Zofia Kozłowska z d. Gaczoł (ur. 1924, Warszawa), przed wojną uczennica Państwowego Gimnazjum i Liceum Żeńskiego im. Juliusza Słowackiego przy ul. Wawelskiej 46 w Warszawie, w czasie okupacji uczęszczała tam na tajne komplety. Maturę zdała wiosną 1943. Do AK wprowadzona we wrześniu 1942 r. Odbyła szkolenie wojskowe i sanitarne w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej 26. W lipcu 1944 r. dostała przydział do V Obwodu Mokotów Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - WSK (Wojskowa Służba Kobiet). W godzinie "W" jako sanitariuszka uczestniczyła w szturmie na budynki SGGW przy ul. Rakowieckiej 4 (SS-Stauferkaserne). Po załamaniu się kolejnych ataków w grupie kilku sanitariuszek przedarła się na południowy Mokotów. Od 5 do 20 sierpnia 1944 opiekowała się rannymi w szpitalu powstańczym utworzonym przy szpitalu sióstr elżbietanek (Malczewskiego 18). 20 sierpnia została ranna i odcięta od macierzystej jednostki. Po opanowaniu Służewca przez Niemców we wrześniu 1944 r. opuściła Warszawę wraz z ludnością cywilną. Uciekła z kolumny, ukrywała się najpierw w Helenowie, a od października w Skolimowie. W styczniu 1945 r. wróciła do Warszawy. Po wojnie pani Zofia nie ujawniła się ani przed „komisją likwidacyjną b. AK”, ani później
zrobiła to dopiero po roku 1989. W nagraniu pani Zofia wspomina wybuch wojny, drogę na wschód za ojcem we wrześniu 1939, obawy przed represjami ze strony Rosjan i Ukraińców w okolicach Równego, powrót do Warszawy, początki konspiracji i swój udział w powstaniu warszawskim.
more...
less
[00:00:00] – ur. 1925 r. w Warszawie. Ojciec był wojskowym, matka maszynistką w biurze wojskowym. Po ślubie mieszkają na Nalewkach, potem dostają mieszkanie na Pradze w okolicy ul. Jagiellońskiej. Opis posesji - murowane stajnie przebudowane na mieszkania. W otoczeniu park i korty tenisowe.
[00:04:00] – po drugiej stronie ul. Jagiellońskiej był ogród zoologiczny. Wichura zrywa ogrodzenie i zwierzęta wychodzą na wolność, dyrektor zoo zaprzecza. Boh. chodzi do szkoły na ul. Szeroką.
[00:06:00] – ojciec boh. z rodziną zostaje przeniesiony do Kalisza, gdzie dowódcą jest gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski. Przeniesiony do Warszawy, przechodzi na wcześniejszą emeryturę. Zajmuje wysokie urzędowe stanowisko w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych na rogu ul. Rakowieckiej i Puławskiej, zajmuje się pojazdami dygnitarzy (kolumna samochodowa). Przeprowadzka rodziny na ul. Narbutta.
[00:08:00] – szkoła na rogu ul. Narbutta i Kazimierzowskiej zajęta przez SS. W tym budynku po wojnie był GUS, w którym boh. pracowała, niemieckie napisy w toaletach. Z mieszkania na Narbutta boh. wychodzi do Powstania, ojciec się ukrywa.
[00:10:00] – początek wojny, 1 września 1939 r., wiedzieli od ojca, że wojna wybuchnie. Boh. w kolorowym szlafroku matki gra na pianinie, słyszy pierwsze bomby zrzucone na Warszawę. Ojciec dostaje delegację na wschód, wycofywanie się za Równe. Poszli na wschód całą rodziną.
[00:12:00] – wędrówka do wsi za Równem. Boh. jeździła na wakacje do Worochty na Ukrainie, wtedy dobre relacje z Ukraińcami. Ojciec postanawia się zameldować w ratuszu.
[00:14:00] – urzędniczka radzi mu przebrać się i uciekać. Ojciec zdobywa ubranie cywilne. Kocioł, Ukraińcy, jeńcy polscy, oficerowie, boh. karmi ich przez płot. List od jeńca, który boh. przekazuje potem w Warszawie.
[00:16:00] – wkroczenie Armii Sowieckiej do Równego w rytm walca z „Fausta” przerobionego na marsz
okropne wrażenie. Rodzina boh. stara się wrócić do Warszawy.
[00:18:00] – antypolskie afisze, boh. chodzi i zrywa je. Pociąg do Lwowa, powrót do Warszawy. Z dworca na Pradze jadą furmanką przez most Poniatowskiego – boh. widzi niemieckiego żołnierza.
[00:20:00] – opis „polowania” na cywilów przez niemieckie samoloty w drodze Warszawa-Równe, strzelali do nich ‘jak do kaczek’.
[00:22:00] – naloty po drodze i pierwsze zetknięcie boh. ze śmiercią. Bombardowanie Lublina, restauracja w centrum Lublina, modlitwa w miejscu dla orkiestry rodziny boh. i rodziny żydowskiej. Worochta, Karpaty wschodnie, miejsce wypoczynkowe rodziny boh.
[00:24:00] – w Worochcie nie czuło się napięcia między Polakami i Ukraińcami. Powrót do Warszawy cd.
[00:26:00] – ojciec pracownikiem cywilnym, wstępuje do tajnej organizacji. Przy Narbutta 38 mieszka przedwojenny dziennikarz [Antoni Openchowski, Opęchowski] współpracujący z Niemcami. Doniósł na ojca. Ojciec postanawia nocować u matki w Al. Jerozolimskich.
[00:28:00] – najście gestapo z dziennikarzem po godzinie policyjnej. Krzyki, boh. leży w łóżku, każą im się ubierać, Niemiec podaje jej ubranie.
[00:30:00] - ojciec się ukrywa w kieleckiem, albumy z jego wizerunkiem wyniesiono z domu, żeby nie mogli go rozpoznać. Mieszkanie boh. i biblioteka.
[00:32:00] – wstąpienie boh. do AK, udział w Powstaniu. Mieszkanie boh. przy ul. Narbutta 38 m. 8, na drugim piętrze, podpalone przez Niemców, został tylko obraz ślubny rodziców.
[00:34:00] – budynek przetrwał. Szkoła na rogu Narbutta i Kazimierzowskiej zajęta przez Niemców, gdy wychodzili, to śpiewali. Budynek miał podczas powstania kryptonim [„Basy”].
[00:36:00] – okupacyjna Warszawa była niebezpieczna, boh. ucieka przez śledzącym ją Niemcem. Trudne warunki materialne. Boh. daje korepetycje.
[00:38:00] – gimnazjum Słowackiego częściowo zajęte przez Niemców, potem młodzież wyrzucono, zaczęły się tajne komplety. Przystąpienie boh. do AK, była sanitariuszką, komendantka [Anna Danuta, ps. „Jagienka”] Staniszkis.
[00:40:00] – 1942 r., szkolenia w szpitalu wolskim, kursy dla dziewcząt. Przydział w Powstaniu w willi przerobionej na szpital przy ul. Malczewskiego [18].
[00:42:00] - lekarzem-szefem boh. był dr [Piotr] Słonimski. Na najwyższym piętrze trzymano trzech rannych Niemców, boh. się nimi zajmowała, cieszyli się, że nie muszą walczyć. Choroby zakaźne w szpitalu.
[00:44:00] – dr Słonimski ginie podczas nalotu. Boh. ranna w nogę na ul. Dolnej podczas akcji, Staniszkis wyprowadziła ją na wieś, na Służewiec.
[00:46:00] – boh. ucieka w Piastowie z marszu ludności do Pruszkowa, chowa się w rowie. Idzie piechotą do Skolimowa, tam zatrudniona przez znajomych w sklepie.
[00:48:00] – wybuch Powstania, punkt zborny w godzinie „W” w mieszkaniu p. Staniszkis, róg Rakowieckiej i Kieleckiej. Boh. gra na pianinie, śpiewają. Atak na SGGW, gdzie były koszary Niemców, ranni i zabici. Sanitariuszki zostają w mieszkaniu, zemsta Niemców na mieszkańcach.
[00:50:00] – front na ul. Madalińskiego. Sanitariuszki idą w białych fartuchach, boh. zostaje ranna, wychodzi z Warszawy ludnością cywilną. Wyciąganie rannych, brak środków opatrunkowych.
[00:52:00] – utrata nadziei na pomoc Zachodu, przygnębienie.
[00:54:00] – służba boh. w Powstaniu, opieka nad rannymi i chorymi. Akcje na zewnątrz, pomoc na miejscu ostrzału, ranna. Niemcy strzelali także do sanitariuszek.
[00:56:00] – wypędzenie mieszkańców z ul. Narbutta przez Niemców. Matka wywieziona, dotarła do ojca w Kieleckiem. Historia walizki.
[00:58:00] – ocena powstania: nie zawsze można było udzielić pomocy, wykonać operację. Ludność cywilna na terenie Mokotowa siedziała w piwnicach, bała się. Cywile z Piastowa pomagali jej w trakcie ucieczki, dawali jedzenie. W Skolimowie również uzyskuje dużą pomoc.
[01:00:00] – Niemcy przeszukują domy po powstaniu, ukrywanie się pod podłogą. Wejście wojska sowieckiego, kontrast wizualny do wojska niemieckiego. Boh. styka się z ludnością żydowską w czasie wojny. Jej ojciec był intendentem wojskowym, jego kolegą był Mieczysław [Ferst, Ferszt?], Żyd, jego rodzice mieli kamienice.
[01:02:00] - kamienice, w których mieszkała rodzina boh. w Kaliszu i Warszawie należały do Polaków pochodzenia żydowskiego. Historia Ferszta, kapitana wojska [?]. Motto Tuwima o byciu Polakiem. Szlachecka rodzina męża boh.
[01:04:00] – górnicza rodzina ojca boh., międzynarodowe losy członków rodziny boh. Siostra teściowej boh. wyszła za najmłodszego brata Władysława Andersa [Tadeusz Anders]. Pobyt boh. w USA, wizyta u Andersów.
[01:06:00] – postać Tadeusza Andersa. Przedwojenna konkurencja endeków i piłsudczyków. Przemieszanie rodzin, różnorodność etniczna.
[01:08:00] – początek postępowania Niemców z Żydami, rozkaz śpiewania. Rodzina ojca z Krakowa dostała medal „Sprawiedliwy wśród narodów świata”.
[01:10:00] – pierwsze rozstrzelania na rogu Marszałkowskiej i Al. Jerozolimskich. Boh. chodziła do szkoły powszechnej dla rodzin wojskowych. Kolega ze szkoły, Jurek Dobrowolski, został wtedy rozstrzelany.
[01:12:00] – ojciec boh. w czasie okupacji działa w konspiracyjnej Służbie Zwycięstwu Polski (SZP) w Kaliszu, dowódcą był gen. [Michał] Karaszewicz-Tokarzewski. Ojciec w 1941 r. wyjeżdża na Kielecczyznę, tam dołącza do Batalionów Chłopskich.
[01:14:00] – ojciec w wolnych chwilach uczy dzieci wiejskie we wsi Psary i innych wsiach kieleckich, jest lubiany. Pseudonim boh. – „Grażyna”. Dzieje boh. po wojnie, studia, nie przyznaje się do działalności w AK – tak robiła większość znajomych.
[01:16:00] – boh. kończy SGH, pracuje w GUS, potem w wydawnictwach ekonomicznych [Państwowe Wydawnictwa Ekonomiczne]
[01:18:00] – pracują tam prości, niewykształceniu ludzie, naczelny dyrektor [Józef Gruber] był wcześniej fryzjerem, miał inteligentną sekretarkę. Bunt inteligencji.
[01:20:00] – po wojnie ojciec boh. był na emeryturze, zaczął pracować jako urzędnik w sektorze budowniczym, wiózł kolumnę Zygmunta do Warszawy, udział w akcie erekcyjnym.
[01:22:00] – boh. dostała się na studia bez przeszkód, nikt nie pytał jej o przeszłość.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.