Sedlak Danuta

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0266

12 listopada 2018, Katowice

01:58:00

Danuta Sedlak z d. Dziedzic (ur. 1937, Kraków) wychowała się w Katowicach, skąd pochodziła jej matka. Po wybuchu wojny została – wraz z matką i nowonarodzoną siostrą Haliną – wysłana przez ojca do Zbaraża, gdzie miały bezpiecznie przeczekać wojenną zawieruchę. W czerwcu 1940 zostały wywiezione do posiołka Seligdar Ugolnyj koło Ałdanu w Jakuckiej obłasti. Po amnestii w 1941 roku przewędrowały do Uzbekistanu w poszukiwaniu formowanej polskiej armii. W sierpniu 1942 dostały się do Krasnowodzka, skąd ostatnim statkiem ewakuacyjnym przedostały się do Pahlevi, a stamtąd przez Teheran, Karaczi i Ahwaz do Afryki. Pani Danuta przebywała w obozach w Koji (Uganda) oraz w Rongai (Kenia). Jej matka, dowiedziawszy się o tym, że mąż przeżył wojnę, zdecydowała się na powrót do Polski. W lutym 1947 przybyły do Katowic. Pani Danuta ukończyła studia prawnicze, jest prezeską oddziału Związku Sybiraków. Mieszka w Katowicach.

[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1937 r. Przed II wojną rodzina mieszkała w Katowicach.
[00:00:26] Latem 1939 ojciec wysłał żonę i dwie córki (Danutę i Halinę, ur. w 1939) do Zbaraża. Rodzina wyjeżdżała spokojna, zapewniana przez ojca, że zawierucha szybko minie.
[00:01:35] Deportacja w czerwcu 1940 r. – postawy funkcjonariuszy NKWD wobec deportowanych – mama nie miała ciepłych ubrań, założyła córkom letnie sukienki i była gotowa do drogi. Jeden z enkawudzistów pomógł jej – rozłożył koc i spakował różne rzeczy, m.in. zegar, którego nie chciała zabrać. [+]
[00:03:20] Zachowanie mamy oraz mieszkańców miasteczka podczas wywózki – w drodze na stację kolejową ludzie wrzucali do wozu bochenki chleba i dzięki temu rodzina miała jedzenie na drogę.
[00:03:51] Upokarzające warunki podróży na zesłanie, brak toalety i konieczność załatwiania się do dziury w podłodze.
[00:04:45] Przesiadka na stacji Tynda w Jakuckiej obłasti i dalsza podróż do miejsca zesłania.
[00:05:28] Warunki życia na Syberii – budowa baraków, formowanie brygad roboczych. Mama poszła do pracy w lesie, gdy skończyły się zapasy jedzenia. Rodzina mieszkała w nieogrzewanym baraku, gdy siostra zachorowała, mama wymogła na komendancie zgodę na wyjazd do szpitala.
[00:08:30] Pobyt w szpitalu w okolicy Ałdanu – spotkanie życzliwej lekarki (miała babkę rodem z Łodzi), która starała się jak nadłużej zatrzymać rodzinę w szpitalu. Leczenie siostry chorej na azjatycką cholerynkę.
[00:09:42] Mama podarowała lekarce biustonosz i zajęła się szyciem staników dla kobiet, które były w szpitalu, otrzymując w zamian artykuły spożywcze. [+]
[00:11:00] Powrót do posiołka – mama zajęła lepszą pryczę po zmarłej Zofii Chodkiewiczowej. Komendant wyznaczył ją do sprzątania baraków w obozie odległym o kilka kilometrów. Przebywali tam mężczyźni, którzy nie mówili po polsku. Mama się ich bała i chodziła do pracy z córkami. Po jakimś czasie okazało się, że w obozie przebywają kułacy. Mężczyźni byli zaniedbani, obdarci, ale mili dla dzieci, jeden z nich dzielił się z dziewczynkami cukrem. [+]
[00:14:32] Pierwszy zapamiętany przez boh. obraz z dzieciństwa – podczas wywózki jeden z enkawudzistów wyrwał jej lalkę-krakowiankę i rzucił ją na drzewo, gdzie zawisła na koralach. [+]
[00:15:20] Do posiołka dotarła wiadomość o amnestii [w 1941] – grupa Polaków przygotowywała się do drogi, wyprzedając rzeczy na bazarze w Ałdanie.
[00:16:45] Przed wyjazdem z posiołka Seligdar Ugolnyj mama otrzymała paczkę od dziadka ze Zbaraża oraz list z wiadomością, że jej mąż jest w Dachau. Reakcja innych zesłańców, którzy wiedzieli, że Dachau to obóz koncentracyjny.
[00:17:40] Podróż na południe z Tyndy: wozami, pociągami, na piechotę, do miejsca, w którym formowała się Armia Andersa.
[00:18:50] Trudności z wpisaniem na listę osób mogących wyjechać ze Związku Radzieckiego – mamie pomogła lekarska legitymacja męża i zaświadczenie o byciu pielęgniarką.
[00:19:40] Podróż statkiem-węglarką z Krasnowodzka do Pahlevi w Persji. Bardzo złe warunki na pokładzie: tłok, brud, choroby żołądkowe pasażerów, długie kolejki do toalety. [+]
[00:21:05] Lądowanie w Pahlevi – spalono ubrania, w których przypłynęli zesłańcy i wydano im nowe rzeczy.
[00:21:28] Pobyt w obozach przejściowych. Mama zaprzyjaźniała się z p. Lewicką (matką Krzysia) i gdy podjęła pracę, to kobiety na zmianę opiekowały się dziećmi. Choroby boh. po wylądowaniu: zapalenie opon mózgowych, choroby oczu.
[00:23:35] Choroba mamy – w Uzbekistanie pracowała przy uprawie bawełny, gdy zachorowała na tyfus zabrano ją do szpitala. Po powrocie nie zastała dzieci w domu, szukała więc córek odwiedzając sierocińce i jeżdżąc z zaprzyjaźnionym Kazachem (pomagał jej w zamian za szlafrok z UNRR-y) od wioski do wioski. Smutne sceny w polskich sierocińcach – dzieci płaczące i proszące, by zabrała je ze sobą. Po kilku tygodniach odnalazła córki
boh. była przerażona widokiem mamy, która po przebytym tyfusie nie miała włosów. [+]
[00:28:32] Mama zniszczyła wszystkie dokumenty z czasu pobytu w ZSRR.
[00:29:05] Podczas pobytu w Persji mama mogła wybrać miejsce, do którego chce pojechać – zdecydowała się na wyjazd do Afryki, by być bliżej Polski.
[00:29:23] Podróż do Afryki przez Ahwaz i Karaczi w Indiach. Rejs przez Ocean Indyjski, nocne alarmy podczas podróży, zagrożenie ze strony okrętów podwodnych. Warunki na pokładzie statku.
[00:30:32] Podróż wygodnym pociągiem (w przedziale był stolik i umywalka) z Mombasy w Kenii do Ugandy – przez sawannę, na której były ogromne stada dzikich zwierząt.
[00:31:58] Rodzina trafiła w Ugandzie do obozu w Koji nad Jeziorem Wiktorii. Mama pracowała jako pielęgniarka w punkcie sanitarnym. Boh. i jej siostra często chorowały na malarię, więc po pewnym czasie rodzinę wysłano poza strefę malaryczną: do obozu Rongai w Kenii.
[00:32:55] Boh. jako pięciolatka miała dobrą dykcję i, stojąc na stole, deklamowała biskupowi Gawlinie wiersz, którego nauczyła ją mama.
[00:35:02] Szczęśliwy pobyt w Afryce – towarzystwo rówieśników, piękna przyroda, boh. chodziła do szkoły, ale z częstymi przerwami wywoływanymi przez ataki malarii.
[00:35:50] Rodzina nie miała wieści od ojca, ale po wojnie do Rongai dotarła wiadomość przez Czerwony Krzyż, że tata ich szuka. Mama zdecydowała się wrócić do kraju – reakcja Polaków na wiadomość o wyjeździe rodziny do „czerwonej Polski”.
[00:36:50] Tata został wypuszczony z Dachau i czekał na rodzinę. Mama z córkami przypłynęła zimą do Neapolu (na eleganckim statku „Asturias”), potem pociągiem przewieziono je do Bari, a po dwóch miesiącach do Polski. Spotkanie z tatą na stacji Czechowice-Dziedzice.
[00:38:45] Dziewczynkom nie podobało się w szkole – zbierały suchary na drogę do Afryki. Jednak potem obie skończyły studia: boh. prawo, a jej siostra Halina medycynę.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:39:40] Tata urodził się w Zbarażu, skończył gimnazjum w Tarnopolu i medycynę we Lwowie. Po studiach wyjechał do Katowic, tu się ożenił i pracował w przychodni. Do obozu w Dachau został zabrany z ambulatorium.
[00:40:41] Podczas pobytu w Persji i Afryce mama nie miała wieści o mężu. Dopiero w 1947 r. przyszła wiadomość, że żyje i czeka na rodzinę.
[00:41:02] Ojciec Władysław Dziedzic, po wypuszczeniu z Dachau nie mógł wrócić do Katowic, mieszkał więc i pracował w Dąbrowie Górniczej. Do Katowic wrócił po wojnie.
[00:41:26] Mama przed wojną nie pracowała zawodowo, potem pracowała jako „lesorób”, sprzątaczka, a w Afryce jako pielęgniarka – tu miała dużo pracy: szczepienia, opatrunki, leczenie wrzodów, ugryzień owadów.
[00:42:07] Po przybyciu do Koji rodzina zamieszkała w glinianej chacie krytej liśćmi. W domu mieszkały dwie rodziny, boh. miała swoje łóżko oraz małpkę, która była do niej bardzo przywiązana. [+]
[00:43:57] Boh. często chorowała, ale uczestniczyła w wielu przedstawieniach, jasełkach. Występ w roli Królewny Śnieżki podczas ataku malarii. Organizacja uroczystości patriotycznych w obozach dla uchodźców.
[00:45:28] Mama, Elżbieta z domu Synoczek, pochodziła z Katowic, wychowała się na Dębie (dzielnica Dąb).
[00:45:57] Deportacja – warunki podróży: wagony zamykane od zewnątrz, płacz i modlitwy zesłańców.
[00:46:13] Witaminy i wyżywienie na Syberii: zbieranie dzikich owoców, parzenie ziół, napary z końcówek drzew iglastych, trudności w zdobyciu mięsa i mleka. Choroby związane ze złym odżywianiem: krzywica siostry. Pobyt w szpitalu koło Ałdanu – boh. dokarmiała jedna z kobiet, która chciała zabrać ją do siebie. [+]
[00:48:30] Zniknięcie zaprzyjaźnionej lekarki ze szpitala koło Ałdanu, zmowa milczenia osób w szpitalu.
[00:48:51] Warunki życia w posiołku Seligdar Ugolnyj – pani Chodkiewiczowa zamarzła w nieogrzewanym baraku, jej córka Basia wróciła do Polski.
[00:50:02] Obóz dla kułaków znajdował się kilka kilometrów od Seligdaru. Postawa kułaków wobec mamy: z początku nieufni, potem wyczekiwali na wieści z Polski, szyfrowanie wiadomości wysyłanych z kraju.
[00:51:11] Tata boh. trafił do Dachau na początku 1940, wcześniej wysłał paczkę, która dotarła do rodziny, były w niej dwie lalki z rozprutymi brzuchami.
[00:51:45] Podróż z Jakucji na południe: wyposażenie na drogę (boh. niosła nocnik).
[00:52:22] Podczas pobytu mamy w szpitalu w Uzbekistanie dziećmi miały się opiekować dwie Polki, ale kobiety poszły do Buzułuku, a dziewczynki trafiły do uzbeckiej rodziny – warunki życia, opieka nad kalekim chłopcem Kostką. Mama odnalazła i zabrała córki nie czekając na gospodarzy – bała się, że nie oddadzą jej dzieci. Spotkanie z mamą po prawie miesiącu niewidzenia, reakcja młodszej siostry. [+]
[00:55:23] Choroby powodowane przez wszy i pluskwy. Sposoby ochrony łóżek przez nimi.
[00:56:14] Występ boh. [deklamacja wiersza] przed biskupem Gawliną i publicznością – reakcja ludzi: wzruszenie, płacz żołnierzy.
[00:56:55] Krótka podróż z Krasnowodzka do Pahlevi – trudne warunki na pokładzie statku, pogrzeb w morzu jednego z zesłańców.
[00:58:00] Poczucie bezpieczeństwa – dopiero w obozie w Koji, gdzie boh. miała własne łóżko i lalkę (kupioną przez mamę w Persji), która też miała własne łóżeczko.
[00:58:40] Rodzina przypłynęła do Pahlevi ostatnim statkiem w sierpniu 1942 r. – rozpacz osób, które nie znalazły się na liście do ewakuacji, rozdzielanie rodzin. Kąpiel na plaży w Krasnowodzku pośród plam ropy.
[01:00:29] Nowe ubrania po dotarciu do Pahlevi, stan zdrowia rodziny: wrzody, zapalenie spojówek, mama miała nawrót tyfusu, młodsza siostra złamane żebra i obojczyk – badanie i opieka lekarska w obozie dla uchodźców.
[01:02:24] Podczas pobytu w Persji mama i córki były często fotografowane – ze śladami przebytych chorób były przykładem wycieńczenia. Poprawa zdrowia po przybyciu do Afryki.
[01:03:21] Pierwszy dokument mamy – paszport na wyjazd z Afryki do Włoch (i Polski).
[01:03:30] Moment odbijania statku w Krasnowodzku – skrajne zachowania osób zgromadzonych na pokładzie: modlitwy, przekleństwa, śpiewy. Rozpacz osób, które zostawały na brzegu. Później boh. dowiedziała się, że przypłynęły do Persji ostatnim transportem.
[01:04:20] Pobyt w obozie przejściowym w Teheranie – leczenie młodszej siostry i mamy, która miała nawrót tyfusu. Inne obozy: Ahwaz (warunki życia, klimat), Karaczi w Indiach.
[01:05:30] Pobyt w Indiach, prezencja kobiet z Pomocniczej Służby Kobiet – przyciągały wzrok Hindusów podczas przemarszów i defilad. Przyjazd Hanki Ordonówny z sierocińcem. Mama nie chciała zostać w Indiach – przygotowania do wyjazdu do Afryki.
[01:06:27] Mama kupiła walizkę, która zginęła podczas podróży (były w niej lalki boh. i siostry) – odnalezienie lalek w Koji – napięte stosunki z rodziną, która ukradła walizkę, unikanie spotkania z nimi w Mombasie, podczas wyjazdu do Polski. [+]
[01:07:46] Podróż z Afryki do Polski. Kilkumiesięczny pobyt rodziny w Mombasie: radość z powodu bliskiego spotkania z tatą, beztroskie kąpiele w Oceanie Indyjskim, zachwyt boh. nad bogactwem życia w oceanie. Rodzina przywiozła do Polski muszle i orzechy kokosowe. Przyjazd po latach do Afryki w poszukiwaniu swoich śladów.
[01:09:40] Rodzina przyjechała do Afryki na początku 1943 r., a wracając do Polski wypłynęła z Mombasy w Wigilię 1946 r. Podróż przez Kanał Sueski i Morze Śródziemne do Neapolu – inne warunki na pokładzie statku niż podczas drogi z Indii do Afryki.
[01:11:15] Polskie sieroty i półsieroty – system opieki w Afryce, sierociniec w Rongai.
[01:12:05] Przejazd pociągiem z Mombasy do Ugandy. Organizacja obozu dla uchodźców w Koji, system edukacji: przedszkole, szkoły. Po zachodzie słońca mieszkańcy nosili odzież z rękawami, by chronić się przed komarami widliszkami. Częste pobyty boh. w szpitalu – badania lekarskie, leczenie chininą i atebryną – skutki uboczne lekarstw. Mieszkańcy osiedla nie mogli się kąpać w Jeziorze Wiktorii. Boh. nauczyła się pływać w Oceanie Indyjskim.
[01:14:37] Opieka nad dziećmi w Koji – zuchy i harcerstwo (boh. należała do zuchów, zastęp Pszczółek). Życie codzienne osiedla – ludzie różnych profesji byli aktywni zawodowo. Na miejscu szyto mundurki dla zuchów i harcerzy. Były nauczycielki, pielęgniarki. Zabawy i zajęcia zuchów: tworzenie zielników. Rodzina przebywała w Koji dwa lata.
[01:16:20] Handel wymienny z miejscową ludnością – transakcji dokonywano przy bramie obozu, ponieważ tubylcy nie mieli na co dzień do niego wstępu. Tylko podczas świąt zapraszano grupy tubylców na występy – zgorszenie starszych osób podczas afrykańskich tańców. Kontakt z afrykańską kulturą i sztuką. [+]
[01:18:07] Pielęgnowanie polskich tradycji: ubieranie drzewka podczas Bożego Narodzenia, pasterka w kościele w Koji. Poprawne stosunki z sąsiadami, którzy zajmowali drugą połowę domu.
[01:19:15] Boh. ma zdjęcie z krokodylem, który, złapany przez tubylców, wystąpił w kilku sesjach zdjęciowych.
[01:19:45] Spotkanie mamy z bratem, Wacławem Synoczkiem, w Mombasie, podczas oczekiwania na wyjazd do Polski. Brat był żołnierzem Armii Andersa, ranny na froncie, został wysłany na rehabilitację do Tengeru. Zatrzymał się w Mombasie w drodze do innego brata, który, będąc w Polskich Siłach Powietrznych, po wojnie został w Anglii. Okoliczności spotkania – rola pani Lewickiej. [+]
[01:23:10] Rodzina nie poznała wojennych losów Wacława Synoczka. Gdy wrócił do kraju w randze majora, spotkała go degradacja i szykany ze strony władz.
[01:23:43] Mama miała liczne rodzeństwo: trzy siostry i czterech braci. Rodzina taty w Zbarażu też była liczna. Losy jednego z braci mamy – Henryka Synoczka (przez Rumunię i Francję trafił do polskiego lotnictwa w Anglii, po wojnie wyemigrował do Australii).
[01:24:32] Losy rodziny Dziedziców ze Zbaraża. Dziadek boh. miał duże gospodarstwo, był właścicielem lasów, ukrywał się podczas okupacji sowieckiej. W lutym [1940] wywieziono wujka Kazimierza Frydla, który potem wstąpił do Armii Andersa.
[01:25:16] Powody wyjazdu z obozu w Koji – boh. chorowała na czarną malarię, rodzina opuściła strefę malaryczną i przeniosła się do Rongai – położenie obozu, warunki klimatyczne. Sierociniec w Rongai prowadzony przez siostry Nazaretanki – traumatyczne przeżycia jednej z sierot, przyjaciółki boh.
[01:26:59] Codzienność w Rongai – mama pomagała szyć stroje na jasełka. Udział sióstr Nazaretanek w organizacji życia obozu – regularne posiłki, gimnastyka, szkoła, nabożeństwa.
[01:28:28] Wizyta biskupa – siostra boh. popełniła gafę usiłując pocałować go w piersi, zamiast w pierścień.
[01:29:00] Ataki malarii po powrocie do Polski, boh. wyleczono w klinice w Krakowie.
[01:29:34] Reakcja uchodźców na wiadomość o końcu wojny. Inna reakcja na wieść o śmierci gen. Sikorskiego – żałoba w polskich obozach.
[01:30:16] Mama podjęła decyzję o powrocie do Polski – nieprzychylne reakcje innych Polaków, utrata przyjaciół.
[01:31:29] Powrót do kraju w lutym [1947] – spotkanie z tatą na stacji w Czechowicach-Dziedzicach – budowanie relacji w rodzinie. Nowe mieszkanie w willi przy ulicy Kłodnickiej w Katowicach. Kożuszki dla córek przygotowane przez tatę.
[01:33:57] Negatywne wrażenia z Polski – boh. i siostra zbierały suchary na powrót do Afryki, nad Ocean Indyjski – przyroda, zapachy, budowle Mombasy – porównanie z dniem dzisiejszym.
[01:36:25] Porównanie ilości zwierząt na sawannie w roku 2000 i 2017.
[01:37:06] Spotkanie z tatą po przyjeździe do Polski – uczucia, które budził u boh.
[01:37:45] Spotkanie z koleżanką Krysią Ratajczak podczas jednej z wypraw do Afryki – losy rodziny Ratajczaków, wracającej z Afryki do ojca mieszkającego w Poznaniu.
[01:39:33] Tata i nauczycielka historii zakazali rozmów o tym, czego boh. doświadczyła podczas wojny – pisanie życiorysu na studia.
[01:40:43] Trudności adaptacyjne boh. i jej siostry po powrocie do Polski, kłopoty w szkole.
[01:41:54] Podczas pobytu w szpitalu koło Ałdanu mama boh. szyła biustonosze dla pracownic szpitala, które przynosiły jej materiały, przybory do szycia i jedzenie. [+]
[01:42:57] Wygląd taty: szczupły, wysoki, niebieskooki – moment przywitania na dworcu w Czechowicach – wzruszenie taty. Jego starania o edukację córek, wizyty w teatrach, operetce.
[01:44:43] Wygląd mamy, na której choroby i przeżycia odcisnęły piętno. Opieka ze strony ojca – wyjazd mamy do sanatorium w Kudowie, organizacja życia domowego.
[01:46:05] Podtrzymanie rodzinnej tradycji i wybór zawodu lekarza przez siostrę, brata urodzonego po powrocie do Polski i syna boh. Charakter taty – był człowiekiem powściągliwym o wyważonych opiniach, wielbicielem Czechowa.
[01:47:53] Organizacja przez Annę Gęgotek pierwszej wyprawy do Tanzanii i Kenii – wrażenia po wyjściu z samolotu, odwiedzanie obozów w Kidugali, Kondoa i Tengeru – porównanie wspomnień ze stanem dzisiejszym, idea odnawiania polskich cmentarzy.
[01:50:40] Pobyt w ośrodku Hippo Valey, spotkanie z Polką, panią Gamba, która wyszła za mąż za Afrykańczyka – warunki życia, kształcenie dzieci w Polsce.
[01:52:57] Późniejsze wyjazdy do Koji i nad Ocean Indyjski. Działalność dr Chudzio – odnawianie polskich cmentarzy przez grupę doktorantów.
[01:54:10] Powrót do obozów Koja I Masindi w Ugandzie, remont kościoła w Masindi dzięki datkom z Kanady. W Tengeru został jeden Polak, pan Franciszek, prowadzący sklep mięsny. Stan dzisiejszy obozu w Koji, warunki życia miejscowej ludności. Dzięki inicjatywie “Afrykańczyków” powstało w Koji Centrum Zdrowia – wyjazd na uroczyste otwarcie w listopadzie 2017 – organizacja ośrodka.
more...
less

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film