Irena Sinkiewicz z d. Znojek (ur. 1933, Chęciny) mieszkała wraz z rodziną w jednym domu z żydowską rodziną. Pani Irena opowiada o ludności żydowskiej, która w czasie okupacji niemieckiej zniknęła za ogrodzeniem getta. Wspomina żydowskie dzieci, które trafiały do domu pani Ireny, planowały ucieczkę, ale nie mogły jej zrealizować. Pani Irena pamięta pacyfikację miasteczka, partyzantów i ich akcję, ale „zniknięcie” Żydów i wywiezienie ich do Treblinki było końcem jej dzieciństwa. Pani Irena opisuje życie w czasie okupacji, sytuacje związane z wkroczeniem wojsk rosyjskich oraz gwałty na kobietach dokonywane zarówno przez żołnierzy radzieckich, jak i Kałmuków będących w armii niemieckiej.
Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) [00:00:00] rodzina matki (Bitnerowie) przybyła do Polski jako koloniści. Boh. do 20 roku życia mieszkała w Chęcinach, ul. Radkowska. Sąsiedzi Żydzi. Przyjaźń z dziećmi żydowskimi, dobre sąsiedzkie stosunki.
[00:02:00] ojciec sąsiadów Aaron, mama Tołbe, dwoje dzieci: chorowita córka Pesuł/Peseł i syn. Bliskie sąsiedztwo, dzieliła ich sień. Dom dziadka zbudowany pod częściowy wynajem.
[00:04:00] dziadek pracował z żydowskiej garbarni, zabawy z wnukami właściciela, bardzo dobre stosunki.
[00:06:00] babcia przyrządzała żydowskie przysmaki. Nie wszystkie rodziny tak mieszkały. Były trzy domy na podwórku, mieszkali tam Polacy.
[00:08:00] sąsiad Aaron był rzeźnikiem, pracował do szabasu, zaczynał w sobotę o północy. Pomoc sąsiedzka.
[00:09:00] na tej ulicy mieszkało wiele rodzin żydowskich, m.in. świetny szewc. Pod kościołem była gęsiarnia, przy rynku sklep żydowski, drogi, lody w prezencie od wuja.
[00:12:00] sąsiedztwo do momentu powstania getta. Początek wojny – ogłoszenie urzędnika z bębenkiem, żeby zaklejać szyby paskami papieru – koniec sierpnia 1939 r. Wybuch wojny: huki, wybuch – bomba przeciwlotnicza za szkołą przy ul. Gałęskiej.
[00:15:00] brak kontaktów z sąsiadami po zabraniu ich do getta, remont ich mieszkania i przeprowadzka tam rodziny boh. Przyjęcie rodzin wysiedleńców z Kalisza, Poznania.
[00:16:25] – w domu rodziny pani Ireny zamieszkuje matka z córką z Chojnic. Nie podpisały „zgody na współpracę” [volkslisty?], zostały wysiedlone. To była starsza pani, Litwinka, żona polskiego inżyniera leśnika Mrozowskiego, który zmarł przed wybuchem wojny, a syn wojskowy zginął w Katyniu. Obie panie mieszkały z rodziną boh. w starym mieszkaniu do końca wojny, potem wróciły do Chojnic. Ich dom był zniszczony i rozgrabiony.
[00:23:00] ojciec oprócz pracy w garbarni uprawia pole, chowa zwierzęta: kury, dwie kozy. Żyd wyjadający jedzenie dla zwierząt. Przerażenie ojca. Tak było kilka razy: rodzice dawali chleb, kaszę. Uciekinierzy z getta (4-5 osób) chowają się w piecu żydowskiej łaźni miejskiej (mykwie), wieczorami przychodzili po jedzenie.
[00:27:00] dzieci odkrywają kryjówkę Żydów, donos. Żydzi nie przeżyli. Za pomoc Żydom groziła śmierć.
[00:30:00] kontakty z Żydami, którzy wychodzili z getta, zabawy z dziećmi. Wizyta dwóch dziewczynek z Łodzi, wspólne jedzenie bobu w snopkach zboża. Następnego dnia wyprowadzono Żydów z getta, dziwna cisza, milczenie, nawoływania boh. „Marsz na śmierć”. Najstraszniejsze przeżycie z dzieciństwa. „człowiek prowadzi człowieka na śmierć”.
[00:34:00] pożydowskie domy zasiedlają polskie rodziny. Dziadkowie boh. dostali mieszkanie w szkole pożydowskiej (duże i zimne). Trudności z opałem. Węgiel kupowany na wiadra. Chłopi kradną drzewo z lasu. Dziadkowie ubożeją. Dziadek umiera na zapalenie płuc w 1942.
[00:38:00] dziadek marzł, grzał plecy. Świeże mleko dojone przez babcię.
[00:40:00] rodzina Bitnerów pochodziła z Niemiec, dwaj bracia kowale osiedlili się, zimą jeździli po dworach, kuli wozy, konie, ogrodzenia. Końskie, Janów – tam mieli domy. Prababcia z domu Langer. Kowalstwo przechodziło z ojca na syna.
[00:43:00] dziadek boh. był kowalem, pracował w odlewni koneckiej [w Końskich]. Nie zgodził się na współpracę z Niemcami, musiał wyjechać do Niemiec do pracy. Mógł zabrać dzieci – dwóch synów z drugiego małżeństwa. Był tam do końca wojny. Wrócił do domu po wojnie i do pracy w odlewni.
[00:46:00] z pierwszego małżeństwa dwie córki: mama boh. Genowefa i siostra Irena. Mama pracowała w Chęcinach jako pomoc domowa w żydowskiej rodzinie – ojciec się nią nie opiekował. To była rodzina właściciela garbarni, w której pracował ojciec boh. Jan Znojek. Pobrali się, miała 20 lat.
[00:48:00] rodzice mieli sześcioro dzieci, dwoje umarło w czasie okupacji.
[00:48:00] w czasie okupacji Niemcy zabierają kontyngent. Kolczykowanie świń, oszukiwanie Niemców, dzięki temu dwa razy w roku mają świniobicie. Niebezpieczne wędzenie boczku. Niezapomniana kiszka ziemniaczana. Współpraca sąsiedzka.
[00:51:00] partyzanci – boh. zbyt mała, żeby być wtajemniczoną. Tajne gazetki. Dyżury strażackie w remizie – inwigilacja przez tajniaka, szpicla p. Kaletę, który uciekł z żoną przed frontem.
[00:54:00] rano, kiedy dzieci szły do szkoły – człowiek leżący na rynku nago – Żyd, który chciał dać partyzantom złoto, które zostawił na przechowanie. Zastrzelony przez „bandytów”.
[00:56:00] 2 czerwca 1945 r., rodzice wyprowadzeni na rynek, dzieci zostają w domu. Ojciec był w grupie wywiezionej do Puław do budowy fortyfikacji. Wracał boso.
[00:59:00] rodzeństwo: siostra Teresa (młodsza o trzy lata), brat urodzony w 1939 r. – matka ze strachu po bombie straciła pokarm, brat umarł z niedożywienia w 1941 r. Dr Busza.
[01:03:00] druga siostra urodzona po wyzwoleniu. Mama często choruje na anginy ropne. Zapalenie płuc, kuracja bańkami. Siostrzyczka umiera.
[01:06:00] koniec wojny, strzelanie na rynku, partyzanci wiwatują. W szkole niemieckiej nie świętowano. W 1940 pierwsza klasa. Ster, liczydła, zeszyt w linię, pisanie ołówkiem, kałamarz w trzeciej klasie. Nauka tabliczki mnożenia (srogi p. Weizetel), bicie po rękach.
[01:09:00] łapanka niemiecka: wywożenie do pracy w Niemczech. Wprowadzanie Niemców w błąd.
[01:12:00] bieda w czasie okupacji. Dzieci zostawione przez rodziców zabranych na przymusowe roboty. Placki ziemniaczane zamiast kanapek, zamiana na drugie śniadanie. Powszechna wszawica. Ropiejące krosty na głowie, czapki. Swetry z wełny drzewnej noszone do szkoły. Bielizna flanelowa zimą, płócienna latem. Własny wyrób ubrań. Buty z drewna, pończochy wełniane robione na drutach. Ludzie wysiedlani sprzedawali „miejskie” ubrania za jedzenie.
[01:18:00] Rosjanie w 1945 r. kradną kury, ukręcają głowy kurom, mama musiała im je ugotować. Strach przed Rosjanami, gwałty. Wygnali rodzinę z domu, żeby mieć kwaterę. Spali z pielęgniarkami w jednym łóżku. [+]
[01:21:00] wysiedlona sąsiadka, p. Zosia, dostała pracę. Rosjanie kwaterowali niedługo, zmieniali się. Pożar stodół w Chęcinach, gdy przechodzili Rosjanie. Na zamku w Chęcinach byli Niemcy. Niemcy uciekają przed Rosjanami. Niemcy rozjeżdżają ludzi czołgami.[+]
[01:23:00] Kałmucy z armii niemieckiej spalili Gałęzice – wieś partyzancką [19 września 1944]. Kobiety i bydło pędzili w stronę Chęcin, gwałty. Ciała zamordowanych kobiet pod murem cmentarza – zrobili to Kałmucy z niemieckiej armii.[+]
[01:25:00] mama musi kopać fortyfikacje i mosty. Pilnowali ich Węgrzy – namawiali do powolnej pracy. Uciekła. Boh. nosiła mamie jedzenie w bańce, chleb ze smalcem i czarną kawę.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.