Ciosek Stanisław cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0780

5 sierpnia 2019, Warszawa

2:23

Stanisław Ciosek (ur. 1939, Pawłowice, zm. 2022, Warszawa) był świadkiem i uczestnikiem przemian ustrojowych w Polsce pod koniec lat 80. XX w. Wychował się na Ziemiach Zachodnich, dokąd po wojnie przyjechał z rodzicami. Po maturze zakwalifikował się na studia radiologiczne w Moskwie, jednak plany pokrzyżowały wydarzenia Października 1956. Ostatecznie studiował w elitarnej sopockiej Wyższej Szkole Ekonomicznej. Był zdolnym działaczem Zrzeszenia Studentów Polskich (w latach 1969-1973 kierował tą organizacją). Od 1959 r. działał w PZPR, w latach 1972-1985 był posłem na Sejm PRL Vi, VII i VIII kadencji. W połowie lat 70. został I Sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Jeleniej Górze. Podczas „karnawału Solidarności” prowadził w imieniu władz – jako minister do spraw związków zawodowych – negocjacje z opozycją. W stanie wojennym był przedstawicielem rządu w rozmowach z kościelnymi hierarchami i doradcami zdelegalizowanej „Solidarności” i Komisji Episkopatu Polski, a następnie współorganizował przygotowania do Okrągłego Stołu. Po 4 czerwca 1989 r. okrzyknięty przez partyjnych kolegów winnym porażki wyborczej, ustąpił z władz PZPR. Kilka miesięcy później został nominowany przez rząd Tadeusza Mazowieckiego ambasadorem Polski w ZSRR. Na placówce w Moskwie pozostawał do 1996 roku, w tym czasie negocjował anulowanie długu Polski, gwarancję wschodniej granicy, wyjście wojsk radzieckich z Polski. Obserwował pierestrojkę, rozpad ZSRR, pucz Janajewa. Po powrocie do kraju został doradcą Aleksandra Kwaśniewskiego. Zmarł 18 października 2022 w Warszawie.
more...
less

[00:00:10] Ur. 2 maja 1939 r. w Pawłowicach, południe Mazowsza, gdzie rodzice byli nauczycielami. Rodzina matki – dziadek był maszynistą, pokrewieństwo ze szlachtą z rodu Kozietulskich, ojciec pochodził z rodziny chłopskiej. Rodzice prowadzili tajne komplety w czasie wojny, po wojnie też pracowali jako nauczyciele. Decyzja ojca o wyjeździe na „Ziemie Odzyskane” – do Oleśnicy pod Wrocławiem, został inspektorem oświaty. Droga wagonem węglarką z psem Ciapkiem, „jeszcze Wrocław dymił”. „Polska budowana od podstaw”, tereny poniemieckie.
[00:04:05] Specyficzny rodzaj ludzi – pochodzili z innych zakątków kraju, łączył ich wspólny cel: osadniczy. Pragmatyzm i konkrety, poszanowanie dla państwa, unikanie nadmiernych sporów. Kontakt z opozycyjnym myśleniem dopiero na studiach w 1956 r. Boh. otrzymał nominację na ambasadora Polski w ZSRR od prezydenta, gen. Jaruzelskiego, rządził wtedy Tadeusz Mazowiecki.
[00:07:31] Wyrzucenie boh. z Biura Politycznego [KC PZPR] za wyniki wyborów 4 czerwca [1989] i przebieg negocjacji przy okrągłym stole – razem z Barcikowskim i Czyrkiem – boh. się tego spodziewał. Zaplanowana pozycja ambasadora w Moskwie (rozmowy z Rakowskim, badanie aktywu partyjnego przez Rakowskiego). Manewr Geremka, ministra spraw zagranicznych – zawiadomił posłów z PZPR nieco później o rekomendacji na ambasadora.
[00:10:54] Zespół współpracujący w 1988 i 1989 r.: Mazowiecki, ks. Alojzy Orszulik i boh. – tworzyli koncepcje przebudowy państwa. Wielokrotne spotkania w willi przy ul. Klonowej. Mazowiecki miał mandat od Wałęsy, boh. od Jaruzelskiego, Orszulik od Episkopatu. Po stronie władzy utworzono zespół analityczno-doradczy: Jerzy Urban, gen. Pożoga i boh. – dostarczanie raportów Jaruzelskiemu. Powszechne przekonanie o „rychłym końcu”.
[00:16:03] Propozycja wielkiej koalicji w Polsce, naiwne myślenie. Jaruzelskiemu zależało na tym, by się porozumieć. Porozumienie Jaruzelskiego z bogiem pod koniec życia – powrót do korzeni katolickich. Nie dążył do zwarcia.
[00:20:00] Boh. nie bał się przeciwników politycznych, stosował rozwiązania demokratyczne, wychowany w ZSP – podejmowanie decyzji większościowych. Podczas powstania „S” w województwie jeleniogórskim pomoc w znalezieniu lokalu, podpisanie porozumienia z „S” - zawierało zapis o „kierowniczej roli partii”.
[00:24:06] Demokracja bezpośrednia – zebrania załóg pracy, spisywanie i rozpatrywanie postulatów, pretensje o ośrodek wypoczynkowy PZPR w Szklarskiej Porębie. Stanowisko ministra ds. związków zawodowych, przyjazd do Warszawy. [+]
[00:26:22] Obejmowanie stanowiska ambasadora w Moskwie, rozmowy z Geremkiem i Barcikowskim. Minister Skubiszewski – inspekcja w Moskwie. Sytuacja kryzysowa w ZSRR, obawy o usunięcie Gorbaczowa i interwencję w Polsce. Przygotowanie do funkcji ambasadora przez kilka miesięcy w MSZ.
[00:32:18] Możliwy zły scenariusz w ZSRR: wg planu Janajewa. Potrzeba porozumienia po obu stronach w 1989 r. W czasie stanu wojennego największym przegranym była partia – potrzebowała wojska do obrony. Osłabiona również „S” (10 milionów członków + rodziny), świadomość braku legitymacji od narodu dla PZPR.
[00:35:10] Wspólna wizja szczęśliwej Polski przy Okrągłym Stole. Rozwiązanie PRON – trudne zadanie we wrześniu 1989 r. Solidne szkolenie w MSZ, sprawy gospodarcze, rozliczenia dolarowe z Moskwą. Droga do Moskwy salonką, z psem i rodziną. Przyjazd na Dworzec Białoruski, „straszne wrażenie”, powitanie. Pracownik sektora polskiego radzieckiego MSZ.
[00:40:45] Lodowata atmosfera w ambasadzie. Jerzy Smoliński, przygotowanie do wręczenie listów uwierzytelniających przewodniczącemu Rady Najwyższej Łukianowowi. Planowana wizyta premiera Mazowieckiego w Moskwie. Przepych i monumentalizm Kremla. Strach Zachodu przed potęgą nuklearną ZSRR, przyjazd Busha do Polski, „nie drażnić Rosjan”. Zaufanie Moskwy do Jaruzelskiego.
[00:46:15] Skuteczność interwencji Busha wobec Jaruzelskiego, szansa dla „S”. „Nigdy nie wierzyłem w naszą [władzy] wygraną”. Mobilizacja członków KC, świadomość bezradności „S”, autentyczne niezadowolenie ludzi z braku perspektyw. „Zaskoczyła mnie skala wygranej „S”.
[00:50:12] Polska jako pierwsze państwo bloku sowieckiego podpisała umowy gospodarcze z państwami EWG, „idzie na Zachód”. Pociągi z uciekinierami z NRD. Sprawa zjednoczenie Niemiec zdecydowała się podczas spotkania Gorbaczow-Reagan na Malcie [?]. Gorbaczow uważał, że został oszukany – zaufał Amerykanom, którzy go oszukali. Rosjanie bali się wrogości Polski.
[00:54:10] Personel ambasady w Moskwie: lodowate przyjęcie, wszyscy „czekali na wyrok”, bali się odwołań. Stopniowe zmiany kadr. POP PZPR przy ambasadzie, zastępcy ambasadora: Jerzy Smoliński, Jerzy Bahr, Agnieszka Magdziak-Miszewska, Wiktor Ross i in. Attaché wojskowi, radca handlowy niepełnosprawny fizycznie, fachowi następcy z BRH.
[00:58:53] Pisanie depesz na radzieckich maszynach szyfrujących, konieczność ręcznego szyfrowania. Pomoc Ryszarda Paciorkowskiego. [+] Silna pozycja ambasadora Polski w ZSRR, stare partyjne kontakty. Boh. był pośrednikiem między władzą radziecką a ambasadorami zachodnimi, także amerykańskimi. [+]
[01:03:24] Powiadomienie ministra Skubiszewskiego o nadchodzącym puczu w Moskwie. Częste spotkania boh. z Szewardnadze, „przyjaciel Polski”. Zachwyt Szewardnadze reformami w Polsce, reformy Gajdara w ZSRR. Łatwość dotarcia do najwyższych urzędników ZSRR. Wielu z nich odkrywało polskie korzenie. Podpisywanie gwarancji granic Polski.
[01:06:30] Unikanie kontaktów przez wojskowych, luncz z gen. Dubyninem – dostał zadanie pacyfikacji Polski w 1981 r. z Białorusi. [+]. Tajne procedury wojskowe. Problemy do rozwiązania: rozliczenia w dolarach, wyjście z RWPG, wycofanie wojsk radzieckich z Polski i NRD budziło wątpliwości w Polsce. [+]
[01:12:00] Rozmowy z Rosjanami nt. wycofania wojsk – boh. w nich uczestniczył, złośliwość wobec Rosjan. Rozliczenia obsługi samolotów rządowych, wprowadzenie opłat lotniskowych. Wredny rewanż Rosjan. [+]
[01:16:28] Hierarchia wojskowych w Układzie Warszawskim: Polacy traktowani jak „młodszy brat”. Ok. 20 rund rozmów. Niepotrzebne mściwe złośliwości w kontaktach władz Polski i Rosji: 17 września planowane wyjście wojsk rosyjskich z Polski, zaproszenie ministra obrony narodowej Federacji Rosyjskiej. „Państwa też się mogą obrażać”.
[01:19:43] Wypracowywanie na gorąco „polskiej racji stanu”, brak radykalizmu w deklaracjach Polski. Wprowadzanie zachodnich wartości w Polsce było oczywistością, kierowanie się wyczuciem wobec Rosji. „Rosja sama chciała na Zachód – po raz pierwszy w historii”. „Wschodni obrządek polityczny to jest nieszczęście”. Opór cerkwi wobec reform. Niepowodzenie reform Gajdara, brak pomocy Zachodu wobec Rosji jako historyczny błąd. Wizja świata z Rosją włączoną do zachodniej cywilizacji. Żal boh. po „wspaniałej inteligencji rosyjskiej”.
[01:28:22] Częste spotkania z Aleksandrem Jakowlewem – nie bał się, przyjazny, dziecko awansu społecznego, człowiek renesansu, ambasador w Kanadzie. Ostatnia rozmowa o reformowaniu Rosji. „Imperializm kanadyjski” blisko potrzeb człowieka. Szlachetne pobudki reform w Rosji.
[01:32:57] Skostniałe myślenie władz Rosji, starzy aparatczycy. Odnoszenie się Chińczyków do Konfucjusza, Rosjanie nie mieli się do czego odnieść, ale nie chcieli krwi. Gorbaczow humanista.
[01:35:27] Megalomania narodu rosyjskiego – wielkość geograficzna, imperialny duch. Patrioci we Władywostoku. Caryca Katarzyna- zarządzanie imperium silną ręką, hierarchiczny system władzy, inaczej niż w Ameryce. Zachodni model demokracji niemożliwy do zaszczepienia w Rosji.
[01:38:41] Putin kiedyś chciał wstąpić do NATO, wystąpienie w Monachium. Napęd ludzi powstały z konfliktu (wrogość, nienawiść). Putin, Kaczyński – talenty polityczne.
[01:41:10] Niepoliczalne zadłużenie Polski wobec ZSRR określane w rublach transferowych. Wicepremier Aleksander Szochin – wyzerowanie długu. [+]
[01:45:00] Problem Katynia podczas pierwszej wizyty Gorbaczowa w Polsce, niechęć Rosjan do wyjawienia akt. Sekretna teczka nr 1. Naciski Jaruzelskiego. Polecenie dla boh. rozstrzygnięcia sprawy Katynia. Sekretarz KC KPZR [Filin]. Pierwsza lista katyńska przywieziona przez Gorbaczowa.
[01:48:48] Kontakty z hierarchią prawosławną w Moskwie i z nuncjuszem papieskim. Zainteresowanie Watykanu sekretarzem prasowym Kremla, kandydatem na ambasadora w Watykanie. [+]
[01:52:55] Raport grupy „Wisła”. Rozpad imperium ZSSR. Konsulaty: największy Petersburg, Kijów, Mińsk, Irkuck i stolice republik, które się oderwały po rozpadzie. Zakwalifikowanie na studia radiologiczne w Moskwie po maturze – w 1956 r. Rosjanie zrezygnowali z przyjmowania Polaków na studia. Studia w szkole ekonomicznej w Sopocie – działanie przypadku w życiu. [+]
[01:57:30] Budynek ambasady w Moskwie. W podejściu Jaruzelskiego i Mazowieckiego nie było różnic, Jaruzelski był lojalny. Józef Czyrek odpowiedzialny w kancelarii prezydenta na kontakty z MSZ, jedna linia polityczna. [+] Za czasów Wałęsy pojawiły się różnice. Przez 7 lat ambasadorowania boh. zmieniło się 8 premierów, 4 prezydentów, kilku ministrów spraw zagranicznych. Konsekwentna, monolityczna, spójna polityka zagraniczna Polski.
[02:02:16] Pozostanie PZPR jako jedynej siły dawnej władzy. Pozytywna ocena przebiegu wydarzeń. „Musieliśmy przez to wszystko przejść, to było nieuniknione”. Rozwiązanie PZPR. Pierwszy dzień stanu wojennego w gabinecie Jaruzelskiego.
[02:06:28] Rozmowa z Jaruzelskim. Pierwszym oficjalnym gościem zagranicznym prezydenta Jaruzelskiego był szef KGB Kriuczkow – przyszedł na zwiady. Kilka dni po jego powrocie do Moskwy „zaczęły się wszystkie aksamitne rewolucje. Tam zwolniono hamulce”. Mądrość Mazowieckiego. [+]
[02:10:25] „Gorbaczow szanował Jaruzelskiego”, często rozmawiali, wpływ Polski (Mazowieckiego) na decyzje Kremla. Uznanie pluralizmu partyjnego. Relacje miedzy imperium a krajem satelickim (Polska, Węgry).
[02:16:16] Moment utraty wiary w system i ideologię – podczas pełnienia funkcji I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Jeleniej Górze, biurokracja. Rozmowa z Wrzaszczykiem. Liczna rodzina boh., odwiedziny kuzyna Zioło w Warszawie. Życie chłopa w PRL. [+]
[02:21:22] W czasach Gierka liczyły się już pieniądze, zyski, wydajność. Ekspertyzy pisane dla gen. Pożoga – mobilizacja do rozwoju. Wizja stworzenia wielkiej koalicji rządzącej z udziałem Kościoła.
more...
less

Lang Krzysztof
Komar Michał

Kwaśniewski Maciej

Instytut Pileckiego

Film