Zofia Zaremba (ur. 1936, Sienkiewiczówka k. Tarnopola – obecnie Ukraina) razem z rodziną została wywieziona w 1940 r. na Syberię. Podczas pobytu na zesłaniu zmarła jej młodsza siostra. Ona sama z matką i babcią opuściła wraz z armią polską („armią Andersa”) tereny ZSRR i przez Iran dotarła do Afryki, gdzie w polskim osiedlu w ówczesnej Tanganice (dziś Tanzania) spędziła kilka lat. Opowiada o szczegółach życia w osiedlu uchodźczym Kidugali, gdzie chodziła do szkoły, a jej matka była policjantką. W tym czasie ojciec walczył, m.in. pod Monte Cassino. Rodzina połączyła się w 1947 r. w Polsce Ludowej. Zamieszkali na „Ziemiach Odzyskanych” w gospodarstwie rolnym we wsi Zaleskie na Pomorzu. Tam pani Zofia skończyła edukację, potem pracowała jako nauczycielka.
[00:00:00] – autoprezentacja boh., przedstawienie rodziców i opis dzieciństwa.
[00:03:00] - wiejska Brygada Strzelecka w Sienkiewiczówce, której komendantem został ojciec boh.
[00:04:00] - narodowości w Sienkiewiczówce i poziom ich zamożności.
[00:05:00] - sobotnie zabawy we wsi, ojciec grał na skrzypcach.
[00:06:00] – wiadomość o rzekomej śmierci ojca.
[00:07:00] - ojciec boh. był kapralem, miał drużynę. Pisał pamiętnik, w którym opisywał wybuch granatu podczas pobytu w niewoli niemieckiej. Ojciec boh. omal wtedy nie zginął.
[00:08:00] - po wybuchu granatu ojciec boh. leżał w niemieckim szpitalu w Tomaszowie Lubelskim, który najpierw został przejęty przez Rosjan (ojciec trafił do niewoli rosyjskiej), a później odbili go Niemcy. Ojciec boh. spędził tam łącznie kilka miesięcy.
[00:00][0:08:30] - przeprawa ojca boh. „przez słynny most, na którym brano ludzi źle wyglądających” [okres po podziale Polski na część niemiecką i radziecką]. W drużynie ojca [najprawdopodobniej chodzi boh. o wiejską Brygadę Strzelecką], połowę stanowili Ukraińcy, był w niej jeden Żyd i Polacy.
[00:09:00] - szpitalem w Tomaszowie Lubelskim kierował dr Tomaszewski. Sale szpitalne stworzono w salach lekcyjnych dawnego gimnazjum. Ojciec boh. otrzymał od doktora zaświadczenie i po kilkumiesięcznym pobycie w szpitalu wrócił do domu.
[00:12:00] - deportacja 10 lutego 1940. Do domu zaczęli dobijać się banderowcy, którzy okazali się ludźmi z NKWD. Rodzina boh., inni Polacy i ludność ukraińska zostali saniami przetransportowani do pociągu, który ruszył spod Tarnopola. Zaryglowanymi wagonami ruszyli w podróż, która trwała 30 dni i 30 nocy. W wagonie boh. nikt nie zmarł, w innych tak.
[00:15:00] – dojechali do Kotłasu. Przesiadka do samochodów ciężarowych, później sań. Dojechali do posiołka Hop-Szor
[00:16:00] – praca ojca przy wyrębie drzewa w lesie w miejscowości Sawicz. Boh. po wojnie nie znalazła na żadnych mapach i rejestrach rosyjskich ani Hop-Szoru, ani Sawicza.
[00:19:00] – pobyt na Syberii. Nauki babci, śmierć i pogrzeb młodszej siostry. [+]
[00:21:00] - miłe wspomnienia z Syberii. Zesłani byli także Rosjanie negujący aktualne władze i zaprowadzone przez nich nowe warunki życia. Życie codzienne.
[00:23:00] - wyjście rodziny boh. z Syberii – podróż ciągniętymi przez ludzi saniami i piesza wędrówka na południe ZSRR.
[00:25:00] - życie codzienne na Syberii (cd). Wspomnienia boh. z Syberii są stworzone na podstawie wspomnień jej ojca i matki.
[00:27:00] - wyjście ojca z Syberii razem z innymi mężczyznami po ogłoszeniu amnestii. Podczas podróży trafili na stację kolejową, dalej pojechali pociągiem jako grupa Polaków.
[00:29:00] - ojciec nie wrócił do rodziny na Syberię (spotkali się ponownie w 1947 roku). Opis wyjazdu z Syberii kobiet i dzieci, w tym boh. oraz jej matki i babki. Odchodząc z Syberii kierowano się drogą, którą jechały auta.
[00:31:00] – dotarcie na południe ZSRR.
[00:32:00] – dotarcie do Persji (obecnie Iran), zachorowanie boh. na świnkę i pobyt w szpitalu w Teheranie. Odjazd do Afryki ostatnim transportem. Miejscowość, w której zamieszkały po przybyciu na miejsce - 100 km od Jomby. Matka została policjantką.
[00:33:45] - szczegółowy opis miejsca, w którym boh. mieszkała z matką i babcią na początku oraz domu, wybudowanego dla nich w późniejszym czasie.
[00:35:00] - radość z pobytu w Afryce, codzienne modlitwy i wyjścia do kościoła, w którym księdzem był Franciszek Maciaszek.
[00:36:00] - obok domu, w którym mieszkała boh., powstał internat dla uczniów z innych osiedli w Afryce, w których nie było szkoły. Pod koniec Kidugala - osiedle, w którym mieszkała boh. - miało około 1000 mieszkańców. Była tam szkoła podstawowa i liceum.
[00:37:00] – opis budynków na osiedlu, na którym boh. mieszkała w Afryce. Angielskie i niemieckie nagrobki na cmentarzu.
[00:39:00] - daty i miejsca, w których była przebywała w Afryce po wyjeździe z Teheranu: przyjazd do Kidugali – 1942, styczeń 1947 - wyjazd do Polski. Ojciec był w armii Andersa.
[00:40:00] - lokalizacja Kidugali – obecna Tanzania, dawniej pisano adres: Kidugala Jombe Tanganika. Komendantem policji był podoficer polski, który na wojnie stracił nogę, nazywał się Klewczon lub Krywczon. Na osiedlu mieszkało też dużo Ukraińców.
[00:42:00] - polską szkoła boh. w Afryce, jej wychowawczynią była pani Prasołowska. Opis wnętrza szkoły i budynków oraz stadionu do sportowych rozgrywek polsko-angielskich.
[00:43:00] - powstanie w Kidugali Związku Harcerstwa Polskiego. Boh. należała do zuchów i opisuje jedną z przygód podczas zdobywania sprawności harcerskich.
[00:45:00] - gliniane domy, wspólna kuchnia, obawy przed dzikimi zwierzętami, które przychodziły nocą pod domy w Kidugali.
[00:46:00] – chronologicznie przedstawienie przez boh. kolejnych etapów swojego życia: opuszczenie Syberii pod koniec 1941 r., przewiezienie do Teheranu, podróż samochodami do portu i statkiem do Dar es Salaam, następnie droga samochodami w stronę Jomby do Kidugali.
[00:47:30] – wizyta w Teheranie na cmentarzu polskim, groby zmarłych w Teheranie Polaków (groby usypane z muszli).
[00:49:00] – polskie osiedle Kidugala Jomba, jakość życia w tym miejscu.
[00:50:50] - Murzyni w Kidugali, którzy wykonywali prace porządkowe. Najważniejsze funkcje zarządcze w osiedlu pełnili Polacy.
[00:52:00] - zwierzęta, które boh. spotkała i przed którymi ją ostrzegano w Kidugali.
[00:56:00] - pierwsza Komunia boh., uroczyste wydarzenie w Kidugali, na które przyjechał biskup wojsk polskich.
[00:58:00] – pyt. o kultywowanie tradycji patriotycznych w czasie 5-letniego pobytu w Kidugali. Wdzięczność ludzi za możliwość opuszczenia Syberii i przyjęcia ich przez inne kraje. Pieśni patriotycznych uczono w szkole. Duże zgromadzenie patriotyczne na osiedlu nastąpiło po dotarciu wieści o polskim zwycięstwie pod Monte Cassino.
[00:59:00] - opis życia w Kidugali. Na osiedlu nie było alkoholu i nikt nie przeklinał.
[01:00:00] – podróż z Kidugali do Polski - przejazd samochodem do portu w Mombasie, gdzie przez półtora miesiąca oczekiwały na statek do Europy. Dalsza podróż przez Ocean Indyjski, Morze Czerwone, Kanał Sueski, Morze Śródziemne do portu w Genui we Włoszech. Dalsza podróż pociągiem przez Czechosłowację do Polski. W Dziedzicach zostali rozlokowani i każdy otrzymał dokument pozwalający na dalszą podróż.
[01:02:00] - ojciec boh. wrócił parę miesięcy przed żoną, córką i teściową, zamieszkał w Brzesku (woj. krakowskie) u swojego brata Franciszka. Tam pojechały kobiety.
[01:03:00] – opowieść o rodzinie brata ojca, także wywiezionej do ZSRR.
[01:03:00] – pobyt w Kidugali i próby nawiązania kontaktu z ojcem przez matkę boh. W Kidugali na tablicy osiedlowej pojawił się adres, na który można było napisać i liczyć na nawiązanie kontaktu z rodziną. Do spotkania w roku 1947 r. rodzice boh. mieli kontakt listowny.
[01:04:00] - losy braci ojca boh. i ich rodzin. Ojciec i młodszy brat dostali się do armii Andersa, starszy brat również próbował, udało mu się dostać do kościuszkowców.
[01:07:00] - pierwsze wrażenia boh. po przyjeździe w lipcu 1947 do Polski.
[01:08:00] - rozczarowanie sytuacją w Polsce i biedą, która dotknęła rodzinę. [+] Paczka z Czerwonego Krzyża.
[01:10:00] – poszukiwanie miejsca zamieszkania dla rodziny na Ziemiach Zachodnich. Karsibór. Ostatecznie znaleźli się we wsi Zaleskie. Opis gospodarstwa rolnego, w którym zamieszkali.
[01:12:00] – edukacja boh. w pobliskich miejscowościach (Słupsk i okolice).
[01:17:00] – miejsca pracy boh. i prowadzona przez nią organizacja harcerska.
[01:22:00] – rozpoczęcie w 1956 r. studiów matematycznych w Studium Nauczycielskim w Słupsku. Studia magisterskie.
[01:23:00] – emerytura boh. po 31 lat pracy, śpiewała mezzosopranem i była związana ze sztuką. Kariera zawodowa nauczyciela.
[01:25:00] - czas pobytu na Syberii był dla boh. przeżyciem najtrudniejszym i najstraszniejszym. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.