkowi na kolei i zmarł w styczniu 1938 r. Decyzja mamy o wyjeździe do Wilna, gdzie córka cioci dostała się na medycynę. Boh. został przyjęty do męskiego gimnazjum im. Zygmunta Augusta. W szkole powszechnej w Starosielcach boh. należał do harcerstwa, w 1939 r. w Wilnie był zastępowym. Przed wojną boh. był na trzech harcerskich obozach, ostatni był na Wileńszczyźnie.
[00:16:00] Z harcerskiego obozu boh. przyjechał do nowego mieszkania, które mama wynajęła w dworku malarza Władysława Oskierko nad brzegiem Wilii. Sierpień 1939 – poznawanie miasta, defilada z okazji święta Wojska Polskiego 15 sierpnia – wizyta Rydza-Śmigłego.
[00:18:09] Wybuch wojny – boh. włożył harcerski mundurek i zgłosił się w komendzie Chorągwi – skierowanie do Urzędu Miejskiego, gdzie boh. został gońcem. Zbigniew Gostomski, późniejszy kolega, obsługiwał wtedy centralę telefoniczną w Urzędzie. [+]
[00:20:00] 3 września boh. rozpoczął naukę w gimnazjum. Mamie nie wypłacano świadczeń i latem 1940 r. boh. poszedł do pracy – pomagał dozorcy prostować gwoździe wyciągane z rozbieranych tratw. [+]
[00:21:19] Siostra cioteczna wyjechała do Generalnego Gubernatorstwa do matki, a boh. z mamą i bratem został w Wilnie. Nauka w gimnazjum – wymiana nauczycieli na Litwinów, likwidacja szkoły po wkroczeniu Niemców. W 1942 r. boh. zaczął pracować w zakładzie ślusarskim, potem w zakładzie elektrycznym.
[00:23:29] Latem 1943 boh. zdał egzaminy z III klasy gimnazjum na tajnych kompletach. W IV klasie boh. poznał Henryka Urbanowicza, który wciągnął go w konspirację – szkolenia wojskowe: obsługa broni, taktyka. Później boh. dowiedział się, że był w Szarych Szeregach, których komendantem był Józef Grzesiak. Jego syn Ziutek był drużynowym boh. [+]
[00:26:39] Szkolenia drużyny często odbywały się w domu boh., który był korzystnie położony. 1943 r. – przysięga chłopców z drużyny w domu boh. – na stole leżała flaga, pistolet i krzyż. Przyjście mamy do domu – jej reakcja. [+]
[00:29:29] Spotkania często odbywały się w mieszkaniu boh. albo Seweryna Toma – zasady konspiracji. Łącznikiem, który informował boh. o zadaniach, był Henryk Kazimierczak ps. Czajka. Wyjścia do lasu w okolicach miasta, nauka posługiwania się bronią.
[00:31:25] Dowódcą był porucznik, którego aresztowano i wywieziono do obozu – jego dalsze losy. Boh. wydał siedem książek wspomnieniowych i przesłał mu je do Stanów.
[00:33:40] Dowódcą kompanii był porucznik Jan Kasprzycki ps. Joe.
[00:34:15] Mobilizacja w czerwcu [1943], zbiórka na cmentarzu na Rossie – wyjście do partyzantki. Boh. miał skompletowany mundur do lasu i zamówił dorożkę, by zawiozła go na miejsce zbiórki. Mama odprowadziła boh. – jej postawa wobec jego działań i decyzji. Dorożkarz nie wziął od niego pieniędzy. [+]
[00:36:25] Wyjście z miasta, widok niemieckich żołnierzy pracujących w ogrodzie. W lesie kilka kilometrów od miasta czekała ciężarówka 3 Brygady „Szczerbca” i plutonowy Korejwo ps. Milimetr. Przejazd do Turgiel – spotkanie ze znajomym właścicielem warsztatu radiowego, ps. Pech. [+]
[00:40:56] Przyjście do Onżadowa, gdzie mieściło się dowództwo 3 Brygady AK – rejestracja nowoprzybyłych, boh. dodał sobie rok i wymyślił pseudonim „Kadet”. [+]
[00:42:22] „Szczerbiec”, przed wojną kapitan broni pancernych, dbał o zapewnienie środków lokomocji oddziału. Park maszynowy 3 Brygady: ciężarówki, motocykle.
[00:43:08] Przyjście plutonu do wsi Olmonty, gdzie formowała się kompania dowodzona przez Jana Kasprzyckiego ps. Joe. Boh. znalazł się w 2 plutonie, jego dowódcą był kapral ps. „Środa”.
[00:44:30] Spotkanie z dowódcą brygady przy ognisku, śpiewanie harcerskich pieśni. Zakwaterowanie w stodole. Partyzancka akcja – boh. był w obstawie oddziału, który zabrał dokumenty z litewskiego urzędu.
[00:46:39] Teren działania 3 Brygady „Szczerbca” – Rzeczpospolita partyzancka. Działalność sowieckiej partyzantki – grabieże i morderstwa.
[00:47:48] Boh. brał udział w ataku na niemiecki transport na szosie Wilno-Jaszuny i zdobył karabinek kbk. Walka z niemieckimi żołnierzami i oficerami, którzy jechali samochodem osobowym. Wycofanie się przed nadjeżdżającymi od strony Wilna samochodami pancernymi.
[00:52:30] Wejście oddziału do wiejskiego kościoła – reakcja mieszkańców. Powrót do miejsca stacjonowania kompanii.
[00:53:54] Przyjazd do Dziewieniszek, gdzie mieściło się dowództwo Okręgu Wilno. Boh. został przydzielony do obsługi radiostacji, którą dowodził cichociemny ppor. „Tulipan”. W budynku szkoły stacjonował płk Krzyżanowski. Po wojnie boh. dowiedział się, że kierownikiem szkoły był ojciec jego znajomej.
[00:57:50] Akcja „Burza” – przeniesienie dowództwa Okręgu Wilno, wyjazd do Wołkorabiszek z radiostacją na wozie. Po kilu dniach do Wołkorabiszek przyjechał sowiecki pułkownik w obstawie żołnierzy na ciężarówce. Boh. oglądał ciężarówkę – rozmowa z kierowcą. [+]
[01:00:03] Boh. dowiedział się, że w sąsiedniej wsi są żołnierze z jego brygady, poszedł tam i spotkał kolegów ze swojego plutonu. Droga do Jodziszek, gdzie stali żołnierze 1 Brygady AK, spotkanie ze znajomym oficerem z Wilna – organizowanie nowej kompanii – boh. został dowódcą drużyny i otrzymał awans. Wkroczenie Armii Czerwonej do Wilna.
[01:03:25] Boh. poszedł do miasta jako obstawa dwóch oficerów. Wizyta w domu – boh. zobaczył na podwórku młodszego brata, który bawił się bronią i granatami. Boh. włożył granaty do chlebaka. [+]
[01:05:40] Spotkanie z oficerami w konspiracyjnym magazynie, powrót do kompanii. Nocny alarm – wyjście do Puszczy Rudnickiej. Otoczenie oddziału przez sowietów – rozbrojenie partyzantów przez NKWD. Przejście do zamku w Miednikach Królewskich. [+]
[01:08:10] Przeszukania partyzantów, boh. udało się wyrzucić granaty z chlebaka. Enkawudzista podarł dokumenty boh. i zabrał mu papierośnicę ojca. Znalezienie miejsca w jednym z baraków (wcześniej była tam stajnia) – sąsiadami boh. było kilku Francuzów, uciekinierów z Organizacji Todt, którzy trafili do partyzantki. [+]
[01:12:03] Przyjazd mjr Soroki i Jerzego Putramenta – propozycja, by zgłaszać się do Armii Berlinga – reakcja żołnierzy. Do polskiego wojska zgłosiła się grupa warszawiaków, których wyprowadzono z obozu – ich ucieczka. [+]
[01:15:00] Wyprowadzenie kolumny akowców na stację Kiena – załadowanie do bydlęcych wagonów, tygodniowa podróż do Kaługi. W wagonie razem z boh. jechał Bernard Ładysz i jego brat, którzy podzielili się chlebem z towarzyszami podróży. [+]
[01:18:44] Spotkanie z Bernardem Ładyszem w latach 60. [+]
[01:20:21] Przyjazd do obozu w Kałudze, leczenie świerzbu. Próba zmuszenia akowców do złożenia przysięgi. Powstanie batalionów roboczych – wyjazd do Szemiakina – załadunek drewna wysyłanego do Moskwy. Powrót do Kaługi – prace przy rozbiórce cerkwi. [+]
[01:24:52] Spotkanie z gimnazjalnym kolegą Zbyszkiem Habelą i jego znajomym – planowanie ucieczki, list do mamy. [+]
[01:26:54] Grudzień 1944 – ucieczka boh. i jego dwóch kolegów, kolacja w domu Rosjanki. Na stacji kolejowej boh. został zatrzymany przez patrol i odstawiony do obozu. Zbigniew Habela także został złapany. Wywożenie akowców do lasów za Moskwą. Boh. był sądzony za dezercję i skazany na 7 lat łagrów. Przekazanie boh. do więzienia w Kałudze. [+]
[01:32:21] Boh. z kolegami schował się w piwnicy cerkwi. Internowani akowcy byli w swoich ubraniach – próba ubrania ich w mundury. [+]
[01:33:10] Pobyt w więzieniu w Kałudze – boh. był w celi, która wcześniej była więzienną cerkwią, działalność młodocianych gangów wśród więźniów. Boh. spotkał kolegów z partyzantki – bójka z młodocianymi więźniami. [+]
[01:35:54] W marcu 1945 boh. został przewieziony do łagru Ludinowo, gdzie pracował przy odbudowie fabryki, potem do łagru Tichonowa Pustyń – praca przy odbudowie magazynów zbożowych. Wiadomość o amnestii dla więźniów z wyrokami poniżej 10 lat. [+]
[01:38:04] W drugiej połowie sierpnia boh. został zwolniony z łagru, ale nie mógł pojechać do Polski ani wrócić do Wilna – rada czerwonoarmisty. Boh. dostał pozwolenie na wyjazd do Oszmiany, a ponieważ nie dojeżdżał tam pociąg, więc mógł pojechać do Wilna. [+]
[01:40:41] Przyjazd do Wilna – boh. poszedł do domu na ul. Podgórną 8. Spotkanie z sąsiadem, którego syn zginął pod Berlinem. Mieszkanie rodziny zajął enkawudzista, więc boh. zatrzymał się u sąsiadów – kąpiel w Wilii, zmiana ubrania. Spotkanie z panem Oskierko, właścicielem domu na Podgórnej, który zaprowadził boh. do PUR-u – wydanie dokumentów repatriacyjnych. Zatrzymanie na granicy z powodu braku dokumentu w języku rosyjskim. Repatriacja po uzupełnieniu dokumentów, przejście granicy na piechotę. [+]
[01:44:47] Ciężka praca i głód w łagrach. Do łagru Tichonowa Pustyń przywożono beczki z rybami – zupa rybna, kradzież ziemniaków przez Pietkiewicza. Warunki bytowe w łagrach. [+]
[01:47:07] Mama mieszkała w Białymstoku – wiadomość o śmierci młodszego brata. Mama przejeżdżała z transportem repatriacyjnym przez Białystok i została rozpoznana przez kolejarzy – zawiadomienie doktora Niewińskiego, który zabrał mamę i młodszego brata z transportu. Mama wyjechała z Wilna, ponieważ sąsiad sprzątający w NKWD uprzedził ją, że jest na liście do wywózki. [+]
[01:49:34] Przyjazd boh. do Białegostoku, boh. zaczął naukę w liceum budowlanym. Inwigilacja przez UB. Kolega Alek Litwinienko uprzedził boh., że UB się nim interesuje. W 1948 r. boh zdawał na Politechnikę Warszawską – wizyta u prof. Leona Borowskiego. Po zdanym egzaminie boh. nie został przyjęty na uczelnię – funkcjonariusze UB skreślili z listy przyjętych czterdzieści osób, w tym boh. Praca przy budowie Trasy W-Z. Wyjazd na studia do Gdańska. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.