Edward Pacuk (ur. 1939, Mogilnice), zesłany na Syberię jako 18-miesięczne dziecko. Pochodzi z rodziny rolniczej, rodzice gospodarowali na 37 ha ziemi. Miał dwójkę starszego rodzeństwa: Stanisław (ur. 1928, zm. 1988) i Teresa (ur. 1930, zm. 2004). 20 czerwca 1941 r. cała rodzina została wywieziona przez NKWD na Syberię. Rosjanie zabrali z domu babcię Józefę (ur. 1874), ojca Franciszka (ur. 1901), matkę Annę (ur. 1902), stryja Ignacego (ur. 1910), stryja Ludwika (ur. 1912) oraz brata i siostrę. Stryj Ignacy był partyzantem z Czerwonego Bagna, został potem rozstrzelany pod Smoleńskiem przez NKWD. Babcia Józefa podczas transportu furmankami z Mogilnic do Augustowa osunęła się na ziemię i udała umierającą. Rosjanie zostawili ją na drodze i w ten sposób ocalała. Doczekała w Mogilnicach powrotu rodziny. Transport ruszył na wchód 22 czerwca 1941 r., mimo nalotów Niemców, którzy właśnie rozpoczęli wojnę ze Związkiem Sowieckim. 18 października 1941 r. dotarli do kołchozu „Trudowik” koło Czernogorska nad Jenisejem. Edward Pacuk ciężko zachorował na zesłaniu, ojciec Franciszek budował już trumienkę dla syna. Edwarda uratował doktor Kwapisz z Barglowa. Stryj Ludwik po Układzie Sikorski-Majski dostał się do Armii Andersa, ojciec w 1943 r. zaciągnął się Armii Polskiej gen. Berlinga. Doszedł do Berlina i wrócił w 1945 r. do Mogilnic, gdzie czekał na żonę i dzieci. Stryj Ludwik po wojnie osiedlił się na Zachodzie. Od 1943 do 1946 r. Edward Pacuk został w kołchozie z mamą i dwójką starszego rodzeństwa. Z braku pożywienia kradł zboże z magazynu, za co pewnego razu strażnik Iwan rzucił go na brony. W 1946 r. brat Stanisław został aresztowany za rzekomą kradzież zboża. Przed więzieniem uratowały go zeznania dwóch miejscowych kobiet, które całą winę wzięły na siebie. Dzięki temu mógł wrócić z mamą i rodzeństwem do Polski. 15 marca 1946 r. wyjechali z „Trudowiku” (furmankami do Beyi, potem samochodem do Abakanu). Granicę przekroczyli w Brześciu, tam przesiedli się do polskiego pociągu, który zawiózł ich do Białegostoku. Stamtąd samochodami do Sztabina i wreszcie do Mogilnic, gdzie czekał już ojciec i babcia. W domu znaleźli się ponownie 15 kwietnia 1946 r. Babcia zmarła w 1963 roku, ojciec w 1976 roku, mama Anna w 1990 roku, stryj Ludwik w 1992 r., brat Stanisław w 1988 roku, a siostra Teresa w 2004 r. Po powrocie do Polski w 1947 r. Edward Pacuk rozpoczął opóźnioną edukację szkolną. Po ukończeniu 7 klas (1-4 w Mogilnicach, 4-7 w Jaziewie) został pomocnikiem w gospodarstwie starszego brata. W latach 1961-1963 odbywał zasadniczą służbę wojskową w Gołdapi. Po wyjściu z wojska pracował jako frezer (ukończył szkołę zawodową o tej specjalności). Następnie przepracował 20 lat w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Augustowie. W 1997 r. przeszedł na wcześniejszą emeryturę. 1 lipca 1972 r. ożenił się z Ireną Kowalewską. Mają syna Adama i córkę Ewę.
more...
less
[00:00:05] Ur. 15 grudnia 1939 r. we wsi Mogilnice, pow. Augustów. Rodzice Franciszek (ur. 1901) i Anna dd. Haraburda (ur. 1902) byli rolnikami, 35 ha gospodarstwa. Babcia Józefa (ur. 1874), stryj Ignacy (ur. 1910), stryj Ludwik (ur. 1912). Rodzeństwo: Stanisław (1928), Teresa (1930). Początek budowy domu – rewizja NKWD w poszukiwaniu partyzantów z Czerwonego Bagna i Grabowych Grądów. Zabranie żywności i rzeczy na drogę – pomoc enkawudzisty. [+]
[00:05:12] Zbiórka wywożonych pod kapliczką za wsią: rodziny Kundów (4 osób), Kozłowskich (3 os.), Misiewiczów (6 os.), Sodorskich (3 os.), Rzepków (5 os.), Szmigel (3 os.), Tomaszewskich (8 os.). Babcia została, bo udała nieżywą, droga furmankami do Jastrzębnej. Załadunek do wagonów bydlęcych do Augustowa – 22 czerwca 1941 r. Bombardowanie Augustowa przez Niemców, uszkodzenie lokomotywy, wyjazd pociągu o 7:40, droga przez bombardowaną Lidę, Mołodeczno, Mińsk, postój w Samarze. 1 lipca [1941] przekroczenie Uralu, Czelabińsk: Abakan, stacja docelowa: Czernogorsk 18 października. Kołochoz „Trudowik”.
[00:08:26] Warunki sanitarne w wagonie, Michalina Sodorska z Mogilnic pomogła ojcu. W kołchozie w Czernogorsku ojciec ze stryjem Ludwikiem pracowali w stolarni. Choroba boh., ojciec przygotował trumienkę. Uratowanie boh. przez lekarza Kwapisza z Bargłowa. [+]
[00:12:00] W 1943 r. zabranie ojca do I dywizji piechoty WP – pożegnanie ojca w Beyi: „ciekawe, czy się jeszcze spotkamy w życiu”. Stryj trafił do Armii Andersa. Starszy brat boh. pracował latem w kołchozie, zimą w lesie, siostra latem w polu, zimą w magazynie zbożowym. Brygadzista Iwan, weteran z wojny. Boh. wyuczył się złodziejstwa. [+]
[00:14:35] Przyłapanie na „kradzieży” przez Iwana, krwawa kara. Zbieranie kłosów i cebul z pól, donosicielstwo w kołchozie, pokazowe egzekucje enkawudzistów, zastraszenie. Sklep czarnorynkowy w stepie – wymiana ubrań, obrusów, futer na żywność. Fałszywa wiadomość o śmierci syna handlowca.
[00:19:45] Aresztowanie brata przez NKWD za zabranie zboża z pola, uratowany dzięki zeznaniom Rosjanek na procesie. Wyjazd do Polski 15 marca 1946 r.: furmanką do Beyi, samochodem do Abakanu, oszronione wagony ogrzewane kozą. Granica w Brześciu, zachwyt Polską. Posiłek z PCK, pierwsza pszenna bułeczka [+], wysiadka w Białymstoku, samochód do Sztabina, spotkanie z ojcem (wrócił spod Berlina w 1945 r.). Zdziwienie: studnia z żurawiem we wsi Czarny Las, powitanie rodziny w Mogilnicy [+]. Szabrownicy w domu po odjeździe rodziny w 1941 r., kradzież koni. Zniszczenia wojenne, wyjałowiona ziemia.
[00:27:10] Służba wojskowa boh., śmierć babci w styczniu 1963 r. Dalsze losy rodziny, śmierć rodziców i rodzeństwa. Wspomnienie z kołchozu: wilk zakradł się do koszary dla owiec. [+]
[00:30:08] Mieszkanie u „babci” Bazylenkowej, wspomnienia z czasów carskich. Założenie rodziny przez boh., żona Irena. Wymazanie wspomnień z zesłania przez matkę. Pierwsze wspomnienie z dzieciństwa.
[00:34:10] Nauka języka polskiego przed pójściem do szkoły, znajomość rosyjskiego. Budowa domu przez boh., dobrobyt w domu, rower dla syna, motorower, budownictwo indywidualne „oparte na wódce i łapówkach, mordęga”.
[00:37:14] Mleko i pieluszki dla niemowlęcia w czasie zesłania. Brak pełnosprawnych mężczyzn w kołchozie, dzieciństwo na odludziu. [+] Oszczędzanie jedzenia przez całe życie – pozostałość po syberyjskim głodzie. Dzieci polskie oddane do radzieckich sierocińców.
[00:44:45] Wyleczenie krowy przez ojca. [+] W wojsku boh. był magazynierem, zajęcia z oficerem politycznym, zatajenie pobytu na Syberii.
[00:49:20] W kołchozie mama pracowała w kuchni i dorywczo w pracach polowych. Kradzenie ziemniaków, zboża z magazynu do butów, zbieranie owoców czeremchy, jagód, nauka samodzielności.
[00:53:15] W kołchozie zamieszkanie kątem u „babci” Bazylenkowej. Spotkanie w Bargłowie córki lekarza Kwapisza, który uratował boh. życie [++]. Głód w ZSRR w czasie wojny – sprzedaż zboża za uzbrojenie.
[00:58:45] Wojenne losy ojca – przeszedł cały szlak bojowy kościuszkowców, Wigilia w Poznańskiem. Początki PRL, kuszenie ojca przez partyzantów. Droga rodziny na Syberię, wyrzucanie z pociągu zmarłych. Śpiewanie kolęd po cichu, w tajemnicy, trudne utrzymywanie wiary katolickiej zwalczanej przez komunistów.
[01:04:47] Uczenie języka polskiego i modlitw przez mamę, zbiór kantyczek zabrany z Polski. Terror stalinowski wobec Polaków. Wypas bydła zimą na polu.
[01:08:08] Modlitewnik syberyjski mamy, brak kontaktów z rodziną od 1967 r. Wspomnienie pastucha Izydora, zatrudnianie dzieci do zbierania kłosków w kołchozie – uszkodzenie kręgosłupa. „Po osiemdziesiątce wszystko siada”.
[01:14:55] Amnestia w ramach układu Sikorski-Majski. Trudny powrót do Polski. Zimy syberyjskie: kopanie ścieżek w śniegu, „przeturliwanie” dróg dla pojazdów. Domy drewniane, lepianki, jurty Chakasów.
[01:20:10] Koniec wojny: rakiety w sowchozie, śpiewy. W Ukrainie oficerami byli Rosjanie, przemieszanie narodowości przez Stalina.
[01:22:44] Opóźniony start w edukację, język rosyjski od 5 klasy. Dzieci sybiracy w klasie, nauka początkowo w prywatnych domach. Stopniowe wyludnianie się wsi. Po ukończeniu szkoły praca w rodzinnym gospodarstwie. Boh. sam robił dachówkę. Dobra żona: „wyrozumiała, czysta, mądra, bez nałogów, gospodarna”. [+]
[01:27:07] Służba wojskowa w 1961 r. w Gołdapi, szare koszary. Wypadek, szpital wojskowy w Ełku, zmiana kategorii na C, służba w magazynie jako „laborant”, współpraca z dowódcą. Wojenne losy majora, namawianie do przejścia do służby zawodowej.
[01:38:20] Spotkanie po latach z sierżantem Gorczycą [+]. Mjr Józef Ławniuk, ulubiony dowódca, oficer polityczny Koch. Zmiana dowódcy na Rosjanina.
[01:43:15] Praca na gospodarstwie i jako frezer, przez ostatnie 25 lat w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Augustowie, namawianie do wstąpienia do PZPR. Odejście na wcześniejszą emeryturę, dodatkowa praca na budowie, emerytura żony. Ulga za pobyt na Syberii.
[01:47:46] Ślub 1 lipca 1972, żona Irena dd. Kowalewska, dzieci Adam i Ewa, „cały raj”, wnuczęta na studiach. Wychowywanie wnuka.
[01:53:28] Jan Szostak, rzeźbiarz ludowy.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.