Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
more...
less
[00:00:07] Cytat z pamiętnika prowadzonego przez ojca – refleksje na temat prowadzonych zapisków. Boh. ma kopie notatek ojca, które obecnie znajdują się w archiwum. Dotarła do zapisków na jego temat autorstwa współpracowników z czasów działalności w spółdzielczości. Ojciec zaczął pisać pamiętnik w 1947 r. Gdy przyznawał order Leopoldowi Staffowi powiedział mu, że w młodości lubił jego poezje i na jego twórczości wzorował swoje próbki poetyckie. Dla Tuwima także wzorem był Staff.
[00:06:20] Opinia ojca o książce Lucjana Rudnickiego „Stare i nowe”. Po przyjeździe z Mińska do Warszawy w czasie okupacji ojciec został redaktorem pisma PPR. Jego pierwszy tekst został skrytykowany. Ojciec czasem mawiał, że jest grafomanem. Lubił opisywać przyrodę i odwiedzane miejsca. Wracając z Moskwy pociągiem w czasie postoju w Mińsku wysiadł i przejechał autem przez znajome ulice. Napisał, że pobyt w Mińsku w czasie wojny był najtrudniejszym czasem w jego życiu.
[00:12:20] W zapiskach ojca są uwagi o wydarzeniach politycznych, ale więcej jest opisów wypoczynku, podróży. Boh. szukała wzmianek o sobie i rodzeństwie. Wiosną 1949 ojciec zapisał, w jakim stanie znajdowała się boh. na kilka dni przed maturą. 2 lipca 1951 zjechały się wszystkie dzieci Bieruta – Janek po egzaminach, Krysia pracująca po studiach w biurze projektowym, boh. po zdaniu egzaminów na drugim roku studiów. Ojciec notuje, że pod względem poziomu partyjnego i społecznego boh. stoi wyżej niż jej starsze rodzeństwo.
[00:16:16] Znajomy historyk odnalazł w archiwum list, który boh. napisała do ojca ze wsi Godzianów z praktyk wakacyjnych po drugim roku studiów. Tematem badawczym boh. i późniejszego męża Albina Kani było powstawanie spółdzielni produkcyjnej. Boh. chodziła do pracy razem ze spółdzielcami – spory między zwolennikami i przeciwnikami spółdzielni. Stosunek boh. do polityki i poglądów rodziców. Wiara w Związek Radziecki, który pokonał Niemców. Refleksje nad Polską przedwojenną, w której rodzice byli represjonowani za swoje poglądy. Na wykładach z marksizmu prof. Schaffa boh. utwierdzała się w swoich przekonaniach. Wspomnienie wykładów Witolda Kuli z historii gospodarczej, Marii Ossowskiej z moralności mieszczańskiej. Boh. chodziła też na wykłady prof. Ossowskiego, który był bardzo ekspresyjny i dygresyjny – przygotowanie do odbycia praktyk.
[00:26:00] Kierownikiem praktyk był dr Antoszczuk, który nie miał dobrego kontaktu ze studentami. Tylko kolega Jerzy Wiatr napisał podsumowanie swoich badań dotyczących powstania i rozwoju szkoły (w Godzianowie) i zostało ono opublikowane. Boh. pisała recenzje, które publikowano.
[00:28:12] Ojciec czasem jeździł do zamku prezydenta w Wiśle. W 1951 r. zanotował, że spotkał w czasie spaceru dwóch uczniów, którzy mu się ukłonili. Siódmoklasista grający na harmonii powiedział, że chciałby uczyć się w szkole muzycznej w Katowicach. Chłopiec grywał na pożyczonym instrumencie. Ojciec zlecił sekretarzowi Drozdowiczowi, by kancelaria kupiła na jego rachunek dobry instrument – strategia młodego człowieka. Harmonię kupiono i Wanda [Górska] zawiozła ją chłopcu, który pięknie grał – żal ojca, że nie kupiono jeszcze lepszego instrumentu. [+]
[00:35:06] Boh. dostała od Zosi Żymierskiej szczeniaka setera irlandzkiego, mieszkała wtedy na IV piętrze przy ul. Flory, pies większość czasu spędzał na balkonie. Ojciec polubił psa Warusia, a ten uznał go za przywódcę stada. Boh. oddała psa ojcu, który dostał od Żymierskich, sąsiadów z ul. Klonowej, drugiego psa Kajtka. W pamiętniku ojca znalazł się wnikliwy opis charakteru obydwu psów i uwaga na temat ludzkich charakterów.
[00:43:15] Ojciec wspominał boh. w swoich zapiskach. Boh. odwiedziła ojca na Krymie, w tym czasie jej starsza siostra Krystyna urodziła córkę Lenę. Gdy Krysia skończyła studia, ojciec zorganizował jej wyjazd do Francji, by poduczyła się języka. Po zdanym egzaminie maturalnym ojciec zafundował boh. wyjazd do Szwecji. Pojechała ze znajomą, która leczyła się tam onkologicznie. Mieszkano u ambasadora Czesława Bobrowskiego. Był to pierwszy pobyt w kraju kapitalistycznym, nie zniszczonym przez wojnę – wrażenia boh. Wspomnienie kolorowo ubranych szwedzkich dzieci i ich beztroskich zabaw. Boh. w domu dziecka pracowała.
[00:50:11] Żona ambasadora Jadwiga Bobrowska poznała przyszłego męża we Francji, gdzie należała do partii komunistycznej i ruchu oporu. Czesław Bobrowski był uciekinierem z oflagu – zawarcie małżeństwa. Bobrowscy opowiadali o swojej działalności w czasie wojny, także o ratowaniu Żydów i współpracy ludzi różnych wyznań. Po powrocie boh. ze Szwecji Czesław Bobrowski zrezygnował z funkcji ambasadora – walka polityczna w Polsce w 1949 r. Po 1956 r. Bobrowski wrócił do Polski i wykładał ekonomię na UW, z pracy wyrzucono go za wspieranie syjonistów. Ocena współpracy z Gomułką.
[00:57:30] Boh. wyjeżdżała z ojcem, gdy podróżował po kraju. Była na Wybrzeżu w 1945 r. i na Dolnym Śląsku. Boh. wolała jeździć na obozy z rówieśnikami. W czasach stalinowskich nie było przyjęte, żeby członkowie rodzin uczestniczyli w podróżach przywódców. Gdy przyjechał Hürlimann z córką, boh. i jej rodzeństwo także zostali zaproszeni na wspólny obiad. Josif Broz Tito przyjechał z synem, który był w tym samym domu dziecka co boh. Chłopak zgłosił się do wojska, stracił rękę w bitwie pod Moskwą, potem w Kusznarienkowie poznał Małgorzatę Fornalską i Lucynę Bermanównę. Tito wręczał wszystkim cenne prezenty, boh. dostała złotą Omegę, a jej siostra złotą Cymę – reakcja boh. Ojciec jadąc do Jugosławii z rewizytą zabrał syna Janka i opisał podróż w pamiętniku.
[01:04:50] Boh. była z ojcem na Krymie w 1947 r. Razem z nimi byli Bermanowie i Aleksander Wolski, który potem był skonfliktowany z ojcem – donosy do przywódców Związku Radzieckiego. Ojciec lubił Krym, który zwiedzał z matką w 1929 r.
[01:07:45] Boh. po maturze chciała studiować w Moskwie, ale ojciec nie wyraził zgody uznając, że córka zbyt dużo czasu spędziła w ZSRR. Starsze rodzeństwo studiowało w ZSRR. W 1954 boh. była z ojcem w Związku Radzieckim – zmiany po śmierci Stalina.
[01:09:30] Bierut spotkał Stalina po raz pierwszy w 1944 r. – aureola zwycięzcy nad faszyzmem. W czasie, gdy studiował w Moskwie, Stalin nie zajmował wysokich stanowisk. Ojciec wspominał rozmowę ze Stalinem, który mówił o winie wobec Polaków. Myślał, że mowa jest o zniszczeniu KPP. Boh. nie wie, co ojciec sądził o zbrodni w Katyniu, podejrzewa, że nie wykluczał udziału Rosjan, ale przyjął, że winni są Niemcy. Sytuacja polityczna w Europie środkowej. Ojciec wielokrotnie zwracał się do władz sowieckich z prośbą o uwolnienie polskich komunistów – wtedy nie wiedziano, że nie żyją. O wujach Fornalskich mówiono, że zostali skazani na 10 lat bez prawa korespondencji, taki wyrok podobno był karą śmierci. Dopiero z dokumentów Memoriału boh. dowiedziała się, że wujowie zostali rozstrzelani niedługo po aresztowaniu. [+]
[01:15:15] Dzięki monitom ojca czasami kogoś uwalniano, syn sekretarki w KC PZPR Eugenii Kubowskiej przechował listy osób, o których uwolnienie ojciec się zwracał. Polityka Gomułki – sprawa Tito, oskarżenia o odchylenia w obozie komunistycznym. Podobno Beria miał pretensje do ojca za nękanie Stalina pytaniami o Werę Kostrzewę, Warskiego i radził, by przestał pytać, ale boh. od ojca tego nie słyszała. Dzięki interwencjom ojca uwolniono członków rodzin „przestępców”. Do kraju wróciły m.in.: ciotka (Feliksa Fornalska), Eugenia Kubowska, Jadwiga Siekierska. Właściciel mieszkania, w którym mieszkano w Białymstoku, należał do AK i po wojnie Rosjanie go aresztowali – uwolnienie po interwencji Bieruta. Boh. odwiedzając akowca zobaczyła na łóżku swoją lalkę, ale nie wzięła jej.
[01:20:45] Ojciec mógł się domyślać, że wujowie Fornalscy nie żyją. Gdy przyjechał do Moskwy szukając boh. nawet nie wiedział, że wujowie zostali aresztowani. Poszedł do mieszkania Teodory Feder, ale tam nie chciano z nim rozmawiać. Boh. i babcia mieszkały w tym czasie w przybudówce razem z rodzinami innych aresztowanych.
[01:23:05] Boh. nigdy nie spotkała Stalina, z kierownictwem ZSRR zetknęła się latem 1954 r., gdy była z ojcem w Związku Radzieckim. Ojciec miał zawał, lekarz sprowadzony z Moskwy kazał mu leżeć i odpoczywać. Boh. była z ojcem i Wandą [Górską] na Krymie w ośrodku dla działaczy kultury i nauki, mieszkano w willi nad morzem. Ironiczna refleksja ojca na temat komunizmu. W miejscowości były pałacyki z czasów carskich – zaproszenia na obiady przez ludzi, których boh. znała z pierwszych stron gazet: Chruszczowa, Malenkowa, Mołotowa. W tym czasie Malenkow był premierem, ale widać było przewodnictwo Chruszczowa. Charakter Woroszyłowa, zdystansowany Mołotow był z żoną, którą wypuszczono z więzienia. Żona Mołotowa [Polina Żemczużyna] była Żydówką i ofiarą represji antysemickich. Sytuacja po śmierci Stalina.
[01:32:50] W 1953 r. ojciec nie prowadził pamiętnika, do pisania wrócił w połowie 1954. W tym czasie boh. była w Instytucie Nauk Społecznych, wiedziała, że toczy się walka o władzę – pojawianie się terminu „odwilż” i jego odbiór w środowisku. Ojciec był zaniepokojony sytuacją, nie wiedział, jak zachowa się Beria. Współczesna ocena Berii, który chciał z robić z ZSRR nowoczesne państwo – inwestycje w aparat bezpieczeństwa. Stosunek do oskarżenia Berii o bycie agentem imperializmu.
[01:37:55] W czasie spotkania na Krymie Chruszczow wzniósł najpierw toast za Malenkowa, dzięki któremu udaremniono zamiary Berii i pozbawiono go władzy. Jakiś czas potem Malenkow też został odsunięty i władzę przejął Chruszczow.
[01:40:30] Boh. znała Chruszczowa i miała z nim kontakt po śmierci ojca, a także wtedy, gdy jego także odsunięto od władzy. Charakter żony Chruszczowa Niny Pietrownej, której matka była Polką. Stosunek Chruszczowa do Polaków – toast za Aleksandra Zawadzkiego, który uratował go przed Stalinem, gdy naświetlono mu stosunki ukraińsko-polskie w czasie wojny. Zawadzki bronił Ukraińców podkreślając dobre wzajemne relacje. Sytuacja po odsunięciu Berii – reakcja ojca na podejrzenia, że ówczesny ambasador Polski w USA chce zostać za granicą.
[01:45:15] Boh. spotykała polityków radzieckich będąc na Krymie. Potem ojciec pokazał jej list od Malenkowa. W 1955 r. w Warszawie odbył Międzynarodowy Festiwal Młodzieży. Do Polski przyjechała rodzina Chruszczowa i boh. poznała jego dzieci. Najstarszy syn zginął w czasie wojny, ale miał córkę Julię, którą zajęli się rodzice. Po odsunięciu Chruszczowa jego syn został usunięty ze szkoły, w której uczono języka angielskiego. Po śmierci Bieruta dzięki poparciu Niny Chruszczowej przetłumaczono na rosyjski i wydano książkę babci [Marcjanny Fornalskiej]. Boh. pojechała z mężem do Moskwy i była na zabawie sylwestrowej w willi Gorkiego. Na przyjęciu była synowa Berii, jej męża skierowano do pracy na Syberii. Referat wygłoszony przez Chruszczowa na XX Zjeździe [KPZR] zrobił na boh. duże wrażenie jako krytyka systemu.
[01:54:25] Boh. była z ojcem i siostrą na Krymie z nieoficjalną wizytą. Byli tam też wtedy politycy z innych państw, m.in. Thorez z żoną.
[01:55:50] Ojciec spotykał się ze Stalinem, którego informowano o wszystkich istotnych sprawach. Czasem ojca wzywano [do Moskwy]. Różnice w zachowaniu Bieruta i Gomułki – ojciec nie krzyczał na ludzi. Uważał, że lepiej być uprzejmym w kontaktach ze Stalinem. Zachowanie ojca i Gomułki w czasie sprawy Josifa Broz Tito. Ojciec sądził, że Stalin z powodu poczucia winy [wobec Polaków] zgodzi się na pewne ustępstwa. Zmiany polityczne w ZSRR pozwoliły na zmiany w Polsce.
[02:01:01] Pod koniec życia Stalina ojciec wiedział o wpływie Berii na niego – związane z tym obawy. Ojciec był na pogrzebie Stalina. W tamtym czasie nie zanotował nic w pamiętniku. Boh. nie miała świadomości, że śmierć Stalina oznacza koniec terroru.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.