Wiktor Natanson (ur. 1929, Warszawa) opisuje przedwojenne dzieciństwo oraz późniejsze życie w okupowanej Warszawie. Wspomina działalność konspiracyjną, szkolenie w podchorążówce Narodowych Sił Zbrojnych oraz udział w Powstaniu Warszawskim, po upadku którego trafił do Stalagu 318 (VIII F) w Lamsdorf (Łambinowice). Opowiada o warunkach panujących w obozie, ewakuacji pod koniec stycznia 1945 r. i trzymiesięcznym, wycieńczającym marszu więźniów na zachód z wycofującymi się Niemcami. Pan Wiktor opisuje wyzwolenie przez wojska amerykańskie, wstąpienie w szeregi 2 Korpusu Polskiego i pobyt we Włoszech między lipcem 1945 a lipcem 1946, wyjazd do Anglii oraz powrót do Polski w lipcu 1947. W rozmowie pojawia się postać rotmistrza Witolda Pileckiego, który przyjaźnił się ze szwagrem pana Wiktora i również przebywał w stalagu w Lamsdorf.
Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) P1011593 [00:00:35] AUTOPREZENTACJA BOHATERA, urodzony w Warszawie, ojciec Wiktor, matka Zenobia.
[00:01:45] DZIECIŃSTWO, po urodzeniu boh. rodzice przenieśli się na Żoliborz. Ojciec był z wykształcenia prawnikiem, matka nie pracowała. Boh. uczęszczał wraz z siostrami do szkoły powszechnej prowadzonej przez siostry zakonne. Po trzech latach został przeniesiony do szkoły prywatnej z powodu separacji w szkole dziewczynek od chłopców. Boh. interesował się piłką nożna. Siostry były starsze.
[00:04:45] WYBUCH WOJNY, boh. był wtedy na wakacjach. Rodzina czekała, aż sytuacja się uspokoi, wrócili do Warszawy w październiku. Dom był zniszczony, rodzinę przygarnęła ciotka, siostra matki. Dołączyła do nich kolejna ciocia z trójką dzieci. Brat cioteczny Maciej był wzorem dla boh. Powrócili do szkół. Zimna była mroźna, nie mieli ubrań. Boh. chodził do szkoły w za dużych buty matki, odmroził sobie nogi.
[00:08:33] OKUPACJA, boh. kontynuował naukę w prywatnych mieszkaniach, gdyż Niemcy spalili szkołę. Na nielegalną naukę w domach Niemcy patrzyli „przez palce”.
[00:10:09] DZIAŁALNOŚĆ KONSPIRACYJNA, do NSZ boh. trafił dzięki kuzynowi Maciejowi. Został tam pomocnikiem, robił rysunki, roznosił ulotki, rozwieszał propagandowe plakaty. Na Żoliborzu działał nocą, ufarbował sobie tenisówki na czarno, żeby się maskować. Szkoła podchorążych i nauka obsługi broni.
[00:14:38] AKCJA STO MILIONÓW, narzeczony siostry brał udział w dużej akcji polegającej na odbiciu 100 mln, które władze Warszawy musiały zapłacić Niemcom. Pieniądze, przewożone przez Niemców w workach, zostały odbite na ulicy Senatorskiej. Po akcji narzeczony siostry przejechał do domu boh., który asystował mu przy ukrywaniu broni.
[00:19:45] AKCJA PIWNICA Z BRONIĄ, kolega kuzyna Macieja z organizacji miał w domu broń. Przed spodziewaną rewizją grupa próbowała wydostać broń, ale w domu pojawili się Niemcy i po znalezieniu broni chłopak został zabity. Po tej akcji broń, którą miał kuzyn Maciej, została schowana w bezpieczne miejsce.
[00:26:16] ANEGDOTA o GOSPOSI, ciotka przyjechała z Rzeszy z gosposią Marynią, którą „szkolono”, co ma mówić na wypadek niemieckiej rewizji w domu.
[00:28:15] REWIZJA W DOMU, o 5 rano Niemcy zrobili trzygodzinną obławę na całym Żoliborzu, sprawdzali każdy dom. W domu boh. każdy wiedział, co ma mówić, bano się tylko o gosposię. Podczas rewizji gosposia chodziła krok w krok za upatrzonym żandarmem, co było tak denerwujące, że przeszukujący szybciej zakończyli rewizję.
[00:32:30] SYTUACJA W DOMU, pod koniec okupacji ojciec ukrywał się. Ciotki boh. wiedziały i akceptowały konspiracyjną działalność dzieci. Siostra działała jako sanitariuszka.
[00:37:07] UKRYWANIE OJCA, ojciec zaliczający się do inteligencji dowiedział się, że jest na niemieckiej liście i zaczął się ukrywać.
[00:37:45] NSZ i POWSTANIE WARSZAWSKIE, Narodowe Siły Zbrojne nie zostały nawet poinformowane o wybuchu Powstania.
[00:38:38] HISTORIA WUJKA, wuj Mieczysław Trajdos mieszkał na ul. Wspólnej. W czasie wojny objął stanowisko prezesa Stronnictwa Narodowego, w 1941 został aresztowany. Niemcy zawieźli go do Berlina i dali propozycję stworzenia rządu współpracującego z Niemcami. Wujek odmówił i został stracony. Mieszkanie wujka było użytkowane przez Niemców, potem zwrócono je rodzinie. W tym mieszkaniu zastało boh. i jego kuzyna Powstanie.
[00:45:10] ULICA WSPÓLNA, w mieszkaniu boh. i kuzyn Maciej zebrali kolegów ze szkoły podchorążych. Stworzyli Pluton Żandarmerii i łapali tzw. gołębiarzy (osoby współpracujące z Niemcami i strzelające do ludzi z dachów budynków).
[00:47:40] KOMPANIA WARSZAWIANKA, wchodząca w skład zgrupowania Chrobry II w rejonie ulic Żelazna-Chmielna. Kwaterowała w Domu Kolejowym. W kompanii był rotmistrz Witold Pilecki.
[00:51:06] ROTMISTRZ PILECKI, nie wiadomo było, jaką funkcję pełnił w kompanii. Wiedziano, że był człowiekiem, który uciekł z Oświęcimia.
[00:52:30] AKCJE POWSTAŃCZE, kompania boh. została wyznaczona do utrzymania linii domów w okolicy ulic Pańska i Wronia.
P1011594 [00:02:58] ROZWAŻANIA O POWSTANIU
[00:06:20] NASTROJE PODCZAS POWSTANIA, przykry widok zniszczenia, biedni ludzie w piwnicach. Ruch między ulicami i przejścia przez dziury w ścianach traktowano jak przygodę. Magazyny z artykułami spożywczymi i podział jedzenia przez Polaków i Ukraińców. Stopniowe pogarszanie się nastrojów, brak wody i higieny. W Domu Kolejowym znajdowały się wanny napełnianie przez kogoś wodą.
[00:14:20] CHOROBA BOH., zachorował na dezynterię i miał wysoką temperaturę. Został przeniesiony na ul. Chmielną. Po wyzdrowieniu wrócił do Domu Kolejowego.
[00:16:33] ULICA ZŁOTA, barykada na ulicy Złotej.
[00:19:23] RÓŻOWA BIELIZNA, używanie przez chłopców damskiej bielizny ze znalezionego sklepu z bielizną.
[00:20:00] KONSERWY NIEMIECKIE, ktoś znalazł niemieckie konserwy mięsne dla wojskowych, dla boh. i jego kolegów była to uczta. Po powrocie ze szpitala otworzył ostatnią puszkę, były w niej szparagi.
[00:22:10] KOBIETY W POWSTANIU, sanitariuszki.
[00:23:17] ŚMIERĆ, na ulicy leżały zwłoki, Warszawa pachniała dymem i zwłokami.
[00:23:57] KAPITULACJA, kuzyn Maciej i kolega Stefan Pietrzak „Maciorek” otrzymali zadanie organizacyjne. Aby uniknąć wywózki do obozów, kuzyn udawał chorego na gruźlicę, a Stefan kalekę. Mieli kontakt z organizacją w Częstochowie.
[00:31:40] WYJŚCIE Z WARSZAWY, po upadku Powstania kierowano się do Ożarowa, po drodze trzeba było zdać Niemcom broń. Po załadowaniu ludności do bydlęcych wagonów rozpoczęła się podróż w nieznane.
[00:33:32] LAMSDORF, archipelag obozów niemieckich. Zostali zapędzeni do obozu żołnierzy sowieckich. Obóz był prymitywny i uważany za przejściowy, przeszło przez niego ok. 6 tys. ludzi z Powstania. Warunki w obozie - drewniane baraki, pluskwy i duży tłok. Brak bieżącej wody i elektryczności, przychodzące dla więźniów paczki konfiskowali Niemcy. W barakach mężczyźni rozmawiali na temat jedzenia i kobiet, nocą atakowały ich pluskwy. Łaźnia, higiena, boh. ukradziono szczoteczkę do zębów. Racje żywieniowe w obozie i paczki z Czerwonego Krzyża.
[00:44:20] CZERWONY KRZYŻ, więźniowie otrzymywali paczki z Czerwonego Krzyża, były w nich m.in. kawa neska, dolary i papierosy, które stały się obozową walutą.
[00:45:31] ODCZUCIA OBOZOWE, byłoby trudno przeżyć obóz w pojedynkę, boh. doceniał, że był tam z przyjacielem. Dzielenie się jedzeniem.
[00:46:55] ŻOŁD, za walkę w Powstaniu chłopcy otrzymali wynagrodzenie po 7 dolarów na osobę. Dostali 50 dolarów do podziału i kupili chleb.
[00:47:56] HANDEL OBOZOWY, w obozie kwitł handel, Polacy handlowali z strażnikami i kolejarzami. Dwa bochenki chleba kosztowały chłopców 50 dolarów.
[00:51:19] PRZYGOTOWANIA DO EWAKUACJI, boh. z przyjacielem Olkiem zdecydowali się na ewakuację. W trakcie przygotowań wyjęli deski z pryczy i zrobili sanki, na które załadowali cały dobytek.
[00:52:50] EWAKUACJA, przed północą zaczęło się wypędzanie z baraków. Po podpaleniu baraku zostali wypędzeni w stronę Nysy. Uciekali robiąc przystanki w stodołach.
[00:58:12] OPIS UCIEKINIERÓW Z OBOZU, niektórzy po powrocie do Polski siedzieli później po 4-5 lat w więzieniach.
[01:00:00] MARSZ, ciągu 3 miesięcznego marszu przeszli 1200 km. Szli w mrozach, śniegu i w bardzo trudnych warunkach.
[01:01:30] POWRÓT, w lipcu 1947 boh. wrócił do ojczyzny.
[01:02:40] WYZWOLENIE PRZEZ AMERYKANÓW, 5-dniowy pobyt u bauera. Wyzwolenie przez Amerykanów pod dowództwem gen. Pattona.
[01:09:24] 2 KORPUS, rodzina boh. była we Włoszech w 2 Korpusie. Kuzyn Maciej uciekł do Szwecji.
[01:10:30] PILECKI, Pilecki również był w Lamsdorf, przyjaźnił się ze szwagrem boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.