Jasińska-Kania Aleksandra cz. 11
Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
more...
less
[00:00:07] Podczas pobytu z ojcem na Krymie boh. spotykała przedstawicieli rządu ZSRR. Interesowała się polityką, studiowała w Instytucie Nauk Społecznych przy KC PZPR. Tematem jej pracy doktorskiej były etapy rewolucji socjalistycznej w Polsce. Czytała prace Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina. Po pobycie na Krymie zwiedzono Moskwę i wystawę rolniczą. Ojciec stąd poleciał na uroczystości państwowe do Chin, a boh. wróciła do domu.
[00:04:12] Wyprawa do Chin zrobiła na ojcu duże wrażenie – umocnienie w przekonaniu o słuszności systemu komunistycznego. Po ucieczce Józefa Światło świat dowiedział się o działaniu aparatu bezpieczeństwa w krajach socjalistycznych. Rząd polski uznał go za prowokatora, któremu w kraju grunt palił się pod nogami po likwidacji Berii i coraz szerszej krytyce aparatu bezpieczeństwa w demoludach. Audycje Józefa Światło wywarły wpływ także na członków aparatu partyjnego. Po powrocie z Chin ojciec chciał się podzielić wrażeniami z członkami KC PZPR, ale w tym czasie ten temat nikogo nie interesował, oczekiwano zajmowania stanowiska wobec działalności aparatu bezpieczeństwa.
[00:08:08] Ojciec w rozmowie z córką powiedział, że domyślał się nieprawidłowości w działaniu służb bezpieczeństwa. Miał wgląd w materiały z postępowań sądowych i widział niespójności, odwoływanie zeznań, tłumaczono to zachowaniem oskarżonych, wrogów klasowych. Ojciec nie wiedział, jak naprawić sytuację. Funkcjonariusze aparatu bezpieczeństwa stosowali bicie i tortury, szantażowali oskarżonych. Boh. w tamtym czasie nie wiedziała, co się kryje za sformułowaniem „błędy i wypaczenia” – mechanizm funkcjonowania systemu. Ojciec uważał, że niewystarczający był nadzór kierownictwa nad służbami.
[00:13:30] Lata 1954-55 były trudne dla ojca, ale jego stosunek do córki nie zmienił się. W tym czasie psuły się relacje ojca, który miał problemy zdrowotne, i Wandy Górskiej. We wspomnieniach współpracowników, m.in. Andrzeja Werblana, ojciec był człowiekiem uprzejmym, zainteresowanym innymi ludźmi. W 1955 ojciec chorował i pojechał na leczenie do sanatorium w Barwisze koło Moskwy i boh. przyjechała do niego. Było to po międzynarodowym zlocie młodzieży, w czasie którego spotkała dzieci Chruszczowa i Mikojana. Boh. przyjaźniła się z dziećmi ambasadora ZSRR Michajłowa. Znajomość z nimi oraz żoną i córkami Chruszczowa trwała po śmierci ojca i odejściu Chruszczowa od władzy. Z synem Michajłowa boh. spotkała się kilka lat temu w Niemczech.
[00:21:14] W sanatorium w Barwisze boh. zachorowała na anginę – opinia o radzieckiej służbie zdrowia. W domu dziecka pracowała lekarka oddana swoim pacjentom.
[00:23:00] Śmierć ojca obrosła wieloma legendami. Ojciec miał trudny rok, zdawał sobie sprawę, że dotychczasowe sposoby rządzenia nie są dobre, że przemoc i przymus nie są już akceptowalne. Postrzeganie stosowania przemocy w okresie powojennym – stosunek do stalinowskiej tezy walki klas. Wiadomo było, że zmiany są konieczne – ferment wśród inteligencji, w literaturze i sztuce. W tym czasie boh. studiowała, potem była na praktyce w Zakładach 22 Lipca i jej kontakty z ojcem były ograniczone. W czasie praktyk zauważyła, jak bardzo rzeczywistość odbiega od idei. W czasie obchodów 10-lecia Polski Ludowej w 1954 r. w Lublinie zwróciła uwagę na fasadowość systemu. Podczas zwiedzania odbudowanej Starówki zajrzała na podwórko – rozdźwięk między frontem a zapleczem budynku. W Zamku Lubelskim przez wiele lat było więzienie, ojciec po 1953 r. zdecydował o przekształceniu go w dom kultury. Ocena przemian.
[00:30:20] Boh. postanowiła pogłębić swoje studia socjologiczne, choć ojciec chciał, by zwróciła się ku polityce i pracowała w aparacie partyjnym. Refleksje na temat mocy sprawczej jednostki w polityce.
[00:32:00] Przed wyjazdem ojca boh. nie miała z nim kontaktu. Werblan, pracujący w sekretariacie KC, opowiedział, że Bierut chciał go zarekomendować na wyższe stanowisko i dawał mu wybór. Refleksje na temat wad systemowych. Opinia na temat eutanazji, narkotyków i alkoholizmu.
[00:36:10] Ojciec wyjeżdżając na XX Zjazd był ciężko przeziębiony, ale nie chciał przełożyć podróży. W czasie pobytu na zjeździe chorował. Z ojcem spotykał się syn Janek, który był wtedy w Moskwie. Ojciec znał referat Chruszczowa przed jego wygłoszeniem, ale mimo to przeżył wstrząs [+]. Boh. przeczytała referat Chruszczowa już po śmierci ojca. Jego opinia na temat kultu jednostki. Refleksje na temat monarchii i królowej angielskiej. Boh. przypuszcza, że ojciec nie akceptował kultu jednostki, w młodości urzekły go idee spółdzielczości i współpracy – apel do współpracowników napisany, gdy był kierownikiem Lubelskiej Spółdzielni Spożywców. Triumwirat Bieruta, Bermana i Minca.
[00:45:10] Marian Turski opowiedział boh. że w 1955 r. aktyw partyjny spotykał się z Bierutem. Turski zapytał go, kiedy Gomułka zostanie uwolniony – odpowiedź Bieruta. Boh. nie wie, dlaczego ojciec wstrzymywał się z podejmowaniem pewnych decyzji.
[00:48:30] Po śmierci ojca mówiono, że został w Moskwie zabity za to, że przeciwstawił się Chruszczowowi. Mawiano także, że Bieruta zlikwidowano kilka lat wcześniej, a potem rządził jego sobowtór – absurdalność tej opowieści. Boh. jest przekonana, że nie zabito go w Moskwie. Podobnie jak brat uważa, że ojciec mając zatorowe zapalenie płuc nie był właściwie leczony. Choroby nie rozpoznano odpowiednio wcześniej. Ocena poziomu ówczesnej radzieckiej medycyny – śmierć Gottwalda. [+]
[00:52:00] Boh. wiedziała, że w czasie zjazdu ojciec był chory i wezwano do niego lekarzy z Polski. Opiekował się nim m.in. doktor Fejgin, przy ojcu była też Wanda Górska. Boh. wezwano do Belwederu i przekazano wiadomość o śmierci ojca. Poleciała do Moskwy – ceremoniał pogrzebowy wyprawiany przywódcom partyjnym. Otwartą trumnę wystawiono w Sali Kolumnowej Domu Związków Zawodowych. Boh., Krysia i Janek siedzieli przy trumnie i stali przy niej na warcie. Potem razem z trumną przylecieli do Polski – uroczystości w gmachu KC PZPR. Odczucia boh. po śmierci ojca. [+]
[00:58:00] Boh. myślała, że gdyby ojciec wrócił, mógłby wdrożyć zmiany – obecnie nie ma złudzeń. Brat wspominał, że ojciec planował po powrocie do Warszawy spotkanie z aktywem partyjnym i poszukiwanie nowych rozwiązań. Wydarzenia w Poznaniu po śmierci ojca. Boh. w gronie kilku osób brała udział w powstrzymaniu strajku w Zakładach 22 Lipca – przekonanie o koniecznej zmianie systemu.
[01:00:25] Boh. pod wpływem wydarzeń zaczęła się zajmować socjologią władzy i polityki. Pisała pracę w katedrze socjologii polityki, którą kierował prof. Hochfeld. Zmieniła temat rezygnując z pracy o etapach rewolucji socjalistycznej: rewolucji burżuazyjno-demokratycznej, dyktaturze proletariatu. Studiowała pisma Róży Luksemburg i napisała referat pt. „Rewolucja proletariacka czy rewolucja na modłę jakobińską” – rewolucja francuska a rosyjska, skłonności do dyktatury. Prof. Hochfeld napisał przedmowę do przygotowywanego wydania pracy Róży Luksemburg zawierającej krytykę rewolucji w Rosji. Cenzura zablokowała druk. Uwagi prof. Hochfelda do pracy, którą zamierzała pisać boh. Tarcia w środowisku naukowym.
[01:05:20] Stosunek do systemu komunistycznego, poszukiwanie błędów – prace Marksa dotyczące alienacji. Boh. spotkała Zygmunta Baumana, pracownika katedry socjologii polityki, który napisał pracę doktorską o socjalizmie brytyjskim. Prof. Hochfeld był zwolennikiem marksizmu otwartego, który potrafi uczyć się od innych systemów. Bauman napisał pracę pt. „Klasa, ruch, elita”, która była analizą przemian w brytyjskim ruchu robotniczym – wyciągnięte wnioski. Dla boh. istotne było zrozumienie mechanizmów zmian – praca o koncepcji alienacji u Marksa i we współczesnej socjologii amerykańskiej.
[01:12:25] Boh. zajęła się badaniami lokalnych Rad Narodowych, prowadziła także badania wśród działaczy partyjnych w różnych instytucjach, m.in. w Ministerstwie Komunikacji – rozmowa z ministrem Strzeleckim o pozwoleniu na badania. Boh. chciała zrozumieć działanie systemu, z którym się identyfikowała i dopuszczenie przez niego przemocy, której nie akceptowała – represje wobec członków rodziny. Boh. była przekonana, że ojciec był uczciwym człowiekiem dobrej woli, chciał ustroju, w którym można uniknąć przemocy, jednocześnie był przekonany, że najpierw trzeba zwalczyć przeciwników. Sytuacje w czasie wojny – zabijanie swoich, którzy okazali się zdrajcami.
[01:18:46] Prace boh. poświęcone alienacji – początkowe oczekiwania wobec ojca. Boh. przekonała się, że nie ma systemu bez wad, takiego, który w zmieniających się warunkach mógłby wytwarzać tylko dobro i służyć wszystkim. Przekonanie, że własność uspołeczniona stworzy system równości – udział w badaniach nad typami własności społecznej – wyciągnięte wnioski.
[01:23:10] Mechanizmy nazwane „efektem Lucyfera” sprawiają, że dobrzy ludzie czynią zło. Rozważania na temat grzeszników – słowa papieża Franciszka. Badania warunków, w których ludzie czynią zło – uwarunkowania osobowościowe. Ojciec nie był złym człowiekiem i cierpienie innych ludzi nie sprawiało mu przyjemności. Dzięki prof. Hochfeldowi boh. zrozumiała motywy jego postępowania – ojciec był oportunistą w angielskim znaczeniu tego słowa, człowiekiem który podejmował działania w danych warunkach. Uważał, że skoro Polska znalazła się w obozie podległym ZSRR, należy w tych ramach dążyć do zachowania niezależności. Był przeciwnikiem Polski jako republiki radzieckiej, choć było to dawne hasło polskich komunistów. Stosunek ojca do PRL, opinia kardynała Wyszyńskiego na temat komunistów – ich wiara, że działają na rzecz zachowania polskiej państwowości, swoisty patriotyzm. Komuniści polscy akceptowali uzależnienie od ZSRR. Inną możliwością była III wojna światowa albo walka podziemna, która oznaczała niemożność odbudowy kraju, co było powojenną koniecznością.
[01:30:50] Refleksje na temat dobrych ludzi w złych sytuacjach, np. w czasie wojny – przywołanie postaci Maksymiliana Kolbe. Boh. jest pacyfistką, rozumie postawę papieża Franciszka wobec wojny na Ukrainie. Papieżowi zarzuca się, że nie potępia Rosji jako agresora – boh. potępia Rosjan. Ocena inicjatywy zbiórki funduszy na dron – wybór celu wsparcia, zakup laptopa dla ukraińskiego chłopca. Stosunek do producentów broni.
[01:37:15] Stosunek do kary śmierci – podpisywanie wyroków przez ojca, jego motywy. Refleksje na temat ofiar po stronie pokonanej. Poczucie winy boh.
[01:38:55] Odniesienie do książki „Efekt Lucyfera” – pułapka systemu, który nie uczy się na błędach, tylko w nie brnie. Brak zewnętrznej kontroli i podporządkowanie jednej idei – sytuacje przerzucania winy.
[01:41:05] W opinii boh. ojciec był dobrym człowiekiem, który robił złe rzeczy nie dlatego, że miał taki charakter. Rozważania na temat czynienia zła. Wpływ systemu, w którym nadrzędne były wyroki partii. Ojciec jako spółdzielca występował przeciwko podporządkowaniu partii ruchu spółdzielczego i poniósł klęskę. Wyciągnął z tego, zdaniem boh., niewłaściwą naukę i podporządkował się partii. System ewoluował, ale nie potrafił uczyć się na błędach. Rozważania na temat innych systemów politycznych. Boh. wciąż ma potrzebę zrozumienia i wyjaśnienia błędów popełnionych przez bliskie osoby.
more...
less