Aleksandra Szpaczyńska z d. Nowosad (ur. 1925, Łuck) dorastała w Łucku na Wołyniu, tam przeżyła okupację radziecką i niemiecką oraz falę ataków ukraińskich na Polaków w 1943 roku. Po wkroczeniu Armii Radzieckiej w 1944 roku została zmobilizowana do 1 Armii Wojska Polskiego do 3 Pułku Pancernego. Ze swoim oddziałem była w Warszawie w styczniu 1945. Po zachorowaniu na malarię zwolniona z wojska. Zamieszkała w Sławnie, gdzie mieszka do dziś.
Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) P1010582 [51’19”] [00:00:22] Bohaterka na początku wojny miała 14 lat, chodziła do 6 klasy szkoły powszechnej. 1 września 1939 spała na zewnątrz domu ze względu na upały, zbudziły ją wybuchy na bombardowanym przez Niemców lotnisku. 17 września [1939] przyszli Sowieci i zostali dwa lata. Mieli swoje sklepy, przywieźli żony. Potem znów pojawili się Niemcy.
[00:04:08] Aresztowanie za kradzież marmolady z magazynu z żywnością. Trzy dni w karcerze.
[00:08:18] Zamordowanie polskiej rodziny przez banderowców. Niemcy to tolerowali.
[00:09:47] Przymusowe małżeństwo ze starszym o 10 lat mężczyzną.
[00:11:29] Zmowa Ukraińców z Niemcami w mordowaniu Żydów i Polaków. Masowe egzekucje Żydów z udziałem Polaków – masowe mogiły w dołach pod Łuckiem.
[00:13:01] Powtórne bombardowania, wejście Sowietów [1944], mobilizacja do wojska polskich mężczyzn i pięciu roczników kobiet. Przewiezione towarowymi wagonami do Żytomierza, droga trwała 4 dni. Potem pociągiem do Chełma, gdzie dostali mundury, złożyli przysięgę.
[00:17:37] Pobyt w wojsku – na zapleczu: gotowanie, pranie mundurów „mydłem z Żydów”, korespondencja do domu. Rodzice zdecydowali się przejechać do Polski, trafili w okolice Niborka na Mazurach, a potem przejechali do Żukowa koło Sławna – zajęli poniemieckie gospodarstwo. Handel z Rosjanami.
[00:21:15] Boh. podczas stacjonowania w Modlinie zachorowała na malarię. Trafiła na 3 miesiące do szpitala. Potem przeszła szkarlatynę. Zwolniona z wojska, cztery dni jeździła pociągiem poszukując rodziny. Przyjechała do Andrzejewa, dostała pokój w domu, gdzie jeszcze mieszkały 3 Niemki. Spotkanie z rodzicami, bratem i ciotką. Tam zostali i gospodarowali.
[00:32:10] Wyjazd do pracy w restauracji „Sochaczewianka” w Szczecinie. Zarobki. Mąż zaczął pracę w PGR-ze, mieli dwóch synów i córkę. Boh. pracowała w domu, hodowała zwierzęta. Pochwała PGR.
[00:38:04] Żydzi w Łucku przed wojną.
[00:41:05] Życie w Łucku przed wojną. Ojciec pracował przed wojną „u Niemców”, tam poznał przyszłą żonę. Został w Warszawie okradziony z kilkuletnich oszczędności. Przyjechał do brata w Łucku, gdzie osiadł i pracował cegielni. Wyrób cegieł.
P1010583 [40’20”] uzupełnienie [[00:51:03] zmontowanej relacji] [00:00:20] Praca podczas okupacji niemieckiej (magazyn żywnościowy w Łucku – szuflowanie zboża, przebieranie ziemniaków
kuchnia w koszarach). Ukrywanie się przed banderowcami na strychu. Bestialskie zamordowanie rodziny Polaków podczas Wigilii. Tragedie w mieszanych polsko-ukraińskich rodzinach. Żydówka marząca o tym, żeby się ukryć w pryzmie ziarna przed powrotem do getta.
[00:07:09] Uciekinierzy z wołyńskich wsi w Łucku. Niemcy zabierali Polaków do Łucka, żeby ich ochronić przed Ukraińcami. Uciekinierzy na plebanii.
[00:03:25] Mieszkanie przy ul. Szarej w Łucku. Szabrowanie mieszkań żydowskich.
[00:10:57] Wyłudzanie przez Niemców złota od Żydów w gettcie. Wywożenie majątku żydowskiego do Niemiec. Boh. też chciała coś - dostała kapę na łóżko.
[00:13:27] Obserwowanie ze strychu, gdzie się ukrywali z teściową
płonących wsi podpalanych przez Ukraińców.
[00:16:19] Getto w Łucku (Krasne), mordowanie Żydów, grzebanie żywcem z udziałem Polaków.
[00:18:32] Przysięga wojskowa w Chełmie, w szkoleniowej jednostce pancernej.
[00:20:23] Z Chełma boh. przyszła do Warszawy w styczniu 1945 r. w drodze do Modlina. Kwaterowali w twierdzy modlińskiej.
[00:24:42] Pobyt w szpitalu, koniec wojny, strzelanina na wiwat w szpitalu w Modlinie. Poddanie się Niemców.
[00:27:40] Rosjanie w Bornem Sulinowie. Po wyjściu ze szpitala jechała do Sławna.
[00:30:35] [[01:21:43]] Po likwidacji getta w Łucku niektórzy Żydzi ukrywali się w Łucku. Antysemickie hasła narodowców. Żydzi w Łucku.
[00:33:15] [[01:24:00]] Szwagier stryjeczny Piwowski, miał restaurację, handlował w czasie wojny, po wojnie miał restaurację w Szczecinie. Po wkroczeniu Armii Czerwonej uciekł do Lwowa, zmienił nazwisko na Żurakowski [niejasny fragment].
[00:38:28] Wspomnienie znajomego weterana piłsudczyka zesłanego na Sybir. Wysyłanie suchego chleba dla Polaków na Syberię.
P1010584 [19’18”] [00:00][0:03] Przedwojenna defilada wojskowa z okazji 3 Maja.
[00:01:08] Wkroczenie Rosjan do Polski w 1939 r. Bieda wśród żołnierzy radzieckich – nie znali zegarków ani smoczków. Ucieczka w głąb Rosji pociągiem pod nalotami.
[00:03:45] Pojawienie się partyzantki po wycofaniu się Niemców. Głód w wojsku radzieckim.
[00:07:20] Pobyt w Szczecinie po wojnie.
[00:09:32] Ośno Lubuskie – tam boh. zamieszkała po Szczecinie. Rodzina miała tu gospodarstwo, które potem zostało wcielone do spółdzielni rolniczych. Ojciec miał konia z UNRR-y, brat pracował jako księgowy w Państwowym Ośrodku Maszynowym (POM) w Sławnie, gdzie dostał mieszkanie, do którego zabrał rodziców i boh..
[00:12:30] Wiersz o rzezi wołyńskiej.
[00:14:12] Zamordowanie przez żandarma szabrownika w opieczętowanym żydowskim domu.
[00:15:26] Poprawa sytuacji Żydów w Łucku po wejściu Rosjan [w 1939] – mogli mieć własne sklepiki.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.