Wanda Grabowska (ur. 1924, Wólka Kotowska) jest ocaloną z rzezi wołyńskiej. Podczas ataku ukraińskiego na rodzinną wieś zdołała uciec i zamieszkała w obozie, zorganizowanym i brionionym przez takich jak ona ocalonych Polaków. Po wojnie osiedliła się w Malborku. Opowiada o pierwszych latach po przesiedleniu oraz o traumie, która została jej do dzisiaj.
STRESZCZENIE NA MATERIALE NIE ZMONTOWANYM! …C0001 [00:01:23] Rodzina bohaterki była duża, miała 7 braci i sióstr. Matka wcześnie zmarła, boh. opiekowała się rodzeństwem.
[00:05:40] Dziadek bohaterki był łowczym u księcia Radziwiłła. Ojciec miał 10 dziesięcin ziemi. Trzymali konie, gęsi, krowy. Lasy na ziemiach Radziwiłła. Boh. straciła matkę, gdy miała 11 lat.
[00:08:36] Ukraińcy. Zebrania na wsi, wycinka lasów.
[00:12:26] Ucisk ze strony księcia Radziwiłła i hrabiego Jezierskiego. Nie wolno było wchodzić do lasu bez pozwolenia. Zbieranie jagód. Gajowy.
[00:15:50] W domu nie rozmawiali o Ukraińcach. We wsi był kościół i cerkiew. We wsi mieszkał Żyd, był dobrym człowiekiem.
[00:17:35] Wybuch wojny. Stryj wybudował dom z dużym lochem, podczas bombardowań wszyscy schowali się tam. Do wsi wjechały czołgi radzieckie. Brata zabrali do wojska w 1941 roku.
[00:21:42] Rosjanie zaczęli zakładać kołchozy, z gospodarstwa zabierali co chcieli nie płacąc. Rosjanin, który szukał żony.
[00:27:06] Boh. skończyła polską szkołę 1938 roku. Szkoła przed wojną. Osadnicy-hucułacy.
[00:28:50] Prześladowania Żydów podczas okupacji.
[00:31].37 Polacy pomagali Żydom. Żydówka, która wymieniła sukienkę za ziemniaki. Niemcy zajęli torfowiska i zmuszali Żydów do pracy.
[00:36:01] Niemiecka okupacja była gorsza od rosyjskiej.
[00:36:31] Niemcy nastawiali Ukraińców przeciwko Polakom. Pierwsze informacje o mordach na Polakach dotarły w maju [1943], ale boh. na własne oczy uciekinierów nie widziała.
[00:39:21]. Z ukraińskiej wioski Horodyszcze przyszedł Ukrainiec i powiedział, że Ukraińcy szykują się do napadu na polskie wioski.
[00:40:20] Od 25 marca [1943] w wiosce zorganizowali conocne czuwanie. Od maja wszystko z domów zapakowali do worków i pochowali w zbożu, żadnej nocy nie nocowali w domu.
[00:42:16] 4 lipca 1943 boh. miała wartę. O 4 nad ranem Ukraińcy podpalili wioskę i rabowali wszystko co mogli.
[00:44:12] Dzień poprzedzający napad na wioskę. Pewna rodzina mieszkała przy stacji, na noc zebrali się w jednym domu sądząc, że łatwiej im będzie uciec. Ale Ukraińcy weszli od tamtej strony i wymordowali całą rodzinę. Uratowała się tylko jedna dziewczyna.
[00:47:18] Lekarz Wilk, którego bestialsko zamordowali Ukraińcy.
C0002 [00:01:00] Ucieczka z domu podczas masakry. Mieszkali w lesie przez kilka dni. Partyzanci wywieźli uciekinierów do bezpiecznego miejsca w lesie. Tam powstała polska samoobrona. Wygląd obozu.
[00:07:57] W lesie wybudowali ziemianki, z opuszczonej wioski niemieckiej przynosili rzeczy pierwszej potrzeby.
[00:09:21] Samoobrona. Niemcy, kiedy się dowiedzieli o pomocy partyzantów, zrzucili bomby na obóz.
[00:11:25] Ukraińcy podchodzili do obozu. Życie w obozie trwało 2 lata. Dziewczyny z obozu pracowały w niemieckiej szklarni.
[00:13:58] Ukraińska wioska, która była neutralna wobec Polaków oraz Ukraińców. Mężczyźni z tej wioski przychodzili pomagać przy żniwach. Ojciec bohaterki wymienił konia na worek mąki.
[00:17:04] Polska rodzina, której pomagali partyzanci. Niemcy o tym się dowiedzieli i spalili cały dom z rodziną.
[00:18:55] Rodziny, które zamordowali banderowcy.
[00:23:15] Przyjście Polaków. Rejestracje do wysiedlenia na Ziemie Odzyskane.
C0003 [00:00:28] Ukraińcy w Przebrażu. Polacy dostali karty do wyjazdu na Ziemie Odzyskane. Podstawili wagony, ale dopiero po 2 tygodniach. Podróż.
[00:05:10] Jedzenie podczas ewakuacji. Cały dobytek zostawili podczas ucieczki.
[00:07:50] Brat, który znalazł się w armii Andersa. Poznał pod Monte Cassino Włoszkę, ożenił się i po wojnie wyjechał do Argentyny, miał dwójkę dzieci.
[00:11:30] Przyjazd do Polski. Nie można było przejechać przez Warszawę, ponieważ miasto było doszczętnie zniszczone. Dojechali do Malborka.
[00:13:33] Przyjazd do Malborka. Wszystko było już zajęte. Zamieszkali w domku. W piwnicy zastali szkielety zdechłych zwierząt domowych. Tak mieszkali około 9 miesięcy. Siostra bohaterki wyjechała na Dolny Śląsk.
[00:17:50] Ślub bohaterki.
[00:20:33] Przyjazd do Malborka. Chleb.
[00:23:05] Suszone buraki. Stare mundury, które się przerabiało na ubrania.
[00:25:29] Mąż bohaterki. W czasie był w Niemczech dwa lata jako robotnik przymusowy. Pracował jako furman, miał dobrego gospodarza.
[00:30:07] Przyjazd do Malborka z Niemiec. W nieznajomym poznał swojego ojca.
[00:32:33] Mąż poszedł do pracy. [00:34:00] Życie po wojnie. Mąż zajmował się hydrauliką, blacharstwem, tynkarstwem, elektryką.
[00:37:30] Lęki związane z mordem na Wołyniu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.