Janina Maśna z d. Hryniewska (ur. 1925, Wilno) została wywieziona wraz z rodziną w kwietniu 1940 do Bułajewa w Kazachstanie, potem trafiła do kołchozu k. Bajkału. Po odmowie przyjęcia obywatelstwa ZSRR została aresztowana, osądzona i osadzona w obozie pracy. Wróciła do Polski w 1946 roku.
[00:00:00] ojciec był kierownikiem warsztatów wojskowych na Wilno i Grodno, mama miała sześć sióstr. Majątek rodzinny mamy Poświle [Paświle] 120 km od Wilna. Drugi majątek – Słyczki. Boh. nie chodziła do szkoły, szkoła we wsi Hoduciszki, gimnazjum w Święcianach.
[00:03:00] ojciec po technikum samochodowym w Petersburgu, uczestniczył w tworzeniu wynalazku w Jałcie na Krymie. Został szefem taboru samochodowego – brat cara, minister wojny, mieszkał w pałacu carskim.
[00:05:00] gdy wybucha rewolucja październikowa 1917, ojciec uciekł do Wilna, do rodziców. Dostał się do wojska polskiego, wziął udział w bitwie warszawskiej [pod Ossowem 13-14 sierpnia 1920) – woził broń, rannych itd. Miał wiele medali. Dostał ziemię 15 ha nad rzeką Halinką. Medale i dokumenty zakopane w ogrodzie.
[00:09:00] wybuch wojny 1 września 1939 - boh. w Poświłach. Początek szkoły przełożono o 2 tygodnie, boh. bardzo przeżywała wojnę, wychowanie patriotyczne, Stefan Hryniewski – przodek ze strony ojca, zesłany na Sybir po powstaniu styczniowym.
[00:11:00] naklejanie pasów papieru na szyby, przekonanie o potędze, pamięć defilad i pokazów wojskowych. Mieli radio na akumulator – woziło się go do ładowania. Piosenka ”Straszy nas czerwona szmatą…”.
[00:13:00] dzieci biegały z psami. Schron przeciwlotniczy w lodowni majątku. Radio Wilno przestało nadawać wiadomości. 17 września rozpacz w domu – mama i ciotki pamiętały okupację niemiecką z czasu I wojny światowej. Zabito kilka świń, żeby nie zabrali ich żołnierze.
[00:18:00] boh. schowała arbuzy (kawony), żeby Rosjanie nie zabrali. Przejazd czołgów radzieckich.
[00:20:00] po wakacjach rodzina się rozjechała. Parcelacja ziemi zostawiła majątki 100 ha. Po wkroczeniu Rosjan boh. chodziła do Święcian do 2 klasy gimnazjum. Aresztowanie dyrektora szkoły (był też senatorem) i profesorów, zwolniono kobiety: polonistkę, germanistkę, romanistkę. Niektórzy Żydzi witali Rosjan z radością. Nowy dyrektor z Mińska, zakaz nauki polskiego, nauka hymnu ZSRR, nauka języka litewskiego.
[00:27:00] aresztowanie ojca w Poświlu, podstępnie wywabiony z domu. Zenek - kuzyn z technikum handlowego: anegdota o wybuchu granatu, którym bawił się wówczas pięcioletni kuzyn – stracił rękę, porozrzucane palce. Boh. ma od tego uszkodzone ucho.
[00:32:00] dziadek dostał za zasługi wojenne ziemię w Tataryszkach k. Jaszun.
[00:33:00] aresztowanie ojca przez Rosjan 10 listopada 1939. Boh została z matką i kuzynem Zenonem Jankowskim – ojciec prosił go o opiekę nad rodziną. Uwięzienie ojca w Święcianach. Współwięzień opowiadał boh. o torturach ojca, przepytywaniach o wojnę 1920.
[00:36:00] boh. dowiedziała się o śmierci ojca dopiero w 2002 roku. Zmarł w więzieniu NKWD w Iwanowskiej obłasti, zasądzono mu 8 lat łagru, paragraf 58, sąd w Mińsku. Przez cały czas go szukały z mamą. Wiedziały tylko, że zmarł 21 kwietnia 1942.
[00:38:00] zimę 1939/40 r. boh. spędziła z bratem i mamą oraz jedną służącą w Poświlu. Rosjanie zabierali ziemniaki, zboże, świnie, cielęta. Pod koniec 1939 r. prokurator ogłasza rozdawanie majątku rodziny – mama dostała krowę, konia oraz 10 ha ziemi. Sąsiedzi byli zaprzyjaźnieni (dziadek pomagał litewskim chłopom, uczył ogrodnictwa, szczepił drzewa, leczył zwierzęta), nie chcieli ograbiać matki. Matka i siostry schowały kosztowności, obrazy i srebra u sąsiada w domu.
[00:44:00] żołnierze zabrali konie. Dokwaterowanie czterech białoruskich rodzin do dworu – piec w salonie. Rozkradanie mebli ze dworu, luster, wywożenie ich do ZSRR.
[00:49:00] litewska służąca Emila. NKWD w kuchni – rewizja. Odczytanie wyroku o deportacji do ZSRR.
[00:53:00] oficjel radziecki zatrudnił wujka jako tłumacza. Boh. spakowała książki Mickiewicza i album. Pożegnanie z psami. Zabrano wiele niepotrzebnych rzeczy, nie wzięli kożuchów i ciepłych butów.
[00:56:00] przejazd wozem do Twerecza, były też na posterunku policji 2 rodziny policjantów, [piosenka rosyjskiego opryszka]. Zostali okradzeni po drodze do pociągu w Hudociszkach. 14 kwietnia 1940 spotkanie cioci Werci – przysłała im do wagonu rzeczy: chleb, pieniądze, jabłka, świece i zapałki. Oczekiwanie na podróż, płacz, ścisk. Pożegnanie z nianią Katarzynką.
[01:02:00] przeładunek nocą w Królewszczyźnie. Towarzysze podróży – magnateria. Dwutygodniowa podróż, minęli Wołgę, postoje tylko w polu. Wśród zesłańców tylko chłopcy i kobiety z dziećmi. Przejazd przez Ural.
[01:10:00] dojazd do Bułajewa w Kazachstanie, wyładunek. Przewodniczący sowchozów i kołchozów. Rodzina boh. (ona 14 lat, mama, brat 12 lat i Zenek 19 lat) jako silna wybrana jako pierwsza do pracy w sowchozie. Wiatry, step, pustka.
[01:14:00] przyjazd do III oddziału czystowskiego sowchozu (Czistowskoje, Chistovskoe), ziemianki we wsi. Przywieziono w sumie 60 osób upchanych w szopie na klepisku. Uprawa pszenicy jarej. Pies jamnik ganiający myszy.
[01:19:00] spotkania z mieszkańcami, potomkami dawnych zesłańców, ucieczka z łaźni.
[01:22:00] kobiety poszły do pracy – tynkowanie obór ziemią zmieszaną z krowim łajnem. Osty i piołun. Pielenie zboża – dla dzieci.
[01:25:00] zdobywanie jedzenia poprzez wymianę za ubrania (płaszcz za kubeł ziemniaków). Ciotki przysyłały paczki – dostawały rzeczy od sąsiadów-Litwinów z Poświla.
[01:28:00] mieszkali 6 miesięcy w baraku. Pierwsze mrozy we wrześniu – wstawiono im piec. Karłowate brzozy i osiki. Rozlewiska wiosną, komary. Koniczyna i buraki pastewne dla krów.
[01:29:00] dzieci szyły sobie rękawice ze szmat do wyrywania chwastów, ciężka praca.
[01:30:00] budowanie ziemianek, wiosną zalewała je woda w roztopów. Góry śniegu zimą. Dom z darni – 4 m na 4 m, budowany wspólnie z druga rodziną – Feli Malinowskiej. Kupowali okna. Murarz zbudował piec, gdzie się gotowało i spało. Ściany z witek brzozowych, darni, ściany sparowane ziemią z nawozem, żeby się nie pyliło. Brat Witold.
[01:35:00] boh. zaczęła chorować – awitaminoza, zapalenie zęba, gorączka. Dostali działkę pod uprawę ziemniaków. Zabrali ze sobą termometr i bańki.
[01:42:00] za pracę dostawało się niewielkie pieniądze albo chleb, czasem dowożono cukier. Główne zaopatrzenie z paczek: suszone owoce, boczek, kiełbasa. Paczki szły 14 dni. Potem listonosz już nie przychodził.
[01:47:00] rodzina boh. dostawała najwięcej paczek, dzielili się z innymi (wędliny, kasze, ubrania robocze, bielizna, lekarstwa). Nie było toalet – wszyscy zachorowali na dezynterię (czerwonka, krwawa biegunka). Brat chory przez miesiąc, jedna osoba zmarła.
[01:49:00] cmentarz był nieogrodzony, pasły się na nim krowy.
[01:51:00] wyprawa kobiet do Bułajewa po zgodę na budowę domów. Niektórzy mieszkali z tubylcami. Rodzina boh. mieszkała przez miesiąc z cielętami. Zatrucie czadem. Brat polował na pardwy.
[01:55:00] w ziemiance dach kryty darnią, nie było sufitu. Komin zatykany na noc.
[01:57:00] wybuch wojny z Niemcami – radość. Wiosna 1941 r. – założenie ogródka warzywnego, kwietnik.
[02:00:00] Fela Malinowska chciała sprzedać złoto. Brutalne morderstwo p. Feli Malinowskiej.
[02:07:00] w lipcu [1940?] NKWD zorganizowało kolejną wywózkę 80 km na północ, do kołchozu Kamyszłowo [Kamyshlovo]. Niesympatyczni ludzie, zesłańcy spod Moskwy, obrzucali ich grudami ziemi.
[02:12:00] w studniach woda z karbolem do odkażania, nie mogli jej pić. Rodzina boh. nie mogła znaleźć mieszkania. Przejazd do wioski Biereźniaka. Tam dobra woda. Wprowadzili się do biura kołchozu razem z innymi Polakami. Kura znosiła im dwa jaja dziennie – matka ją oddała za słoik smalcu z gęsi. Zbieranie grzybów.
[02:16:00] radość po informacji w gazecie o układzie Sikorski-Majski (amnestia, pomoc z UNRRy).
[02:18:00] NKWD werbowała silne osoby do budowy kolei do Barnaułu. Pojechał Zenek oraz brat boh. Dostali trochę więcej żywności. Witek nie pracował, łowił ryby w Obie, pracowało tam wielu Polaków.
[02:20:00] boh. chciała wrócić do swojej ziemianki. Gdy tam doszli, okazało się, że zamieszkali tam Tatarzy Krymscy. Ogród przy domu zmarniał.
[02:26:00] wożenie drewna z lasu. Sortowanie ziemniaków. Zenek z Witkiem wrócili do rodziny. Ucieczka Tatarów. Zenek dostał pracę, przeprowadzka do ziemianki, pluskwy.
[02:31:00] zimą nabór do Armii Andersa – w Bułajewie. Zenek bez ręki nie dostał się - płacz. Polskie dokumenty. Pomoc z UNRRy (buty, ubrania, żywność).
[02:35:00] marzec 1943, zmuszanie do przyjęcia obywatelstwa radzieckiego przez NKWD w Bułajewie. Przemarsz Polaków do więzienia w Pietropawłowsku – nocne wezwania do podpisania przez 1 miesiąc. W celi na stojąco.
[02:38:00] 3 maja 1943 sąd – wyrok 2 lat więzienia ze 192 paragrafu, pkt 16. 9 dni w więzieniu w Pietropawłowsku. Stacja Dżydy [Dzhida] – komisja lekarska. Skierowanie więźniów do kopalni wolframu przy granicy z Mongolią, węgla w Bajangole [Bayangol] (obozy bajangolskie). Boh. pracuje 1000 m n.p.m. W obozie 8 tys. mężczyzn, 6 tys. kobiet. Zbiór szczypioru – na bosaka. Została ukąszona przez jadowitą żmiję – nieprzytomna, 9 dni w szpitalu.
[02:42:00] obóz ogrodzony drutem kolczastym, strażnicy Buriaci (Mongołowie). Praca przy ścinaniu i zwózce drzew. Budowa dróg. Zapalenie płuc. Więźniarki kryminalistki i niewinne z całego ZSRR. Głód. Kiszonki z cebuli i czosnku niedźwiedziego. Epidemia tyfusu.
[02:46:00] rozdzielenie z mamą. Praca ręczną piłą. Przemoc wobec więźniów. Bunt więźniarek polskich, niemieckich i rosyjskich – strajk głodowy.
[02:48:00] po wyzdrowieniu wyzwolenie – powrót do czistowskiego kołchozu. Uznano je za obywatelki radzieckie.
[02:49:00] Boże Narodzenie w obozie: Polki opowiadały przełożonemu, wrednemu „drogowemu” o Wigilii – zabrali im całe zgromadzone jedzenie. Do pracy 9 km na piechotę na górę.
[02:52:00] słabe kobiety, które nie miały siły pracować, były bite.
[02:55:00] zapalenie płuc – mama poszła do obozu buriackiego wymienić pończochy na mleko jaków. Napar z gałązek malin. Pluskwy – 60 kobiet w baraku. Matka znała się na koniach - była koniuchem – opiekowała się sześcioma końmi. Mama robiła napar z owsa i stawiała bańki. Boh. przez dwa lata nie jadła nabiału. Żucie rabarbaru – źródło witaminy C, szczypior.
[02:59:00] w obozie bajangolskim boh. była 2 lata: od czerwca 1943 do kwietnia 1945. Odsiedziała cały wyrok.
[03:04:00] powrót przez Irkuck. Nocleg u Polki w Bułajewie. Głód.
[03:06:00] bandyci nożownicy w obozie okradali więźniów – chcieli mamie zabrać buty, została poparzona rurą od pieca. Mama miała kurzą ślepotę, zachorowała na żółtaczkę zakaźną – wracała do III oddziału sowchozu czistowskiego z obozu 40 km po stepie.
[03:08:00] kradzież pszenicy – żarna z drewna. Spotkanie z bratem Witkiem, miał wtedy 14 lat. Był traktorzystą. Koledzy jedli mydło myśląc, że to mleko.
[03:11:00] Zenek ożenił się z Polką, Marysią Rynkiewicz. Boh. z mama ponownie otrzymały obywatelstwo radzieckie. Dokument na wyjazd do Polski wyproszony w ostatniej chwili.
[03:15:00] przekroczenie polskiej granicy w Białej Podlaskiej. Wielkie szczęście. Przejazd do Poznania, dalej Szczecina – telegram do rodziny w Starogardzie Gdańskim. Spotkanie z ciotkami.
[03:16:00] szkoła i praca w przedszkolu. Studia – stomatologia.
[03:21:00] brat Witek poszedł do wojska, skończył AWF, był działaczem sportowym.
[03:24:00] Zenek nie chciał jechać, chciał zostać z żoną i teściową. Żona była chora, została uratowana w Białej Podlaskiej. Zatrudniony jako księgowy w PGR Dalno w Łobezu. Miał córkę Teresę.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.